از اواخر اردیبهشت ماه و بعد از فیلتر تلگرام، اینترنت کشور با اختلال شدیدی روبه‌رو شد که این مسأله در سطح کشور از سوی کاربران و کسانی که به نوعی کسب‌وکار آنها با اینترنت در ارتباط است با اعتراض گسترده‌ای همراه بود. در همین راستا وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اقدام‌هایی را در دستور کار قرار داد و حتی مهلت 24 ساعته را نیز برای رفع این اختلال‌ها تعیین کرد. با این حال مسأله اختلال گسترده در اینترنت، کار را به مجلس نیز کشاند تا آنجا که نشست مشترک کمیسیون‌های صنایع و معادن، اقتصادی و امنیت ملی در خصوص پیام‌رسان‌ها و اختلال اینترنت با حضور اعضای کمیسیون‌ها، مدیران پیام رسان‌ها و محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تشکیل شد. اختلال فراگیر در اینترنت اکنون به یک معضل اساسی برای اکثریت کاربران تبدیل شده است. بر این اساس «ایران» کوشید در گزارشی ضمن گفت وگو با کارشناسان فاوا منشأ این اختلال و راهکارهای برون رفت از آن را بررسی کند.
از اواخر اردیبهشت ماه و بعد از فیلتر تلگرام، اینترنت کشور با اختلال شدیدی روبه‌رو شد که این مسأله اعتراض گسترده‌ای در سطح کشور از سوی کاربران و کسانی که به نوعی کسب و کار آنها با اینترنت در ارتباط است به همراه داشت. وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در همین راستا اقدام‌هایی را در دستور کار قرار داد و حتی مهلت 24 ساعته را نیز برای رفع این اختلال‌ها تعیین کرد. به هرحال مسأله اختلال گسترده در اینترنت، کار را به مجلس نیز کشاند تا آنجا که روز گذشته نشست مشترک کمیسیون‌های صنایع و معادن، اقتصادی و امنیت ملی در خصوص پیام‌رسان‌ها و اختلال اینترنت با حضور اعضای کمیسیون‌ها، مدیران پیام رسان‌ها و محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات تشکیل شد. به هرحال اختلال گسترده در اینترنت این روزها تبدیل به یک معضل اساسی برای اکثریت کاربران شده است به همین دلیل روزنامه ایران در این گزارش سعی بر آن دارد که منشأ این اختلال و راهکارهای برون رفت از آن را از زبان متولیان و فعالان صنف فاوا جویا شود.
مقصر نبودن بخش خصوصی در اختلال اینترنت
مجید رئیسی، مدیر فنی یکی از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی معتقد است که اختلالات اینترنتی به دو بخش تقسیم می‌شود که یک بخش از اختلالات مربوط به سرویس دهی شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی و بخش دیگر خارج از اختیار و کنترل این شرکت‌هاست.
رئیسی درباره اختلالات مربوط به سرویس دهی شرکت‌های اینترنتی گفت: اگر در بخش تجهیزات شرکت‌ها مشکلی پیش آید در سرویس اینترنتی که به مشتریان ارائه می‌شود اختلال ایجاد خواهد شد، اما توجه داشته باشید وقتی تلگرام فیلتر شد چندین موضوع پیش آمد؛ اول اینکه بعد از فیلتر شدن تلگرام، بار روی تجهیزاتی که در شبکه‌های شرکت‌های اینترنتی استفاده می‌شود، افزایش پیدا کرد و این باعث شد که لود پردازنده‌ها (cpuload) روی برخی از تجهیزات صورت بگیرد و این تنها بخشی بود که به شرکت‌های اینترنتی مربوط می‌شد. از این‌رو شرکت‌ها سعی کردند این مشکل را با اضافه کردن تجهیزات و با ایجاد تغییرات در شبکه حل کنند که در همان دو روز اول فیلتر تلگرام حل شد.
