برای بازاررسانی محصولات احتمالی مازاد، چه فکری شده است؟ محصولی که تحت تأثیر ریزگردهای مسموم عراق است آیا شرایط لازم برای صدور به سایر کشورها را خواهد داشت یا خیر. فقط می‌دانیم تا پایان اجرای این طرح، احتمالا ١٧ هزار میلیارد تومان از اعتبارات صندوق توسعه ملی، صرف طرح موسوم به ٥٥٠ هزار هکتاری خواهد شد، اما نمی‌دانیم آیا اجرای این طرح زندگی مردم را هم متحول می‌کند؟
بخش‌های وسیعی از خوزستان بعد از یک جنگ هشت‌ساله به بیابانی بی‌آب‌و‌علف تبدیل شده‌اند. از نخلستان‌های سبز خوزستان دیگر خبری نیست. آنچه باقی مانده، نخل‌های رنگ و رو پریده‌ای است که دیگر به اندازه سابق محصول نمی‌دهند. هنوز هم مردم وقتی به باغات رهاشده خود برای احیای مجدد آن سر می‌زنند، پیکر شهدای جنگ هشت‌ساله را پیدا می‌کنند. ٥٠ سال قبل یک شرکت اتریشی طرح توسعه کشاورزی در ٥٠ هزار هکتار از اراضی ایلام و ٨٠٠ هزار هکتار از اراضی خوزستان را تدوین کرد. این طرح تا سال ٧٥ مسکوت ماند و بعد از حضور مقام معظم رهبری در بین مردم خوزستان مجددا برنامه اجرای آن کلید خورد؛ اما واقعیت این است که شرایط خوزستان امروز، کاملا تغییر کرده است. آن طور که فرخ توکلیان، مدیر اجرائی حوضه آبادان و خرمشهر در طرح ٥٥٠ هزار هکتاری، می‌گوید: پیش از این اراضی خوزستان با جذر و مد آب رودخانه‌های جاری در منطقه، دو بار آبیاری می‌شدند، اما امروز با سدسازی‌های گسترده روی این رودخانه‌ها، از جذر و مدهای دیروز خبری نیست. از سوی دیگر آورد بالای رودخانه‌های جاری در خوزستان، امکان ورود آب خلیج فارس به داخل رودخانه‌ها را به‌طور طبیعی سد می‌کرد، اما حالا این سد طبیعی از بین رفته است. راهکار پیشنهادی توکلیان برای جلوگیری از ورود آب خلیج فارس به داخل رودخانه‌های خوزستان، ایجاد سدهای سلولی است.
جهاد نصر، شرکت عمومی غیردولتی
مجری طرح ٥٥٠ هزار هکتاری، مؤسسه جهاد نصر است. براساس اطلاعات موجود در سایت این مؤسسه، مسعود کرباسیان، وزیر امور اقتصاد و دارایی؛ محمود حجتی، وزیر جهاد کشاورزی و محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه اعضای مجمع عمومی جهاد نصر هستند. ریاست این مجمع به عهده وزیر جهاد کشاورزی است. اعضای هیئت‌مدیره این مؤسسه عمومی غیردولتی شامل علیمراد اکبری، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی؛ یدالله شمایلی، محمود حجتی و حسن علاقه‌بند هستند. معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی رئیس هیئت‌مدیره این شرکت به حساب می‌آید. یدالله شمایلی مدیر عامل آن، حسن علاقه‌بند معاون اجرایی، محمود حجتی (که نسبت آن با وزیر جهاد کشاورزی مشخص نیست) معاونت پشتیبانی و امور شرکت‌ها، محمدرضا حجتی مدیر امور حقوقی، علی رشیدی معاون برنامه‌ریزی و امور اقتصادی و نادر بشیر خباز معاونت فنی و مهندسی این شرکت را بر عهده دارند. این شرکت مجری طرح ٥٥٠ هزار هکتاری است. به گفته علیمراد اکبری، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی، از سال ٩٣ تاکنون ٢١٢ هزار هکتار شبکه اصلی، ١٢٧ هزار هکتار پروژه آبیاری و زهکشی و ١٦١ هزار هکتار تجهیز و نوسازی اراضی در این پروژه اجرا شده و ٢٤٠ هزار هکتار از آن زیر کشت سبز رفته است.
