بررسی‌ وضعیت تولید و قیمت محصولات کشاورزی در سال ۲۰۱۸غذایی و کشاورزی 

بازار گندم جهانی به‌عنوان مهم‌ترین‌ غله مورد معامله در جهان در روزهای اخیر با کاهش قیمت‌های محدودی روبه‌رو شده اگرچه این شرایط کم‌و‌بیش در بازار گندم طبیعی به نظر می‌رسد. به‌صورت دقیق‌تر بازار محصولات کشاورزی در جهان وارد یک فاز کاهش قیمتی شده که می‌تواند در کوتاه‌مدت ادامه داشته باشد، ولی بازار رخدادهای بزرگ‌تری را تجربه خواهد کرد. افزایش هزینه تولید گندم در جهان، رشد قیمت‌ها در بازارهای مشابه و همچنین تقویت نسبی تقاضا در جهان مواردی است که آینده بازار غله جهانی را افزایشی نشان می‌دهد، بنابراین باید برنامه‌ریزی‌ها برای مدیریت بازار گندم داخلی را با پیش‌فرض رشد قیمت‌ها در ماه‌‌های آینده ترسیم کرد؛ رخدادی که توجه به آن می‌تواند هزینه‌های جانبی کمتری را به اقتصاد ایران وارد سازد اگرچه هنوز برای حمایت از تولید در داخل زمان باقی‌است.

بازار محصولات کشاورزی در جهان مدتی بود که در مسیر افزایشی قرار گرفته بود ولی هم‌اکنون شاهد افت قیمت‌ها به‌صورت مقطعی هستیم که شاید یکی از کاهش‌های مهم را بتوان در نوسان قیمت گندم عنوان کرد. افزایش بارش‌های بهاری در اغلب مناطق جهان در نیم‌کره شمالی در روزهای اخیر موجب شده تا قیمت‌های محصولات کشاورزی و غلات همچون گندم در بازارهای آتی با کاهش نرخ روبه‌رو شود و همین سیگنال موجب شده تا کاهش قیمت‌هایی مقطعی در این بازار به ثبت برسد. این شرایط عمومی اگرچه به‌صورت مقطعی بازار محصولات کشاورزی را تحت‌الشعاع قرار داده، ولی هنوز می‌توان این‌گونه عنوان کرد که روند عمومی افزایشی در بازارهای محصولات کشاورزی متوقف نشده است. تاکنون سال ۲۰۱۸ میلادی برای بازار محصولات کشاورزی خوش‌یمن بوده و غلات شاید یکی از بهترین کارنامه‌های قیمتی را از خود نشان دادند. این در حالی است که موفقیت‌های قیمتی در بازار گندم و غلات مشابه ‌صورت عمومی حتی بیش از بازارهای فلزی و محصولات مشابه موفق بوده است. این وضعیت کلی داده‌های بسیار مهمی را در بطن خود نهفته دارد؛ اگرچه در بازارهای گوشت، شکر و انواع مشابه شرایط دیگری در تقابل با وضعیت بازار غلات دیده شده و کاهش نرخ داشته‌اند.

اواخر سال ۲۰۱۶ سخت‌ترین زمان‌ها برای نوسان قیمت گندم در بازارهای جهانی بود؛ آن هم در شرایطی که اغلب تحلیلگران از احتمال تداوم رشد تولید گندم در بازارهای جهانی مأیوس شده و رشد قیمت‌ها نیز بر این اساس با ابهامی جدی روبه‌رو بود. این شرایط اگرچه بر پایه واقعیت‌های فنی بود اما بهبود نسبی در بازارهای آتی، تقویت تقاضا، تاثیرپذیری بازار گندم از سایر داده‌های مشابه همچون رشد هزینه تولید و تقویت وضعیت اقتصادی در بازارهای جهانی در نهایت به افزایش قیمت‌ها منجر شد آن‌هم در شرایطی که نرخ‌های سال ۲۰۱۶ را می‌توان کف قیمتی در سال‌های اخیر محسوب کرد، بنابراین توان رشد قیمت‌ها بیش از چیزی بود که در ابتدا به‌چشم می‌خورد. این روند افزایشی هنوز هم ادامه داشته ولی ذات این بازار ایجاب می‌کند که به‌صورت پلکانی و رفت‌و برگشتی شاهد رشد قیمت‌ها باشیم.همین موارد در کنار مقایسه بازارهای کالایی دیگر و بازارهای مشابه نشان می‌دهد که احتمال تداوم رشد قیمت گندم و سایر غلات در بازارهای جهانی وجود داشته و البته این احتمال جدی است.

