آمارها و اطلاعات منتشر شده نشان از سیر صعودی صادرات فرش دستباف در سال گذشته دارد، اما فعالان این حوزه معتقدند که شیرازه‌های فرش دستباف از هم پاشیده شده و این صنعت ارزآور به حال خود رها شده است.
در حالی که ایران رفتاری منفعلانه در بازارهای جهانی از خود نشان می‌دهد، اما در روی دیگر سکه هندی‌ها، پاکستانی‌ها، نپالی‌ها و... با وجود تخصص پایین تر در این رشته، توانسته‌اند بازارهای از دست رفته ما را به چنگ بیاورند و کم‌کم به رقبای اصلی‌مان بدل شوند. کارشناسان می‌گویند در آینده‌ای نزدیک قطار فرش دستباف متوقف و از ریل خارج خواهد شد، اما آنچه که می‌تواند ما را از این بن بست نجات دهد، تدوین استراتژی منسجم به‌ویژه در حوزه ارز خواهد بود.
بر اساس آمار اعلام شده از سوی گمرک، در پایان سال 96 پس از چند سال، میزان صادرات فرش دستباف ایران به بالای 400میلیون دلار رسید و در مجموع 12ماهه بیش از 424میلیون دلار فرش دستباف با وزن نزدیک به پنج‌هزار و 400 تن به بازارهای هدف صادر شد. این میزان صادرات نسبت به سال 95 رشدی حدود 18درصدی را نشان می‌دهد. آلمان، ایتالیا، فرانسه و سوئیس در اروپا، آمریکا در آمریکای شمالی، امارات، کویت قطر و لبنان در غرب آسیا و ژاپن در شرق آسیا از بازارهای سنتی فرش دستباف ایران محسوب می‌شود. چین، روسیه،آفریقای جنوبی و برخی از کشورهای آمریکای لاتین نیز از بازارهای جدید فرش دستباف ایران به شمار می‌رود.
آمارها از فرش دستباف چه می‌گویند؟
آمارهای منتشر شده نشان می‌دهد که صادرات فرش دستباف در سال گذشته سیر صعودی را طی کرده است. در حال حاضر کشور آمریکا بزرگ‌ترین واردکننده فرش دستباف محسوب می‌شود و چین جزو20 کشور اصلی مشتری فرش دستباف ایران است و در 11ماهه سال 1396 فعالان فرش دستباف تقریبا چهار‌میلیون دلار فرش دستباف به این کشور صادر کردند. در همین راستا، رئیس مرکز ملی فرش دستباف ایران با اشاره به سیر صعودی صادرات فرش دستباف ایران در سال ۱۳۹۶، گفت: صادرات فرش دستباف ایران به آمریکا در ۱۱ ماه سال گذشته به ۱۰۰میلیون دلار رسید. حمید کارگر افزود: روند صادرات فرش دستباف ایران سیر صعودی و افزایشی به خود گرفته و طبق اعلام گمرک جمهوری اسلامی ایران در سال 1395 ، 359میلیون دلار فرش دستباف از کشور به بازارهای هدف صادر شد. او ادامه داد: صادرات فرش در سال 1395 به‌لحاظ ارزشی و وزنی نسبت به سال 1394 سیر صعودی داشت، به‌طوری که نسبت به سال 1394، 203درصد رشد ارزشی و حدود 13درصد رشد وزنی داشت و همچنین بیش از 90میلیون دلار در سال 1395 فرش دستباف به کشور آمریکا صادر شد. رئیس مرکز ملی فرش دستباف ایران در ادامه به وضعیت صادرات فرش در سال 96 اشاره کرد و گفت: در ماه‌های ابتدای سال 1396 هم همان روند افزایشی سال 1395 ادامه پیدا کرد به‌طوری که براساس آمار گمرک در 11ماهه سال 1396 بیش از چهار‌هزار و 700 تن فرش دستباف با ارزش بیش از 377میلیون دلار از ایران به حدود 80 کشور دنیا فرش دستباف صادر شد.» براساس اطلاعات موجود، هندوستان، پاکستان، افغانستان، نپال و ترکیه از رقبای فرش دستباف ایران در بازارهای جهانی به شمار می‌روند که در همین رابطه، رئیس مرکز ملی فرش ایران، از هند به‌عنوان مهمترین رقیب فرش دستباف ایران نام برد و گفت: این کشور شانه به شانه ایران در بازار جهانی فرش دستباف حرکت می‌کند. کارگر ادامه داد: به همان میزان که در سال‌های اخیر خیالمان از رقیبی مانند چین آسوده می‌شود، دغدغه‌هایی نسبت به حضور هند در بازارهای بین‌المللی وجود دارد. پاکستان، افغانستان، ترکیه و نپال نتوانسته‌اند سهم قابل توجهی از بازار جهانی فرش دستباف را از آن خود کنند. او با بیان اینکه هند در سال‌های اخیر قدرت نفوذ خود را در بازارهای هدف ما گسترش داده است، گفت: هند چند عامل را به‌عنوان مزیت و برگ برنده به خدمت گرفته که یکی از آنها، دستمزد پایین در هند است. کارگر افزود: دستمزد پایین، قیمت تمام شده فرش دستباف را در این کشور بسیار کاهش می‌دهد و این امر رقابت‌پذیری فرش دستباف هند را در بازارهای جهانی دو چندان می‌کند. رئیس مرکز ملی فرش ایران، «امکان سفارش پذیری گسترده» را دومین شاخص تولید فرش در هند بیان کرد و گفت: بافت‌های انبوه در کارگاه‌های متمرکز قالی بافی هند، خیال سفارش‌دهنده را در مورد دریافت به موقع سفارش، راحت می‌کند. او اضافه کرد: از طرف دیگر، هندی‌ها جدیت ما روی حفظ اصالت‌های فرش را ندارند؛ به بیان دیگر، راحت تر تسلیم خواست مشتری می‌شوند و آماده‌اند تا سفارش خریدار را تولید کنند؛ در حالی که ایرانی‌ها در تولید فرش، تا حدودی تعصب دارند.