این کارشناس فاوا در ادامه گفت: اما درباره بخش دوم که خارج از اختیارات شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی است باید گفت، اختلالات پیش آمده می‌تواند از جانب اپراتورهایی باشد که به شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی سرویس می‌دهند. این اپراتورها را شرکت مخابرات و شرکت ارتباطات زیرساخت تشکیل می‌دهند و اگر این دو شرکت دچار مشکل شوند، مشکل به شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی که از آن دو شرکت مادر داخلی خدمات دریافت می‌کنند نیز منتقل می‌شود و شرکت‌های اینترنتی دچار اختلال در سرویس دهی می‌شوند.
رئیسی افزود: برخی از اختلالات پیش آمده می‌تواند از سوی تأمین‌کننده‌های خارجی شرکت زیرساخت نیز باشد، چراکه شرکت زیرساخت نیز اینترنت خود را از چندین تأمین‌کننده اینترنت در خارج از کشور تأمین می‌کنند. بنابراین اگر این شرکت‌های خارجی مشکلی داشته باشند این مشکل به شرکت زیرساخت و سپس به شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی منتقل می‌شود از این‌رو نمی‌توان گفت اختلالات ایجاد شده از کجا نشأت گرفته است.
این مدیر فنی گفت: شرکت‌های اینترنتی از جمله شرکت ما گزارش‌ها و مشاهداتی را دریافت کردند که برخی از سایت‌ها باز نمی‌شود، برخی از گیم‌ها دچار مشکل شده‌اند و کاربران نمی‌توانند به سرورها متصل شوند و کسب و کارهای اینترنتی نیز اعلام کردند که دچار اختلال شده‌اند و حتی برای شرکت‌های تجاری که با بیرون از ایران ارتباط داشتند نیز اختلال ایجاد شد. کاربران این مشکلات را با شرکت‌های اینترنتی در میان گذاشتند و در بررسی‌ها مشخص شد این مشکلات به شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی ربطی ندارد و خارج از اختیارات ماست.
رئیسی درپاسخ به این سؤال که عده‌ای پهنای باند بی‌کیفیت را عامل این اختلالات می‌دانند، گفت: پهنای باند کشور چه قبل از فیلتر تلگرام و چه بعد از فیلتر تلگرام تغییری نکرده است و به‌نظر میرسد سیاست‌هایی که برای فیلترینگ تلگرام اعمال شده منشأ این اختلالات باشد.
این کارشناس فنی در پاسخ به این سؤال که استفاده گسترده مردم از فیلترشکن‌ها چقدر می‌تواند بر کندی اینترنت تأثیر بگذارد، گفت: فیلترشکن‌ها می‌توانند تأثیر زیادی بر کندی و اختلال بگذارند، چرا که استفاده از آنها خود به‌خود موجب کندی سرعت اینترنت می‌شود، البته قبل از فیلتر تلگرام استفاده از فیلترشکن‌ها بسیار کم بود ولی بعد از فیلتر تلگرام حداقل دو هفته اول کاربران به استفاده از فیلترشکن‌ها هجوم زیادی آوردند و در پی فیلتر فیلترشکن‌ها تماس‌های کاربران با شرکت‌ها اوج گرفت چرا که اعلام کردند فیلترشکن‌های آنها باز نمی‌شود اما به تازگی تا حدودی اختلال‌ها کاسته شده است.
فیلترشکن‌ها و کندی اینترنت
احمدرضا نخجوانی، مدیرعامل یکی دیگر از شرکت‌های اینترنتی گفت: در هفته‌های اخیر از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی خواسته‌اند که عوامل کندی اینترنت و اختلالات را رفع کنند بعد از فیلتر تلگرام خود حاکمیت برخی از محدودیت‌ها را اعمال کرده و اینترنت کند شده است این در حالی است که رفع این اختلال‌ها از کنترل این شرکت‌ها خارج است.