او درباره برآورد اعتباری برای اجرای کل طرح عنوان می‌کند: نمی‌شود برای پروژههایی که مطالعه و اسناد مناقصه ندارند، برآورد دقیقی انجام داد. پیش‌بینی می‌کنیم به شرط ثبات نرخ ارز، ١٧ هزار میلیارد تومان اعتبار برای تکمیل این پروژه نیاز باشد. براساس برآوردها، ١٠ میلیون تن ذرت، گندم، جو، چغندر و سایر محصولات از اراضی این طرح استحصال خواهد شد. با تجهیز و نوسازی اراضی در کل پروژه، به‌ازای هر هکتار سه مترمکعب آب صرفه‌جویی می‌شود که این رقم در کل پروژه به یک‌ونیم میلیارد مترمکعب خواهد رسید.
او اضافه می‌کند: حجم کل آبی که تاکنون به این پروژه تخصیص یافته، دوونیم میلیارد مترمکعب است، اما برای زیر‌کشت‌رفتن کل پروژه، شش میلیارد مترمکعب آب نیاز است. از‌آنجایی‌که طرح ٥٥٠ هزار هکتاری بخشی از یک میلیون هکتار اراضی آبی خوزستان است که ١٦ میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد، رایزنی‌های لازم برای تخصیص آب با وزیر نیرو انجام شده است.
او از تفاهم با وزیر نیرو برای تأمین آب مورد نیاز فاز دوم پروژه ٥٥٠ هزار هکتاری خبر می‌دهد.
تغییرات اقلیمی و محدودیت منابع آب
با وجود آنکه وزارت جهاد کشاورزی و نیرو برای تأمین آب پروژه ٥٥٠ هزار هکتاری تفاهم کرده‌اند، اما صدیقه ترابی، رئیس سابق گروه تخصیص منابع آب، در گفت‌وگو با «شرق» تذکرهای به‌جایی درباره این پروژه می‌دهد. او که موافق با اختصاص اعتبار برای بهبود شرایط مردمپخوزستان است، پیشنهادهایی نیز برای هزینه‌کرد بهینه اعتبارات دارد. به گفته ترابی خوزستان در انتهای حوضه‌های آبریز رودخانه‌های کارون، کرخه، مارون و زهره قرار دارد، اما از‌آنجا‌که ایران تحت تأثیر شرایط تغییر اقلیم است، با افزایش دما و کاهش بارش و به‌تبع آن کم‌شدن منابع آب تجدیدپذیر، دیگر آبی وجود ندارد که تخصیص خوزستان افزایش یابد.
او ادامه می‌دهد: مصارف در بالادست خوزستان افزایش یافته و این مسئله مردم جنوب غرب ایران را نگران کرده است. شاید اگر طرح آمایش داشتیم، با تکیه بر نتایج آن می‌توانستیم حجم کمتری از آب به بالادست اختصاص دهیم و به خوزستان آب بیشتری تخصیص دهیم.
زیرا در شرایط فعلی هم کشاورزان خوزستانی آبی بیش از حجم تخصیص‌های خود مصرف می‌کنند. به گفته رئیس سابق گروه تخصیص منابع آب پیش از این قرار بود ٥٥٠ هزار هکتار توسعه زمین کشاورزی در خوزستان و ایلام داشته باشیم که با رایزنی‌های انجام‌شده این رویه تغییر کرده و اجرای شبکه‌های مدرن به اراضی‌ای که حقابه دارند، انتقال یافته است اما انتخاب این اراضی از سوی وزارت نیرو و کشاورزی خیلی مهم است. زیرا بر اساس قانون توزیع عادلانه آب، حقابه‌بران اصلی کسانی هستند که قبل از سال ٦١، پروانه بهره‌برداری از منابع آب داشته‌اند.
