این نفت شاخص با رشد قیمتی بیش از ۱۰دلار بر بشکه معادل نزدیک به ۱۸ درصد، در انتهای سال در بیشترین سطح خود ظرف سه سال گذشته معامله شد. با این حال بازار نفت بازیگرانی از جمله اوپک و روسیه داشت که بیش از دیگر بازیگران بازار در رشد قیمت‌ها اثرگذار بودند. همچنین برخی بازیگران از جمله تولیدکنندگان شیل و نیجریه و لیبی بعضا نقش مثبتی را در بازار نفت ایفا نکردند و شاید اگر آنها نبودند، قیمت‌ها با رشد بیشتری همراه می‌شدند. اما فاکتورهایی در بازار نفت وجود داشتند که با وجود اینکه به رشد قیمت‌ها منجر شدند، اما به خودی خود عوامل خوشایندی محسوب نمی‌شوند؛ ریسک‌های خاورمیانه از این دست عوامل هستند.
روند تغییرات بهای نفت
سال ۲۰۱۷ با اجرای توافق اوپک و متحدانش در خارج از این سازمان برای کاهش تولید آغاز شد. ۱۱ عضو اوپک و ۱۱ کشور غیرعضو این سازمان از جمله روسیه در دسامبر سال ۲۰۱۶ برای کاهش حدود 1/8 میلیون بشکه در روز از ابتدای سال ۲۰۱۷ تا پایان شش ماه ابتدای سال به توافق رسیدند. این توافق موجب شد که بهای نفت در آخرین ماه سال ۲۰۱۶ رشد قابل‌توجهی داشته باشد. از این‌رو در ابتدای سال ۲۰۱۷ قیمت نفت‌خام آمریکا حدود ۵۲دلار و بهای نفت شاخص برنت حدود ۵۵ دلار بر بشکه معامله می‌شد. نوسان نفت در این محدوده قیمتی تا اوایل مارس ادامه داشت. اما با انتشار گزارش‌هایی که نشان می‌داد که موجودی انبارهای نفتی در این مدت نه‌تنها کاهش نداشته بلکه افزایش نیز یافته است، قیمت‌ها مجددا رو به کاهش گذاشت. از این‌رو قیمت هر دو نفت شاخص به‌زودی به زیر ۵۰ دلار رسید. ۲۱ ژوئن نفت خام آمریکا با معامله شدن در قیمت 42/53 دلار بر بشکه و نفت برنت با رسیدن به 44/83 دلار بر بشکه کمترین سطح خود در سال ۲۰۱۷ را تجربه کردند اما با تمدید توافق بزرگان نفتی و افزایش تقاضا در فصل تابستان موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD رو به کاهش گذاشت و این موجب شد که قیمت‌ها مجددا رو به افزایش بگذارد. اما بیشترین سطح قیمت نفت در سال ۲۰۱۷ در آخرین روز معاملاتی این سال یعنی ۲۹ دسامبر رخ داد. نفت خام آمریکا در این روز با رسیدن به رکورد قیمتی 60/43 دلار بر بشکه و بهای نفت برنت با دست یافتن به رکورد 66/84 دلار بر بشکه، به بیشترین سطح خود از دسامبر ۲۰۱۴ رسیدند.
نگاهی به آمار ۲۰۱۷
توافق برای کاهش تولید در سال ۲۰۱۷ به شکل قابل‌توجهی بر سطح موجودی انبارهای نفتی جهان اثرگذار بود. در واقع امسال برای اولین‌بار از سال ۲۰۱۳ سطح موجودی انبارهای نفتی جهان رو به کاهش گذاشت. بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، موجوی این انبارها در اکتبر به 2/94 میلیارد بشکه رسید که کمترین سطح از ژوئن ۲۰۱۵ محسوب می‌شود. این در حالی است که در ابتدای سال سطح این انبارها حدود سه میلیارد بشکه بوده است. با این حال موجودی انبارهای کشورهای OECD همچنان ۱۱۱ میلیون بشکه بیشتر از متوسط ۵ ساله خود است.تقاضا در سال ۲۰۱۷ رشد نزدیک به 1/5 میلیون بشکه در روز را تجربه کرد و برآورد می‌شود در سال آینده 1/3 میلیون بشکه‌در روز رشد کند. با وجود توافق اوپک عرضه نفت افت 1/1 میلیون بشکه‌ای را تجربه کرد و در حالی که عرضه نفت از سوی کشورهای غیرعضو اوپک ۶۰۰ هزار بشکه در روز رشد داشته است.