نخجوانی افزود: از سوی دیگر با فیلتر تلگرام مردم مجبور به استفاده از فیلترشکن‌ها شده‌اند که استفاده از فیلترشکن‌ها به خودی خود و به شکل عجیبی از سرعت اینترنت کاربر می‌کاهد. از آنجایی که فیلترشکن‌ها بخصوص فیلترشکن‌های رایگان دارای کیفیت تضمین شده‌ای نیستند از این‌رو همین موضوع خود موجب کندی اینترنت و اختلال می‌شود که باز این موضوع هم از اختیار شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی خارج است.
مدیراین شرکت اینترنتی در ادامه افزود: اختلالات بسیار جدی در شبکه اینترنت کشور ایجاد شده است که به کلی از اختیار ما خارج است. در حقیقت، ما در کیفیت پهنای باند اینترنت که به دست‌مان میرسد دخل و تصرفی نداریم و پس از آنکه محدودیت‌های حاکمیتی بر آن اعمال می‌شود، به دست‌مان میرسد. شواهد ما می‌گوید پهنای باندی که به دست ما میرسد دارای ماجراهایی است که هفته‌های قبل این مشکلات را نداشت و اینکه انگشت اتهام به سوی ما رفته است بی‌انصافی است چون شرکت‌های اینترنتی میلیاردها تومان هزینه کرده‌اند تا به کاربران خود بهترین سرویس را ارائه دهند و مشتریان خود را حفظ کنند. وقتی به‌دلیل مصلحت اندیشی حاکمیتی برخی محدودیت‌ها به‌دلیل فیلتر تلگرام اعمال می‌شود، دیگر تقصیر اختلال را گردن ما اپراتورها نیندازند.
بازکردن برنامه‌های فیلتر شده علت اختلال
محمدعلی یوسفی‌زاده، مدیرعامل یکی دیگر از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی نیز معتقد است عمده اختلال‌های پیش آمده به‌دلیل تلاش کاربران برای باز کردن برنامه‌های فیلتر شده است.
یوسفی‌زاده گفت: تلگرام فیلتر است ولی مردم هنوز از طریق فیلترشکن به آن دسترسی دارند و همین مسأله باعث ایجاد اختلال در اینترنت می‌شود. اگر کاربر درگیر فیلترشکن‌ها نشود دیگر شاهد اختلال روی سایر سرویس‌هایش نخواهد بود و باید قبول کنیم کیفیت اینترنت بعد از فیلتر تلگرام در زمینه ارتباطات بین‌الملل دچار مشکل شده است.
گفتنی است روزنامه ایران در این گزارش سعی بر آن داشت تا با مدیران اپراتورهای همراه نیز گفت‌و‌گویی داشته باشد، چرا که اختلال در اینترنت همراه نیز بعد از فیلتر تلگرام مشاهده شده است اما متأسفانه این پیگیری به نتیجه نرسید. تنها روابط عمومی یکی از اپراتورها به این نکته اشاره داشت که اختلال شکل گرفته ارتباط مستقیمی با فیلتر تلگرام دارد و شرکت‌های ارائه دهنده اینترنت و اپراتورها نقشی در این اختلال ندارند.
رئیس سازمان رگولاتوری :
95 درصد اختلالات اینترنت رفع شد
در پی تعیین ضرب الاجل 24 ساعته از سوی محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات و تشکیل جلسه‌ای برای رفع اختلالات اینترنت با همکاری اپراتورها و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی، رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی (رگولاتوری) اعلام کرد که 85 درصد اختلالات رفع شده است. اعلام این آمار با اما و اگرهای زیادی روبه‌رو شد، از این‌رو روزنامه ایران به سراغ «حسین فلاح جوشقانی» رئیس رگولاتوری رفت و با وی گفت‌و‌گوی اختصاصی انجام داد تا بداند چه کارها و اقدام‌هایی برای رفع اختلال اینترنت صورت گرفته است.
