بحران کمبود و گرانی کاغذ از اردیبهشت امسال گریبانگیر مطبوعات شد به طوری که چند روزنامه مطرح مجبور شدند برخی صفحات خود را حذف کنند و برخی دیگر نیز روند الکترونیکی شدن را در پیش گرفتند. با این حال هنوز در مطبوعات بحران کاغذ به چشم می‌خورد. به تازگی معاون مطبوعاتی وزیر ارشاد می‌گوید دو نفر ارز برای واردات کاغذ دریافت کرده‌اند که وجود خارجی نداشته‌اند. محمدسلطانی‌فر، در پاسخ به پیگیری‌های قضایی کمیته ساماندهی کاغذ گفت: برای آن دو نفری که حدود ۲۴ میلیون یورو برای واردات گرفته‌اند، دو پرونده قضایی تشکیل شده که هنوز به جایی نرسیده است زیرا ارز کاغذ را دو نفر دریافت کردند که وجود خارجی ندارند.
این مشکلات در وزارت صنعت، معدن و تجارت صورت گرفته که با این وزارتخانه مکاتبه صورت گرفته تا بدون مجوز وزارت ارشاد این کاغذها وارد نشود. شریعتمداری نامه نوشت که خودمان داریم وارد می‌‌کنیم و مسئولیت با خودمان است و شما دخالت نکنید. این نامه موجود است! براساس آمار منتشر شده در رسانه‌ها، قیمت کاغذ در بازار ایران در مقایسه با پاییز پارسال (۱۳۹۶) سه تا چهار برابر شده است. افزایش قیمت و کمبود کاغذ باعث ایجاد مشکلات جدی برای نشریات غیردولتی شده است.
گلایه روزنامه‌ها از گرانی و کمبود کاغذ
برخی روزنامه‌ها گلایه می‌کنند آنقدر کاغذ گران است و کمبود داریم که امکان چاپ به‌هنگام نداریم. چرا این‌طور شده است؟ موضوع کمبود و گرانی کاغذ از اردیبهشت امسال در دستور کار ما قرار گرفت. بعد از اعلام نرخ دلار ۴۲۰۰ تومان و اینکه دولت ارز را با این نرخ به کاغذ اختصاص می‌دهد، ما کمیته‌ای متشکل از ناشران، مدیران روزنامه‌ها، کاغذفروشان، واردکنندگان و همچنین مدیران وزارت ارشاد تشکیل دادیم تا جلوی دخل و تصرف در این عرصه را بگیریم. متاسفانه پس از اینکه گشایش‌های ارزی برای افراد غیر اهل صورت گرفت و آنها هیچ کاغذی وارد نکردند، این کمیته جدی‌تر وارد شد. با هماهنگی وزارت صمت و بانک مرکزی سعی کردیم نحوه واردات و توزیع کاغذ را کنترل کنیم. خوشبختانه این اقدامات باعث شد مسیر به سمت این برود که کاغذ فروشانی که اهلیت دارند، وارد بازار شوند. همزمان با آن به کارخانه چوب و کاغذ مازندران فشار آوردیم تا تولید داخلی افزایش یابد و مشکلات‌شان رفع شود. این اقدامات منجر شد تا کاغذ یکی از معدود کالاهایی باشد که قیمت متعادلی دارد.در حال حاضر قیمت کاغذ حدودپنج هزار تومان یا در برخی موارد تا ۴۸۵۰ تومان برای کاغذ داخلی و در بالاترین حد ۵۱۵۰ تومان برای هر کیلو کاغذ روزنامه است. سال گذشته قیمت کاغذ کیلویی ۳۹۰۰ تا ۴۲۰۰ تومان بود.
روند قیمت کاغذ را ما کامل داریم. آن زمان کاغذ به یورو در هر تن ۴۰۰ تا ۴۲۰ یورو بود. الان هر تن کاغذ، ۸۰۰ تا ۸۵۰ یورو در هر تن است. یعنی یک برابر و نیم تا حداکثر دو برابر شدن نرخ کاغذ به دلیل دو برابر شدن نرخ کاغذ در بازار جهانی است. متاسفانه ذکر اینکه ترامپ می‌خواهد تحریم کند باعث شد واردکنندگان کاغذ به بازارهای جهانی هجوم ببرند که به همراه کاهش تولید کاغذ در جهان به خاطر مسائل محیط زیستی به خصوص در کشور چین، باعث گرانی شد.سال گذشته ۶۰ میلیون تن کاغذ روزنامه در جهان تولید می‌شد اما اکنون تا ۲۸ و نیم میلیون تن کاهش تولید کاغذ را شاهدیم که باعث افزایش نرخ در مقیاس جهانی شده است. ما تا هر تن ۹۰۰ یورو هم کاغذهای خاص را در بازار جهانی خریدیم.