فرش دستباف رها شده
یک فعال حوزه فرش درمورد وضعیت بازار فرش دستباف در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: شیرازه‌های فرش دستباف از هم پاشیده شده است؛ وقتی می‌خواهم به مشکلات این بخش اشاره‌ای داشته باشم، نمی‌دانم از کجا باید شروع کنم. وضعیت فرش دستباف سال گذشته خوب نبوده و می‌توان گفت در سال‌های اخیر اصلا وضعیت مناسبی نداشته و مورد توجه قرار نگرفته است. رضی حاجی‌آقامیری می‌افزاید: به فرش دستباف اهمیتی داده نمی‌شود و به همین دلیل رها شده است و وضعیت خوبی ندارد. در این شرایط، همه رقیب ما هستند و ما منفعلانه‌تنها به آنها نگاه می‌کنیم. او ادامه می‌دهد: برای اینکه ما بتوانیم بازارهای قبلی خودمان را مجدد به دست بیاوریم، باید یک استراتژی منسجم تدوین کنیم و دولت باید در آن نقش مهمی بازی کند که نمی‌کند. این عضو اتاق بازرگانی می‌گوید: روی هم رفته به آینده فرش دستباف امیدوار نیستم، یعنی به‌نظر نمی‌رسد اتفاق خاصی بیفتد. او با بیان اینکه فرش دستباف چون کالایی لوکس است و جزو نیازهای اصلی و اساسی مصرف‌کنندگان نیست، باید در شرایطی آرام و بدون تنش مورد معامله قرار گیرد، می‌افزاید: اما الان روابط ما با بازارهای سنتی‌مان که عمدتا کشورهای اروپایی هستند، روابطی آرام و خالی از تنش نیست و به‌ویژه مشکلات مربوط به تحریم آمریکایی‌ها و تداوم این مساله باعث شده که ما چیزی در حدود 25- 20درصد از صادراتمان به این بازار را از دست بدهیم و دیگر نتوانیم بازپس بگیریم. بخشی از مشکلات بازارهای اروپایی هم مربوط به بحران اقتصادی بود که حدود یک دهه پیش شروع شد و ما هم درمقابل این بحران، منفعلانه رفتار کردیم. به‌طور کلی، نقش فرش در کشورهای غربی ضعیف شده و به‌طور اخص درمورد ایران. چون کشورهای رقیب ما مثل هند، پاکستان و نپال (هرچند از نظر تخصصی از ما پایین تر هستند) توانستند این بازارها را حفظ کنند و ما موفق نشدیم. آقامیری با بیان این که باید دید در آینده در کجا قطار فرش دستباف متوقف می‌شود، می‌گوید: هیچ‌اتفاق خوبی را نمی‌توان برای آینده متصور شد، چون عزمی برای ایجاد فضای جدید وجود ندارد. او درمورد آمارهایی که نشان از افزایش صادرات فرش دستباف می‌دهد نیز می‌افزاید: عمدتا آمارها خیلی محکم و تحلیلی نیست و نمی‌توان به آنها اتکا کرد. آمارهای تحلیلی باید جزئیات بیشتری را در برداشته باشد. درمورد فرش دستباف هم باید اعلام شود که آیا تمام کشورهای واردکننده به یک میزان واردات خودشان را افزایش داده‌اند؟ این نشان می‌دهد که ما در کجا قرار داریم. برای مثال اگر کشور آمریکا بیشترین واردات را انجام داده، طبیعی است، چون قبلا ورود فرش به این کشور تحریم بوده و حال دوباره برقرار شده، اما این امر مقطعی است و اگر آقای ترامپ دوباره شرایط قبلی را حاکم کند، ما بازارمان را از دست می‌دهیم. این کارشناس ارشد فرش می‌گوید: اگر قرار باشد واقع‌بینانه نگاه کنیم، فاکتوری که می‌تواند ما را از بن بست فعلی در فرش دستباف نجات دهد، نرخ ارز و سیاستگذاری در این حوزه است و باید استراتژی مشخصی در این مورد تدوین شود.
آرمان