در ضرب الاجل 24 ساعته‌ای که وزیر برای رفع اختلال اینترنت تعیین کردند چه اقدام‌هایی صورت گرفت که شما اعلام کردید 85 درصد از اختلال‌های اینترنتی رفع شده است؟
بعد از جلسه با وزیر که سه‌شنبه هفته گذشته با حضور اپراتورهای تلفن همراه، شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی، شرکت زیرساخت و سازمان رگولاتوری برگزار شد کارگروهی تشکیل و مقرر شد تا اقدام‌هایی انجام شود که خوشبختانه با همکاری همه اپراتورها کارهایی انجام شد به صورتی که اکنون به جرأت می‌توان گفت که 95 درصد اختلال‌ها رفع شده است.
دقیقاً چه اقدام‌هایی برای رفع اختلال اینترنت انجام شده است که آمار از 85 درصد به 95 درصد افزایش یافته است؟
با توجه به بحث فیلترینگ تلگرام متأسفانه استفاده از نرم افزارهایی مانند فیلترشکن‌ها از سوی کاربران که از پروتکل‌های رمزنگاری شده استفاده می‌کنند، به صورت ناگهانی افزایش یافت. از آنجایی که بسیاری از کسب و کارهای اینترنتی شرکت‌های تجاری که با خارج از کشور ارتباط دارند و حتی سفارتخانه‌ها و بازی‌ها نیز در کشور از پروتکل‌های رمزنگاری شده مجاز مانند اس ال اس و... استفاده می‌کنند به حجم استفاده از فیلترشکن‌ها افزوده شد. به عبارتی وقتی حجم استفاده از این پروتکل‌ها به صورت ناگهانی افزایش یافت به تبع آن ترافیک استفاده از اینترنت نیز به صورت ناگهانی بالا رفت. بنابراین با کندی اینترنت و اختلال آن روبه‌رو شدیم. یکی از کارهایی که انجام شد این بود که اپراتورها و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی با رفتارشناسی که از مشترکان خود دارند، ترافیک کاربرانی را که از فیلترشکن استفاده می‌کنند از IPهای کسب و کارهای اینترنتی، فعالیت‌های تجاری، بازی‌ها و سفارتخانه‌ها جدا کردند و از این‌رو در این بخش‌ها تا حدود زیادی اختلال و کندی اینترنت رفع شد.
چقدر وجود فیلترشکن‌ها در اختلال و کندی اینترنت نقش داشته است؟
همانطور که گفته شد یکی از دلایل کندی اینترنت استفاده از فیلترشکن‌هاست. وقتی کاربران از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند ترافیک داخلی آنها نیز به ترافیک بین المللی منتقل می‌شود. به عبارتی وقتی فردی از سایتی که در داخل میزبانی شده است، استفاده می‌کند چون فیلترشکن کاربر فعال است بنابراین بخشی از 40 درصد ترافیک داخلی (استفاده از سایت‌های داخلی) هم به ترافیک بین‌المللی منتقل می‌شود از این‌رو این خود عامل کندی است. بنابراین دومین اقدام ضرب الاجلی که انجام شد این بود که بحث ترافیک داخلی را که به سمت ترافیک بین‌المللی می‌رود با ساز و کاری به سمت ترافیک داخلی برگردانیم. این اتفاق نیز با کمک اپراتورها انجام شد. گفتنی است ترافیک داخلی بین تعداد زیادی اپراتورها تقسیم و میزبانی شده است و این‌ها به صورت جدا فعالیت می‌کنند و به هم متصل نیستند. به عبارتی اپراتورها با ساز و کاری، تمام ترافیک داخلی اپراتورها از طریق ISP زیرساخت که پیش از این از هم جدا بودند به هم متصل و به ترافیک داخلی سوئیچ شدند از این‌رو ترافیک داخلی که به سمت ترافیک بین المللی هدایت می‌شد در داخل کشور ماند و از این طریق تا حدودی کندی اینترنت رفع شد. برای توضیح بهتر باید بگویم وقتی کاربران از فیلترشکن‌ها استفاده می‌کنند این فیلترشکن‌ها در نیم دقیقه اول حجم بسیار زیادی از ترافیک را به سمت سرورهای مختلف ارسال می‌کنند تا به یک جایی متصل شوند و ارتباط را برقرار کنند از این‌رو با رفتارشناسی که از سوی اپراتورها درباره کاربران صورت می‌گیرد این بخش جدا شده است. بنابراین تا حد زیادی مشکل این بخش نیز مرتفع شده است. البته مشکل بخش مربوط به بازی‌ها هنوز به صورت کامل رفع نشده است، چرا که این بازی‌ها نیز مانند فیلترشکن‌ها از پروتکل‌های رمزنگاری اس ال اس (دارای مجوز) استفاده می‌کنند. مشکل هم به این موضوع بر می‌گردد که ممکن است ترافیک بازی‌ها با ترافیک فیلترشکن‌ها تداخل پیدا کند از آنجایی هم که فیلترشکن‌ها مدام در حال به روزرسانی هستند قابل تفکیک نیست از این‌رو هنوز این مشکل به صورت کامل رفع نشده است. بنابراین با تمامی اقدامات صورت گرفته باید بگویم به طور یقین اختلالات اینترنت تا 95 درصد رفع شده است.
