سطح زندگی خانوارها افت تا منفی 0.61 درصد در حدود سه دهه اخیر را نشان میدهد. سطح رفاه خانوار را میتوان از طریق چند شاخص بررسی کرد.
یکی از شاخصها رشد سالانه تولید ناخالص داخلی سرانه است. دادهها نشان میدهند که میانگین نرخ رشد سالانه تولید ناخالص داخلی سرانه به قیمتهای ثابت که نمودار اساسی و تعیینکننده در میزان سطح زندگی به شمار میرود، در کرهجنوبی 5.4 درصد، مالزی 3.52 درصد و در ترکیه 2.38 درصد بوده است درحالیکه این نرخ برای ایران به منفی 0.61 درصد بالغ شده است. این امر روند فزاینده سطح زندگی در این کشورها و روند کاهنده آن در اقتصاد ایران را در این بازه زمانی نشان میدهد.
تولید ناخالص داخلی در اقتصاد ملی هر کشور ارزش کلیه کالاها و خدمات نهایی است که در یک سال تولید میشود. این تولید قدرت و توان اقتصادی هر کشور را نشان داده و مقایسه آن با تولید سایر کشورها میزان برتری و قدرت اقتصادی هر یک از آنها را نسبت به یکدیگر بیان میکند. از این رو روند رو به رشد تغییرات تولید ناخالص داخلی هر کشور نشاندهنده افزایش توان اقتصادی و روند رو به کاهش آن بیانگر ضعف اقتصاد ملی آن است. برای اینکه این تغییرات بهطور واقعی سنجیده شود با حذف تورم، ارزش تولیدات ناخالص داخلی را به قیمتهای یک سال معین محاسبه میکنند.
از آنجا که تولید ناخالص داخلی در طول زمان تغییر میکند و افزایش جمعیت نقشی اساسی در این تغییرات ایفا میکند، بنابراین شاخص مهم و تعیینکنندهای که میتواند نمودار میانگین تغییرات سطح زندگی مردم و رشد واقعی اقتصاد کشور شناخته شود، تولید ناخالص داخلی سرانه به قیمتهای ثابت است. تولید ناخالص داخلی خود نتیجه و معلول میزان سرمایهگذاری در اقتصاد ملی است، بنابراین تغیرات تشکیل سرمایه ناخالص به قیمتهای جاری و واقعی آن به قیمتهای ثابت، عامل تغییرات تولید ناخالص داخلی است که با توجه به رابطه مستقیم آنها با یکدیگر، میزان تغییرات تولید ناخالص داخلی را به دست میدهد.
بررسی روند تغییرات تولید ناخالص داخلی و تشکیل سرمایه ثابت ناخالص ایران به قیمتهای جاری و ثابت از سال 1356 تا 1395 براساس آمار بانک مرکزی و مقایسه دادههای آن با دادههای چند کشور نمونه (کرهجنوبی، مالزی و ترکیه) بر مبنای اطلاعات اقتصادی بانک جهانی نشان میدهد که برابر جدول تولید ناخالص داخلی کل به قیمتهای جاری از مبلغ 552 میلیارد تومان در سال 1356 به مبلغ هزار و 220 هزار 471 میلیارد تومان در سال 1395 رسیده و میانگین رشد سالانه 21.83 درصد را نشان میدهد. این رشد به قیمتهای ثابت یعنی با حذف نرخ تورم، برابر 1.64 درصد بوده است. این نرخ برای تولید ناخالص داخلی سرانه به قیمتهای جاری 19.28 درصد و به قیمتهای ثابت منفی 0.48 درصد بالغ شده است. این امر نشان میدهد که روند تغییرات نرخ رشد تولید ناخالص داخلی سرانه واقعی که عامل تعیینکننده در تغییرات سطح زندگی است، کاهش یافته است. براساس جدول تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کل به قیمتهای جاری از مبلغ 279 میلیارد تومان در سال 1356 به مبلغ 244هزارو 364 میلیارد تومان در سال 1395 رسیده است که میانگین رشد سالانهای معادل 18.96 درصد را نشان میدهد. این رشد برای تشکیل سرمایه ثابت ناخالص کل به قیمت ثابت 0.16در صد، برای تشکیل سرمایه ثابت ناخالص سرانه به قیمتهای جاری 16.48 درصد و برای سرانه آن به قیمتهای ثابت منفی 1.93 درصد بوده است. این ارقام به خوبی نشان میدهد که چگونه کاهش سرمایهگذاری ملی در کاهش تولید ملی مؤثر بوده است. جدول مقایسه روند تغییرات تولید ناخالص داخلی و تشکیل سرمایه ثابت ناخالص سرانه به قیمتهای ثابت در ایران و کشورهای کرهجنوبی، مالزی و ترکیه که گویای چگونگی تحولات اقتصادی این کشورهاست، نشان میدهد میانگین نرخ رشد سالانه تولید ناخالص سرانه به قیمتهای ثابت در ایران از سال 1977 (1356) تا سال 2016 (1395) برابر منفی 0.61 درصد و میانگین نرخ رشد سالانه تشکیل سرمایه ثابت ناخالص سرانه به قیمتهای ثابت منفی 1.59 درصد بوده است، در حالی که این نرخ برای کرهجنوبی در این بازه زمانی بهترتیب به 5.4 در صد و 5.67 درصد بالغ شده است. این نرخ برای مالزی بهترتیب3.52 درصد و 4.36 درصد و برای ترکیه 2.48 درصد و 4.72 درصد بوده است. دادهها نشان میدهند که میانگین نرخ رشد سالانه تولید ناخالص داخلی سرانه به قیمتهای ثابت که نمودار اساسی و تعیینکننده در میزان سطح زندگی به شمار میرود، در کرهجنوبی 5.4 درصد، مالزی 3.52 درصد و در ترکیه 2.48 درصد بوده است درحالیکه این نرخ برای ایران به منفی 0.61 درصد بالغ شده است. این امر روند فزاینده سطح زندگی در این کشورها و روند کاهنده آن در اقتصاد ایران را در این بازه زمانی نشان میدهد.
جدول تولید واقعی سرانه، یعنی شاخص اساسی در تعیین سطح زندگی، در سال 2016 نسبت به سال 1977 در ایران 0.8 برابر (با کاهش 21 درصد)، در کرهجنوبی 7.8 برابر (با افزایش 677 درصد)، در مالزی 3.9 برابر (با افزایش 286 درصد) و در ترکیه 2.6 برابر (با افزایش 160 درصد) شده است.
شرق