او تأکید می‌کند: تجهیز اراضی حتما باید برای کسانی انجام شود که از قبل حقابه داشته‌اند تا حق این گروه ضایع نشود.
ترابی همچنین با تأکید بر اینکه همه اعضای دولت باید به فکر بهبود شرایط مردم خوزستان باشند، سخنان خود را با طرح این پرسش که آیا بهتر نبود اعتبارات طرح ٥٥٠هزارهکتاری در بهترین جای ممکن هزینه شود، ادامه می‌دهد.
او می‌گوید: حوضه آبریز کارون از نظر کیفیت آب به شدت دچار اشکال است و کاش قبل از صرف اعتبارات مطالعه کوچکی انجام می‌دادیم تا بدانیم برای بهبود شرایط مردم خوزستان چه اقدامی صحیح‌تر است. شاید تخصیص اعتبار برای بهبود کیفیت آب کارون و جلوگیری از ورود فاضلاب به این رودخانه و ساماندهی شرایط نابسامان حوضه آبریز کارون برای مردم شرایط بهتر و پایدارتری ایجاد می‌کرد.
ریزگردها بلای جان طرح
نمی‌دانیم در محاسبات طرح و برآورد برداشت ١٠ میلیون تن محصول از این اراضی، اثر ریزگردهایی که بلای جان مردم خوزستان شده هم محاسبه شده است یا خیر. مطالعات نشان می‌دهد ریزگردهای عراق تا سقف ٢٥ درصد در کاهش تولید محصولات کشاورزی تأثیرگذار هستند و این ریزگردها آلوده به رادیواکتیو ضعیف‌شده و فسفری هستند که از بمب‌های آمریکایی در عراق، حاصل شده‌اند. سیدحمید موسوی یکی از کشاورزان خوزستانی نیز در گفت‌وگو با «شرق» به سمی‌بودن ریزگردها اشاره کرده و می‌گوید: گردوغبار زراعت‌های بین نخل‌ها را می‌سوزاند. او که با حمایت‌های مالی مؤسسه جهاد نصر کار تسطیح و بهسازی باغ خود را انجام می‌دهد، ریزگردها را بر محصول خرما بدون تأثیر می‌داند زیرا ریزگردها قبل از باردهی خرما به پایان می‌رسند.
به‌کارگیری آبیاری بارانی در شوشتر
اگرچه بارها معاونت آب و خاک اعلام کرده است که در راستای بهره‌برداری بهینه از منابع آب، وزارت جهاد کشاورزی به سراغ آبیاری قطره‌ای و تیپ رفته است، اما در مزارع شهر گوریه و روستای غلامعلی از توابع شوشتر، کارگران مشغول لوله‌گذاری برای استقرار سیستم آبیاری بارانی هستند. محمدعلی علوی، کارشناس شرکت کیان‌پاد به «شرق» می‌گوید: مطالعات استقرار روش‌های آبیاری توسط شرکت جهاد نصر انجام شده است و آنها فقط مجری روش دیکته‌شده از بالا هستند.
سعید نی‌ریزی رئیس کمیسیون جهانی آبیاری و زهکشی به «شرق» درباره درستی استفاده از آبیاری بارانی در بخشی از این پروژه می‌گوید: برای استقرار آبیاری بارانی مسئله وزش باد و حرارت را در نظر می‌گیرند. اطلاعات من درباره آن منطقه کافی نیست اما به طور کلی آبیاری بارانی در شرایط دمای بالا توصیه نمی‌شود زیرا تبخیر افزایش می‌یابد. آبیاری بارانی آبیاری‌ای است که در دنیا منسوخ شده است. تحول جدیدی در آبیاری بارانی به‌وجود آمده است و استقرار سیستم‌هایی با فشار کم و در ارتفاع پایین، بیشتر مطرح است.
شرق