با توجه به اقداماتی که صورت گرفته در حال حاضر آماری از شکایت‌های کاربران در خصوص اختلال اینترنت دارید؟
شکایت‌های زیادی از سمت اپراتورها وجود داشت ولی اپراتورها شکایت‌ها را با شرکت زیرساخت هماهنگ می‌کردند ولی می‌توان گفت که تعداد شکایات از بالای 150 شکایت در روز اکنون به زیر 2 و 3 مورد شکایت رسیده است. با تمام این کارهای انجام شده خوشبختانه تعداد آمار شکایت‌ها چه در اپراتورها و سامانه 195 مبتنی بر مکان سازمان رگولاتوری کاهش یافته است به طوری که آمار شکایت‌ها به سامانه 195 از بالای 50 مورد در روز به زیر 10 مورد رسیده است. در کل می‌توان گفت که میزان شکایت‌ها اکنون به زیر 10 درصد رسیده است.
گفته می‌شود برخی از اختلال‌های ایجاد شده در اینترنت بجز فیلترشکن‌ها، بحث ایجاد محدودیت در پهنای باند است؟ آیا آماری وجود دارد نشان دهد که چه میزان از این اختلال‌ها مربوط به اپراتورها، پهنای باند و فیلتر تلگرام بوده است؟
اید بگویم تغییری در پهنای باند کشور رخ نداده است. زیرساخت، همان پهنای باندی که پیش از فیلتر تلگرام از تأمین‌کننده‌های خارجی می‌خرید را هم‌اکنون در اختیار دارد و مشکلی از این بابت وجود ندارد. از سوی دیگر ایجاد محدودیتی نیز در بحث پهنای باند و... در کار نبوده است و حتی در چند ماهه اخیر میزان پهنای باند نیز افزایش یافته است. مهمتر اینکه اپراتورها و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی نیز رفتار خود را تغییر نداده‌اند. آنها تنها دستور قضایی را درخصوص فیلترینگ تلگرام اعمال کرده‌اند. این اختلال‌ها تنها به‌دلیل تغییر رفتار مشترکان و کاربران در استفاده از برنامه‌هایی مانند فیلترشکن‌هاست که در اثر فیلترینگ تلگرام رخ داده است. همین رفتار‌ها موجب شد تا حجم بالایی از ترافیک رخ دهد که پیش از فیلتر تلگرام وجود نداشت بنابراین مدیریت شد تا بتوانیم جلوی اختلال‌ها را بگیریم. از این‌رو ما اپراتورها را مقصر این اختلال‌های ایجاد شده نمی‌دانیم تنها سعی کردیم با تشکیل جلسه و هماهنگی با اپراتورها اختلالات اینترنتی را که در اثر فیلترینگ تلگرام به وجود آمده است رفع کنیم.
ایران