اما تولیدات آمریکا که یکی از مهم‌ترین عوامل اثرگذار در بازار نفت بود، امسال نزدیک به یک میلیون بشکه رشد داشته است. با این حال تولید نفت در این کشور نتوانست رشد مورد انتظار را برآورده کند. انتظار می‌رفت تا پایان سال میزان تولید آمریکا از مرز ۱۰میلیون بشکه در روز بگذرد، اما نتوانست از سطح ۷۵/ ۹ میلیون بشکه در روز فراتر رود. با رشد قیمت نفت سرمایه‌گذاری در صنعت نفت این کشور به‌شدت رشد کرد، به‌طوری‌که به رشد ۴۰ درصدی تعداد دکل‌ها منجر شد. در سال ۲۰۱۷ تعداد دکل‌های فعال در میادین نفتی آمریکا ۲۲۲ مورد افزایش یافت و به ۷۴۷ مورد رسید. با این حال رشد تعداد دکل‌ها در ماه پایانی سال متوقف شد و این موضوع گمانه مشکلات رشد سرمایه‌گذاری تولیدکنندگان شیل را تقویت کرد. موجودی انبارهای نفتی آمریکا نیز همراستا با موجودی دیگر ذخایر کشورهای OECD کاهش یافته است. موجودی انبارهای نفتی این کشور 47/13 میلیون بشکه کاهش یافته، با این حال همچنان از متوسط ۵ ساله خود بیشتر است.
خوب، بد، زشت بازار نفت
در سال ۲۰۱۷ نفت بازیگرانی داشت که موجب نوسان قیمت‌ها در این سال شدند، برخی از رشد قیمت‌ها جلوگیری و برخی نیز محرکی برای افزایش قیمت نفت بودند. برخی چشم‌انداز بازار نفت را مثبت می‌کردند و برخی نیز موجب ایجاد نگرانی‌هایی می‌شدند.اوپک: به یقین در سرلیست خوب‌های بازار نفت، اوپک قرار دارد. این سازمان با تشکیل اتحاد برای کاهش تولید مهم‌ترین عامل افزایش قیمت نفت خام در سال ۲۰۱۷ بود. اوپک در مرحله اول توافق را تا نیمه اول سال اجرا کرد، سپس در نشست ماه ژوئن خود توافق را تا پایان سه ماهه سال ۲۰۱۸ تمدید کرد. اما از آنجا که موجودی انبارهای نفتی همچنان در سطح بالایی نسبت به متوسط ۵ ساله خود قرار دارد در نشست اخیر این سازمان که ماه گذشته برگزار شد، توافق تا پایان سال ۲۰۱۸ تمدید شد. اوپک نمایش بی‌نظیری از پایبندی به توافق را به اجرا گذاشت و متوسط پایبندی اعضای این سازمان به توافق در ۱۱ ماه ابتدای سال (که دادههای آن منتشر شده) حدود ۱۰۰ درصد بوده است. در حال حاضر زمان پایان تمدید توافق یکی از دغدغه‌های بازار نفت است، چراکه برآورد می‌شود پیش از پایان سال ۲۰۱۸، موجودی انبارهای نفتی به نقطه هدف برسد و زودتر از موعد مقرر اعضای این سازمان از توافق خارج شوند.
