مهم‌ترین شاخصی که می‌توان برای بررسی جایگاه بخش حمل‌ونقل در اقتصاد ایران تعریف کرد، سهم این بخش از کل اقتصاد ایران است. در سطح اقتصاد کلان، حمل‌ونقل و تحرک آن به سطح تولید، اشتغال و درآمد در یک اقتصاد ملی مرتبط است. در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، حمل‌ونقل بین 6 تا 12 درصد از تولید ناخالص داخلی را تشکیل می‌دهد.
گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس حاکی از آن است که بین سال‌های 1370 تا 1393 بخش حمل‌ونقل به طور متوسط 5/6 درصد از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده است. البته این سهم در برخی سالها کمتر از 5 درصد و در برخی سالها بیشتر از 6/5 درصد بوده است، اما در مجموع سهم این بخش به‌طور کلی بین 5 تا 6 درصد در نوسان بوده است. البته در سال‌های اخیر سهم این بخش از اقتصاد ملی رو به افزایش بوده است، اما در مقایسه با اکثر اقتصادهای توسعه‌یافته و نیز بسیاری از اقتصادهای در حال توسعه سهم حمل‌ونقل از اقتصاد ایران به طور نسبی پایین است. این موضوع نشان می‌دهد که این بخش پتانسیل بالایی برای رشد سریع‌تر نسبت به اقتصاد ملی دارد و با توجه به مزیت‌های جغرافیای ایران و نیز نیازهای روزافزون اقتصاد کشور به توسعه حمل‌ونقل و زیرساخت‌های مدرن، این بخش می‌تواند رشد سریع‌تری داشته باشد.
شواهد نشان می‌دهد که عمده فعالیت‌های حمل‌ونقل در ایران بر حمل‌ونقل جاده‌ای متمرکز شده است. حمل‌ونقل جاده‌ای بیش از 87/5 درصد از کل ارزشافزوده بخش حمل‌ونقل را به خود اختصاص داده است و سایر روش‌های حمل‌ونقل در مجموع 12/5 درصد از ارزشافزوده این بخش را به خود اختصاص داده‌اند.
بین سال‌های 1371 تا 1393 ارزشافزوده کل بخش حمل‌ونقل به قیمت‌های ثابت سالانه 8.1 درصد رشد داشته است. در همین دوره ارزشافزوده حمل‌ونقل جاده‌ای 8.3 درصد و راه‌آهن تنها 1.8 درصد رشد داشته است. این وضعیت، خود دلیلی بر توسعه نامتوازن در بخش حمل‌ونقل، به‌ویژه حمل‌ونقل زمینی است.
بر این اساس، الگوی توسعه حمل‌ونقل در ایران عمدتا متکی بر توسعه حمل‌ونقل جاده‌ای بوده است، اما به نظر می‌رسد که ادامه الگوی فعلی در آینده نزدیک با چالش روبه‌رو خواهد شد. افزایش مصرف سوخت، آلودگی محیط‌زیست، ترافیک‌های جاده‌ای و تلفات و تصادفات جاده‌ای از یک‌سو و مزیت‌های سایر روش‌های حمل‌ونقل ازجمله راه‌آهن از سوی دیگر نیاز به بازبینی و توسعه روش‌های جایگزین حمل‌ونقل جاده‌ای را بیش از پیش ضروری ساخته است.
خبرآنلاین