یکی از مواردی که به‌عنوان سرعتگیر رشد قیمت غلات در بازارهای جهانی مطرح شده و درست هم هست، افزایش حجم تولید جهانی است که تاکنون در کشورهای مهمی همچون روسیه خودنمایی برجسته‌تری داشته است. از سوی دیگر نگرانی از تغییرات آب و هوایی و کاهش باران و تغییر رژیم بارش همگی مواردی بوده که از احتمال کاهش تولید در مناطق گرمسیر در جهان حکایت دارد. از سوی دیگر رشد دمای هوا به معنای تبدیل مناطق یخ‌زده سیبری و آلاسکا و مناطقی از کانادا به مناطق کشاورزی با خاک حاصلخیز و کم‌اثر بودن آفات است که از رشد جدی‌تر حجم تولید حمایت خواهد کرد. در مناطق سردسیر در جهان دستیابی به آب دشواری خاصی ندارد ولی در مناطق گرمسیر در جهان باید کاهش راندمان تولید به دلیل خشکسالی‌های بعضا متناوب را جدی گرفت.

البته تغییر رژیم بارش در اقصی‌نقاط جهان تاکنون به معنی تغییر زمان بارش و تفاوت در حجم آن بوده ولی برای کشورهایی همچون ایران کاهش میزان بارش کل نیز جدی گرفته می‌شود. افزایش تولید در اقصی‌نقاط جهان، مخابره آمارهای تولید، کاهش جذابیت واردات از سوی کشورهای بزرگی همچون چین در کنار افت قیمت‌های آتی و سایر موارد ذکر شده بر این بازار موثر خواهد بود. نتیجه تجمیع تمامی این موارد تاکنون افزایش حجم تولید در جهان و تقویت سرمایه‌گذاری‌ دولت‌ها برای امنیت غذایی کشورهای متبوع خود است که در نهایت از حجم تولید حمایت می‌کند. این موارد تاکنون باید سرعتگیر اصلی برای رشد قیمت‌ها به‌شمار بیاید ولی این تمام ماجرا نیست.

از سوی دیگر بازارهای غلات که اغلب در بورس‌های بزرگ در جهان همچون CME ( بورس کالایی شیکاگو) مورد معامله قرار می‌گیرد در برهه‌هایی از زمان با کاهش شدید قیمت‌ها روبه‌رو می‌شود تا جایی‌که باید این نوسانات شدید نرخ را یکی از ویژگی‌های بازارهای کشاورزی به‌شمار آورد. ذات معامله در بورس‌های کالایی به معنای گستردگی معاملات و قدرت‌نمایی بازارهای آتی در فرآیند معاملاتی است. حال در شرایطی که مهم‌ترین‌ فاکتور در تعیین قیمت تمام‌شده محصولات کشاورزی و راندمان محصول، آب و حجم انتقال آن به زمین خواهد بود، همه نگاه‌ها به سمت آسمان و بارش باران است و از این حیث تفاوتی عمیق بین کشورهای مختلف دیده نمی‌شود، اگرچه حجم سرمایه‌گذاری‌های جدی در کشورهای مختلف به‌شدت ریسک حجم تولید را کاهش داده و امنیت کشت را تقویت کرده است. توجه به کشت مکانیزه در نهایت مسیر پایانی و سرنوشت غالب عرصه‌های کشاورزی است که می‌تواند شرایط متفاوتی را به همراه داشته باشد. این در حالی است که مدیریت بازار و حتی تامین مالی بخش کشاورزی در بسیاری از حوزه‌های مختلف کشاورزی از بستر بورس‌های کالایی صورت می‌پذیرد و این اصل را نباید فراموش کرد.

همان‌گونه که عنوان شد بارش یکی از سیگنال‌های مهم در تعیین سمت و سوی بازارهای کشاورزی است، مخصوصا در وضعیتی که بازارهای آتی نقش قدرتمندی در کشف قیمت داشته باشند. این در حالی است که تقویت بارش به معنی سبزتر بودن زمین است و در کشورهای پهناوری همچون آمریکا، کانادا و روسیه امکان چرای دام مخصوصا دام‌های بزرگی همچون گاو (‌گوشتی) فراهم است. این بدان معناست که دامداران نیاز کمتری به خرید جو، ذرت علوفه‌ای و سایر انواع خوراک دام و حتی گندم کم‌کیفیت (به منظور خوراک دام) خواهند داشت. این موارد در نهایت موجب می‌شود که با بارش گسترده باران هم هزینه تولید گاو (اغلب گوشتی) کاهش پیدا کرده و هم قیمت‌های گندم و سایر غلات به سمت افت متمایل شوند ولی سقوط نرخ اغلب در بازار غلات جدی‌تر از بازارهای مشابه است. البته ذکر این مطالب به منظور شفاف‌تر شدن واقعیت‌های بازارهای جهانی است و ممکن است برای مخاطب جذابیت چندانی نداشته باشد، اما دانستن این مطالب در نهایت نگاه جامع‌تری را برای مخاطبان به همراه خواهد داشت.