عربستان: سعودی‌ها اگر چه مهم‌ترین عامل افت قیمت‌ها و رسیدن آن به کمتر از ۳۰ دلار بربشکه در اوایل سال ۲۰۱۶ محسوب می‌شوند و در این سال نقش پلیس بد را در بازار نفت بازی کردند، اما نقش بسیار مثبتی را در سال ۲۰۱۷ برای بازار نفت ایفا کردند. عربستان نه تنها مهم‌ترین عامل ایجاد اتحاد بین کشورهای تولیدکننده برای توافق نفتی محسوب می‌شود، بلکه این کشور در سال جاری بیشترین تلاش و رایزنی را برای تمدید توافق و رشد قیمت‌ها انجام داد. علاوه بر این، این کشور با کاهش تولید خود بیشتر از سطحی که در توافق تعیین شده بود، مهم‌ترین عامل رسیدن اوپک به متوسط پایبندی ۱۰۰درصدی است. عربستان به‌طور متوسط نزدیک به ۱۲۰ درصد به توافق پایبند بوده است.روسیه: یکی دیگر از خوب‌های بازار نفت، پوتین است. بین کشورهای غیرعضو اوپک که با این سازمان برای کاهش تولید متحد شد، بیشترین نقش بر عهده روسیه گذاشته شد. از مجموع ۵۷۰ هزار بشکه کاهش تولید کشورهای غیرعضو، ۳۰۰ هزار بشکه از سوی این کشور اعمال شد. با وجود اینکه غالب شرکت‌های تولیدکننده نفت در این کشور خصوصی یا نیمه‌خصوصی محسوب می‌شوند، دولت روسیه توانست آنها را برای کاهش تولید مجاب کند و برخلاف بدبینی‌های قبلی این کشور نیز به توافق پایبند بود. متوسط پایبندی روسیه به توافق بیش از ۸۰ درصد برآورد می‌شود.
لیبی: یکی از عواملی که موجب شد قیمت نفت در نیمه اول سال ۲۰۱۷ مسیر کاهشی داشته باشد، لیبی بود. این کشور که از سال ۲۰۱۱ درگیر مشکلات داخلی است، همواره کمتر از توان خود نفت تولید کرده است. از این رو در توافق اوپک و متحدانش در دسامبر سال ۲۰۱۶، تا رسیدن به حداکثر ظرفیت تولید خود از توافق معاف شد. اما برخلاف انتظارات این کشور توانست تولید خود را به شدت افزایش دهد. متوسط تولید نفت لیبی در سال ۲۰۱۶ حدود ۳۹۱ هزار بشکه در روز بوده، اما در ماه‌های اخیر این کشور توانسته روزانه بیش از یک میلیون بشکه در روز نفت تولید کند که نزدیک به حداکثر توان تولید این کشور است. از این رو در نشست اخیر اوپک برای تولید لیبی سقف 1/14 میلیون بشکه‌ای در نظر گرفته شد. با این حال این کشور همچنان درگیر مشکلات داخلی و ممکن است تحت تاثیر افزایش تحرکات تروریستی مجددا با افت تولید مواجه شود.
نیجریه: این کشور نیز شرایطی مشابه لیبی دارد. نیجریه هم در سال ۲۰۱۶ کمتر از توان خود نفت تولید کرد، از این رو از توافق معاف شد. با این حال تولید نفت این کشور در سال جاری رشد کرده و در حال حاضر به حداکثر ظرفیت خود رسیده است. در واقع متوسط تولید نیجریه در سال ۲۰۱۶ حدود 1/5 میلیون بشکه در روز بود، اما در ماه‌های گذشته این کشور نزدیک به 1/8 میلیون بشکه که ظرفیت تولید آن است، نفت تولید کرده است. از این رو در نشست اخیر اوپک سقف تولید یک میلیون بشکه‌ای برای تولید نفت نیجریه در نظر گرفته شد.ونزوئلا: این کشور به اجبار در سال ۲۰۱۷ نقش خوب را در بازار نفت ایفا کرد. شرکت ملی نفت ونزوئلا به دلیل مشکلات اقتصادی توان حفظ سطح تولید خود را ندارد. از این رو این کشور به شکل مداوم افت تولید را در سال ۲۰۱۷ تجربه کرد و کمتر از سهمیه خود در توافق اوپک توانست نفت تولید کند. متوسط تولید نفت ونزوئلا در سال ۲۰۱۶ حدود 2/16 میلیون بشکه در روز بوده، اما در آخرین آمار که متعلق به نوامبر است، تنها 1/83 میلیون بشکه نفت استخراج کرده است. سهمیه تولید ونزوئلا در توافق اوپک نزدیک به ۲ میلیون بشکه در روز تعیین شده بود.