کاغذهای تولید داخل کیفیت لازم را ندارند
کاغذ روزنامه یکی، دو مصرف بیشتر ندارد. به صرفه نیست که کاغذ روزنامه را خمیر کنند. کاغذ روزنامه قیمت بسیار بالایی دارد. یک خط تولید در صنایع کاغذ و چوب مازندران وجود دارد که ضایعات چوب و کاغذ را خمیر و کاغذ تولید می‌کند اما این کاغذ کیفیت کاغذ روزنامه را ندارد. برای تولید کاغذ روزنامه، باید چوب دارای سلول‌های سلولوزی بلند بوده و حتما نو باشد. کاغذهای بی‌کیفیت‌تر برای دستمال کاغذی و ساندویچ استفاده می‌شود؛ ما حتی اجازه ندادیم واردات کاغذ با ارز دولتی به سمت کاغذهای بی‌کیفیت برود.
بحرانی که همیشه نادیده گرفته شد
از آنجاکه بی‌تردید پایه اقتصاد و انتشار روزنامه کاغذ است اما متاسفانه هیچ وقت برای این موضوع فکر اساسی صورت نگرفته تا با امنیت خاطر کاغذ روزنامه‌های داخلی تامین شود. لازمه این کار این بود که در داخل تولید‌کننده‌هایی داشته باشیم که بتوانند کاغذ با کیفیت و با حجم مورد نیاز مطبوعات را پاسخ دهند اما نه کیفیت لازم در کاغذ داخلی وجود داشت و نه پاسخگوی نیاز مصرفی مطبوعات ما بود. بنابراین همواره بین کیفیت و حجم تولید رقابت ایجاد می‌شد و همین دو عامل باعث شد روزنامه‌ها به سمت استفاده و خرید کاغذ خارجی سوق پیدا کنند چرا که کیفیت بهتری هم داشت. این روند در شرایط عادی اتفاق مهمی نبود و روزنامه‌ها از آن استفاده می‌کردند اما در دو مقطع یعنی یکی در اوج تحریم‌ها و دیگری در مقطع کنونی و تحت تاثیر تحولات داخلی تغییر قیمت ارز و تحولات خارجی یعنی بحث تحریم‌ها، ناگهان قیمت کاغذ خارجی به شدت افزایش پیدا کرد. تهیه و تامین این مبلغ نیز از توان رسانه‌های داخلی ما خارج است. من شنیدم که حدود هشت ماه است کارخانه چوب مازندران کاغذ رول روزنامه تولید نمی‌کند هر چند که تولیداتش هم پاسخگوی نیاز داخلی ما نبود و کیفیت لازم را هم نداشت اما همه چیز دست به دست هم داد. بنابراین مشکل کاغذ مساله امروز و دیروز نیست و باید برایش فکر اساسی شود. چه بسا هزینه‌های زیادی که تاکنون در این حوزه شده اگر به درستی سرمایه‌گذاری می‌شد تا به حال به کاغذ با کیفیت هم دست پیدا کرده بودیم.
احتکار ۱7۰هزار تن کاغذ در گاوداری
مرداد بود که خبر احتکار ۱۷۰هزار تن کاغذ در اطراف تهران در گاوداری‌ها و سوله‌ها که واردکنندگان قصد فروش آن را نداشتند در رسانه‌ها پیچید. این احتکار قیمت کاغذ را تا ۳۰۰درصد افزایش داد، اتفاق غم‌انگیز در این میان این بود که واردکنندگان کاغذ به‌سبب تنزل مالی نشریات و مطبوعات ترجیح می‌دهند با خریداران توانمند‌تری همکاری داشته باشند و در این میان سودها اصلی‌ترین رقیب هستند».طبعا سود برنده واقعی این احتکار باندهای مافیایی احتکار هستند. در همین رابطه یکی از فروشندگان کاغذ به «اعتماد» گفته بود: «خیلی صادقانه باید بگویم که همه این مشکلات ناشی از رانت است. دولت در بازار کاغذ خودش را با کارخانه چوب و کاغذ مازندران هماهنگ کرد. آنها هم بر اساس سیاست‌های خودشان بازار را تنظیم می‌کنند. کلی کاغذ در گمرک است اما اجازه ترخیص را نمی‌دهند. امروز کاغذ کاهی روزنامه شده کیلویی ٧هزار و ۲۰۰تومان. چه کسی می‌خواهد جواب این را بدهد؟ بازار کاغذ مساله پیچیده‌ای نداشت و هیچ‌وقت با کسری کاغذ برنخوردیم حتی در سال ٩٢ که قیمت دلار چهاربرابر شده بود».