تاثیرات بارش‌های گسترده را می‌توان در نوسان قیمت‌ها در ماه‌های اخیر مشاهده کرد، مخصوصا در شرایطی که در یک زمان مشخص قیمت گندم کاهش یافته ولی بهای گوشت قرمز یا دام زنده سقوط آزاد را تجربه می‌کند. این شرایط کلی در روزهای گذشته در بازارهای جهانی هم مشاهده شده و در نمودارها قابل رهگیری است.با توجه به این شرایط و بارش‌های گسترده در نیم‌کره شمالی در هفته‌های اخیر شاهد کاهش قیمت گندم، دام زنده و غلات بودیم اگرچه بازار شکر هم با کاهش قیمت‌های ممتدی روبه‌روست. این شرایط کلی به معنای آن است که در کوتاه‌مدت بهای گندم کاهش یافته و می‌تواند این افت قیمت‌ها را تداوم بخشد ولی مقطعی است و همان‌گونه که عنوان شد این تمام ماجرا نیست.امنیت غذایی در کشورهای مختلف از‌سوی دولت‌ها به‌عنوان یک عرف و اصل در نظر گرفته می‌شود تا جایی که شاید هیچ کشوری مایل نباشد نبض تولید غلات، مواد غذایی اصلی و سپس خوراک دام آن با واردات عجین شود. این در‌حالی است که نمی‌توان منکر واردات و صادرات گسترده محصولات کشاورزی در جهان باشیم، ولی واقعیت آن است که کشورهای پیشرفته اول از امنیت غذایی گذر کرده‌اند و با ایجاد بورس‌های کشاورزی قدرتمند از ریزترین رخدادهای این بازار خبردار شده و با اشراف واقعی بر این بازارها و استفاده از ابزارهای مالی با خیال راحت به فکر توسعه در سایر بخش‌ها بوده‌اند. رخدادی که تاکنون در ایران به آن دست‌ نیافته‌ایم.

موارد فوق اگرچه واقعیت‌های معاملاتی در کشورهای مختلف و بازارهای جهانی است ولی می‌تواند از احتمال افت قیمت‌ها تنها در کوتاه‌مدت حکایت کند و واقعیت‌های این بازار در میان مدت تا دراز مدت چهره دیگری خواهد داشت. این در حالی است که فصل برداشت نیز باز هم با کاهش قیمت‌ها در کشورهای مختلف روبه‌رو خواهیم شد و به فراخور خود در زمان برداشت در کشورهایی همچون اوکراین، روسیه، آمریکا یا حتی چین و هند این شرایط قیمتی تغییر خواهد کرد اگرچه باز هم کشورهای واردکننده نیز همین شرایط کلی را در بر خواهند داشت.

درخصوص دورنمای قیمت‌ها ساده‌ترین شیوه تحلیل هزینه تولید است آن هم در وضعیتی که بهای نفت خام به‌عنوان مهم‌ترین‌ سیگنال تاثیرگذار در هزینه حمل‌و‌نقل داخلی و بین‌المللی افزایش یافته و موجب می‌شود تا سوخت مورد نیاز هم رشد نرخ داشته باشد. از سوی دیگر بهای کود اوره نیز رشد کرده و به سطوح بالایی دست یافته است. افزایش هزینه‌های جانبی در کنار تقویت تکنولوژی‌های تولید و البته کاهش میزان گندم برداشت‌شده در برخی کشورها در سال زراعی پیش رو مواردی است که در نهایت از نوسان قیمت‌ها حمایت کرده و آینده این بازار را با افزایش نرخ روبه‌رو خواهد ساخت. درخصوص افزایش حجم تولید و برداشت گندم در کشورها و تولیدکنندگان برجسته باید گفت که احتمال رشد حجم تولید با صراحت عنوان می‌شود ولی برای کشورهایی که بعضا با کاهش بارش سالانه روبه‌رو هستند این موارد یا مورد اشاره قرار نمی‌گیرد یا پوشش رسانه‌ای چندانی پیدا نخواهد کرد. این بدان معناست که در کشورهای مختلف حتی در غرب آسیا مثلا برای کشوری همچون عراق برای سال جاری شاهد کاهش تولید و افزایش واردات هستیم و این شرایط در بسیاری از کشورهای جهان خودنمایی خواهد کرد.

این وضعیت هنوز خودنمایی کامل نداشته و تا زمانی که فصل برداشت به پایان نرسد نمی‌توان اظهارنظر قاطعی در این مورد داشت، ولی شرایط جذابی خودنمایی نمی‌کند. این بدان معناست که در نیمه دوم امسال و روزهای سرد سال شاهد افزایش جدی قیمت‌ها در بازارهای جهانی خواهیم بود، اگرچه تاکنون نیز رشد قیمت گندم در مقایسه با سایر بازارهای کالایی گویی با یک فاز تعویق همراه بوده یعنی پتانسیل رشد قیمت‌ها هنوز در بازار گندم و غله جهانی خودنمایی نکرده است.این شرایط کلی به معنای آن است که دورنمای قیمت غلات افزایشی بوده و می‌تواند برای اقتصاد کشور و بدنه تصمیم‌سازی دولت حتی یک نکته ضعف جدی محسوب شود آن هم در شرایطی که باز هم باید برخی غلات و خوراک دام وارد شود. این شرایط احتمالا پایان کار نیست و حتی سال ۲۰۱۹ نیز می‌تواند رشد قیمت‌ها تداوم پیدا کند. نوسان قیمت‌ها در نمودارها مشخص است و تداوم رشد قیمت به هیچ عنوان رخداد عجیبی نخواهد بود.

دنیای اقتصاد