آمریکا: رشد تولیدات آمریکا مهم‌ترین نگرانی بازار نفت در سال ۲۰۱۷ بود. تولید نفت این کشور در سال ۲۰۱۷ رشد قابل توجهی داشته است و از 8/77 میلیون بشکه در ابتدای این سال درهفته منتهی به ۲۲ دسامبر یعنی یک هفته مانده به پایان سال به 9/75 میلیون بشکه در روز رسیده یعنی نزدیک به یک میلیون بشکه رشد کرده است. بخش مهمی از رشد تولیدات آمریکا از مخازن شیل رخ داده، این در حالی است که اطلاعات و برآورد دقیقی از توان تولید در این ذخایر در دست نیست. تولید نفت از ذخایر نفت شیل که نامتعارف نامیده می‌شوند، بیش از مخازن متعارف یا همان سنتی هزینه در بر دارد. اما برآوردهای مختلفی از هزینه تولید در این مخازن داده می‌شود. از سویی برخی بر این باورند که تولیدکنندگان شیل توان ادامه رشد تولید ندارند چراکه بسیاری از آنها با استفاده از ابزارهای مالی در سال‌هایی که قیمت‌ها افت شدیدی کرده بودند، به تولید خود ادامه داده‌اند. بنابراین حال به جبران بدهی‌های خود اقدام کرده‌اند و نمی‌توانند سرمایه‌گذاری و تولید را چندان ادامه دهند. ابهام و نگرانی که شیل در سال ۲۰۱۷ در بازار نفت ایجاد کرد، احتمالا در سال آینده نیز ادامه خواهد داشت.
توفان: وقوع توفان‌های شدید در خلیج مکزیک اتفاقی بود که در سال ۲۰۱۷ بر بازار نفت اثرات قابل توجهی داشت. توفان‌ها اثر دوگانه‌ای بر بازار نفت داشتند، اما از آنجا که تاثیر مخرب آنها بر بخش پالایشی آمریکا بسیار بیشتر از بخش تولید نفت‌خام این کشور بود، از این رو غالبا موجب افت قیمت نفت‌خام و افزایش قیمت فرآورده‌های نفتی در بازار می‌شدند. این پدیده با وجود همه مشکلاتی که برای اقتصاد و به خصوص صنعت نفت آمریکا داشت، سود قابل توجهی را نصیب پالایشگران آسیایی و اروپایی کرد.خاورمیانه: منطقه‌ای که به قلب تولیدات نفت‌خام دنیا مشهور است با هرگونه تنشی سیگنال رشد قیمت به بازار نفت می‌دهد. امسال نیز خاورمیانه با تنش‌هایی همراه بود. افزایش درگیری‌ها در یمن، احتمال وقوع جنگ بین ایران و عربستان را افزایش داد. انجام رفراندوم برای جدایی اقلیم کردستان از دولت مرکزی عراق از دیگر مواردی بود که به افزایش قیمت نفت منجر شد، چراکه وقوع درگیری بین دولت مرکزی و اقلیم به کاهش صادرات عراق از منطقه کرکوک منجر شد. تنش‌ها در منطقه همچنان ادامه دارد و می‌تواند در سال آینده نیز به محرکی برای رشد قیمت‌ها منجر شود.