کشف سه مورد جدید انبار احتکار کاغذ
اما عضو کمیته حل بحران کاغذ ابتدای ماه جاری گفت بازار کاغذ از التهاب اولیه افتاده است. سید احسان قاضی‌زاده درباره وضعیت کنونی بازار کاغذ گفت: کمیته حل بحران کاغذ در این مدت، روند کار خود را به درستی انجام داد و مشکلات موجود در بانک مرکزی و گمرک در این خصوص حل شد؛ ضمن آنکه نظارت بر بازار وظیفه ستاد نظارت بر بازار وزارت صنعت و سازمان تعزیرات حکومتی است.او همچنین با بیان اینکه ثبت سفارش کاغذ نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش پیدا کرده است، از کشف سه مورد جدید انبار احتکار کاغذ خبر داد.
کمبود کاغذ تیتر روزنامه‌های کاغذی
به این ترتیب یکی از ناشران در مصاحبه با تلویزیون گفته بود: کاغذی که تا چهارماه پیش ۷۰هزار تومان بود یکباره می‌شود ۱۵۰، ۱۶۰ و ۱۷۰هزار تومان. این واقعیتی است که وجود دارد. به این شکل کاغذ خودش تیتر روزنامه‌های کاغذی شد. شاید خیلی از مجموعه‌ها انتظار این شوک ارزی را نداشتند و این التهابات باعث شد که یک فضای روانی شدیدی در بازار ایجاد شود. متاسفانه به‌دلیل عدم مساعدت دولت و گذاشتن ارزش افزوده ۹درصد، ما اگر خمیر را وارد کنیم باید ارزش افزوده ۹درصد بدهیم. در حالی که واردکننده ارزش افزوده‌اش صفر است. به این ترتیب اگر ما تولید کنیم ۱۵درصد در کف بازار قیمت‌مان بالا می‌رود. روزگاری، روزی ۱۵۰خانواده از این کارخانه تامین می‌شده و حالا به‌علت کم شدن تولید کاغذ تعداد کارگران به ۷۰نفر رسیده است. برخی رسانه‌ها نوشتند موجودی کشور در تامین کاغذ شاید تا پایان تابستان تمام شود. اتفاقی که حال وخیم صنعت چاپ را جدی‌تر از هر زمان دیگری به تصویر می‌کشد و دقیقا همین حال وخیم است که امروز نفس مطبوعات، نشریات، چاپخانه و تمامی مشاغل مرتبط با این کار را به شماره انداخته است. همه این اتفاقات تنها در مدت زمانی کمتر از 9 ماه رخ داده است و کارشناسان تحولات بازار ارز را دلیل اصلی این اتفاق عنوان کرده‌اند. رشد 300 درصدی قیمت دلار و فقدان صنعت تولید کاغذ عملا قیمت آن را به دلار و قیمت جهانی کاغذ گره زده است. اواسط سال گذشته و پیش از نوسانات بازار ارز، افزایش قیمت جهانی کاغذ باعث شد تا اولین شوک به بازار آن وارد شود. کاغذ 25 درصد گران شد، اتفاقی که حتی سازمان تعزیرات نتوانست نوسانات را مهار کند و تغییرات صوری در فاکتورهای فروش راه‌گریزی بود که عملا نظارت بر بازار کاغذ را تا حدودی خنثی کرد.
احتمال کمبود کاغذ
سعید تقی‌پور، مدیر مسئول روزنامه جهان اقتصاد در خصوص وضعیت امروز کاغذ به «قانون» می‌گوید: تاجران کاغذ شناخته شده هستند و زیر نظر وزارت ارشاد فعالیت می‌کنند. در این زمینه کمیته مخصوصی تشکیل شده است و با هم همکاری می‌کنند تا درباره کاغذی راکه موجود یا در راه است برنامه‌ریزی انجام دهند تا کمبود کاغذ به معضل حاد تبدیل نشود. در حال حاضر کشور با مشکل روبه‌رواست. این مساله در حوزه دارو نیز به چشم می‌خورد. حتی وزارت نیرو برای توسعه نیروگاه‌ها و تامین ارز تجهیزات با مسائلی رو به‌رو است. این مشکل همگانی است و باید چاره اساسی برای آن پیدا کرد.
روزنامه‌ها در خطر توقف کامل
تقی‌پور درباره وضعیت مطبوعات که اکنون به چه شکلی است و چگونه با کمبود کنار آمدند، گفت: در خصوص وضعیت بحرانی کاغذ، مطبوعات هر کاری که از دست‌شان برمی‌آمد انجام دادند. برخی صفحات خود را کاهش دادند و برخی دیگر قیمت‌ها را افزایش دادند تا خود را با این شرایط تطبیق دهند اما هر دو روش به وضعیت مطبوعات آسیب می‌زند. روزنامه‌ای که با قیمت هزار تومان به فروش می‌رسید اکنون به دو هزار تومان رسیده است. این موجب می‌شود که مردم به یکباره این کالا را از مصرف خود حذف کنند. اکنون مطبوعات در معرض آسیب قرار دارند به این خاطر که با افزایش قیمت کالاهای اساسی، روزنامه به تدریج از سبد مصرفی خانوارها حذف می‌شود. در این میان برخی روزنامه‌ها به ناچار صفحات را کاهش دادند تا قیمت را ثابت نگه دارند اما این موضوع هم به نوعی کم فروشی است ودر دراز مدت آسیب سنگینی می‌زند. مراجع بالاتر باید فکری به حال این وضعیت کنند تا همچنان ارز کاغذ روی 4200 تومان بماند وحذف نشود زیرا دایره کالاهایی که ارز4200 تومانی دریافت می‌کنند، روز به روز محدودتر می‌شود.کاغذ بیرون بماند ارزش آن سه برابر می‌رسد و روزنامه‌ها در خطر توقف کامل قرار می‌گیرند. در روزنامه‌ها باید تمهیداتی بیندیشند که این اتفاق افتاده و ارشاد تلاش خود را می‌کند اما مراجع بالاتر نیز باید به این مسائل توجه کنند.
بحران تشدید شده است
او ادامه داد: با این حال تعدادی از روزنامه‌ها الکترونیکی شدند، کاغذ نداشتند اما این اقدام احتیاج به زیرساخت‌ها و امکانات فنی مربوط به خود را دارد. این طور نیست که در سایت قرار دهیم،این کفایت نمی‌کند. از طرفی آگهی که این روزنامه‌ها دریافت می‌کردند باید طبق قانون در روزنامه کاغذی به چاپ می‌رسید. برخی آگهی‌ها در سایت قابل پذیرش نیست. این آسیب دیگری برای مطبوعات است. رفتن مطبوعات به سمت الکترونیکی شدن تصمیمی نیست که بتوانیم یک شبه آن را اعمال کنیم. باید تمام جوانب سنجیده شود. از تاریخ 19مرداد(سالگرد انتشار روزنامه) ما اکنون صفحات روزنامه را از 12 صفحه به چهار صفحه کاهش دادیم. بنابراین بحران کاغذ تشدید شده است. به‌رغم اینکه عده‌ای صفحات روزنامه را کاهش دادند برخی تیراژ خود را نیز به حداقل رساندند. توزیع روزنامه‌ها کاهش یافته و اگر به همین شکل پیش برود روزنامه به آرامی از دکه‌ها حذف و از چشم مردم دور می‌شود. به این ترتیب زمانی که بنیه مطبوعات تحلیل رفت ناچار به توقف می‌شوند.
وزارت صنعت پاسخگو باشد!
او خاطرنشان می‌کند: بیشتر از بحران کاغذ نگران بحران اقتصاد هستیم که جدی شده است. اگر مسائل اقتصادی کشور رفع شود، مساله سرنوشت مطبوعات نیز در کنار مسائل دیگر حل می‌شود. مراجع امنیتی و سیستم قضایی باید به دنبال محتکران و واردکنندگان باشند. عده‌ای بودند که شناخته شده نبودند. به این افراد سهمیه تخصیص دادند. به دنبال ثبت سفارش مشخصات افراد معلوم است.
چگونه این افراد وجود خارجی ندارند؟زمانی که ارز تخصیص می‌دادند این بررسی‌ها صورت نگرفته است. وزارت بازرگانی در گذشته تمام این وضعیت(نیاز داخلی، میزان تولیدات داخلی، واردات، صادرات و افرادی که اقدام به این فعالیت‌ها می‌کنند) را کنترل می‌کرد. اگر وزارت صنایع می‌گوید خودش مسئولیت واردات را دارد باید اکنون پاسخگو باشد. مصرف کشور حدود 200هزار تن کاغذ روزنامه است. شرکت کاغذ مازندران نیز تولید نمی‌کند و می‌گوید صرفه اقتصادی ندارد، در حال حاضر آن را مجبور به تولید کردند اما تولید کیفیت ندارد. وزارت صنعت سررشته‌ای در خصوص واردات کاغذ ندارد اما زمانی که مسئولیت آن را برعهده گرفته باید در زمینه احتکار کاغذ و این دو فردی که اقدام به واردات کاغذ کردند و وجود خارجی ندارند پاسخگو باشد.
قانون