چین: این کشور امسال به محرک اصلی بازار نفت در سمت تقاضا بدل شده بود. چین امسال با واردات روزانه 8/5 میلیون بشکه نفت، بزرگ‌ترین واردکننده نفت‌خام نام گرفت؛ در‌حالی که این جایگاه برای سال‌های زیادی در اختیار آمریکا بوده است. رشد واردات چین به دنبال افزایش ظرفیت ذخیره‌سازی نفت‌خام در این کشور رخ داده و هرچند آمار دقیقی از حجم انبارهای چین در دست نیست اما برآورد می‌شود در حال حاضر ظرفیت ذخیره‌سازی این کشور به سطح ذخیره‌سازی آمریکا رسیده باشد. همچنین انتظار می‌رود با توجه به افزایش سهمیه واردات پالایشگاه‌های خصوصی در سال ۲۰۱۸ چین به رکورد جدیدی در واردات نفت دست یابد؛ چراکه صنعت پالایشی این کشور به ظرفیت‌های جدیدی رسیده و از همین رو پکن اجازه می‌دهد پالایشگاه‌های مستقل نفت بیشتری وارد کنند.
سمت بازار نفت در ۲۰۱۸؟
برآوردها از بازار نفت در سال ۲۰۱۸ به دو دسته تقسیم می‌شوند، برخی با اشاره به احتمال افزایش تولید شیل و از بین رفتن زودهنگام توافق اوپک و روسیه، افت قیمت‌ها در این سال را پیش‌بینی می‌کنند. به‌طور مثال سیتی‌گروپ و بارکلیز چشم‌انداز مثبتی پیش روی بازار نفت نمی‌بینند. سیتی گروپ بهای نفت برنت در سال ۲۰۱۸ را ۵۴ دلار بر بشکه پیش‌بینی کرده است. کارشناسان سیتی گروپ بر این باورند که توافق اوپک و متحدانش تا پایان سال ۲۰۱۸ ادامه نخواهد یافت و آنها در میانه سال ۲۰۱۸ یا نهایتا در پایان سه ماه سوم از توافق خارج خواهند شد. آنها همچنین بر ریسک رشد تولید نفت شیل تاکید می‌کنند. بارکلیز نیز با سیتی‌گروپ هم عقیده است. این بانک نیز برآورد ۵۴ دلاری از قیمت برنت در سال ۲۰۱۸ دارد. به گفته کارشناسان بارکلیز، افزایش قیمت نفت و چشم‌انداز خوش‌بینانه به تداوم رشد قیمت‌ها، تولیدکنندگان شیل و دیگر تولیدکنندگان خارج از اوپک را به افزایش تولید تشویق خواهد کرد.
در مقابل این طیف برخی بر این باورند که بازار نفت در سال آینده به تعادل خواهد رسید و سطح موجودی انبارهای نفتی به متوسط ۵ ساله خواهد رسید و آنها رشد تقاضای چین و توافق برای کاهش تولید را عامل رسیدن به این اهداف می‌دانند. به‌طور مثال گلدمن ساکس قیمت نفت شاخص برنت در سال ۲۰۱۸ را ۶۲ دلار پیش‌بینی کرده است. به گفته کارشناسان گلدمن ساکس، تعهد قوی‌تر از پیش‌بینی روسیه و عربستان برای تمدید توافق کاهش تولید موجب تغییر برآوردهای این بانک از بازار نفت شده است. از این رو بازار نفت تا میانه‌های سال ۲۰۱۸ به تعادل خواهد رسید و اوپک و روسیه در نیمه دوم سال به آرامی از توافق خارج خواهند شد. جی‌پی مورگان نیز برآورد خود از بهای برنت در سال ۲۰۱۸ را به ۶۰ دلار رسانده است. به گفته کارشناسان این بانک، بازار نفت به‌طور کلی پایدار بوده که نشان‌دهنده ثبات در عوامل بنیادی بازار و نزدیک شدن بسیار زیاد مقدار عرضه و تقاضا به هم است. یو‌بی‌اس(UBS) نیز برآورد خود از بهای نفت را افزایش داده است. این بانک پیش‌بینی کرده که بهای نفت شاخص برنت به ۶۰ دلار بر بشکه در سال ۲۰۱۸ برسد، این در حالی است که در یادداشت قبلی یو‌بی‌اس قیمت نفت ۵۵ دلار پیش‌بینی شده بود.
دنیای اقتصاد