بنابراین باید گفت که روند قیمت نفت در سال ۹۷ کاهشی بوده و بیش از ۷ درصد کاهش سالانه را تجربه کرده است. اما روند کاهشی قیمت با نوسانات شدیدی همراه بود، نفت در اوایل مهر ماه سطوح قیمتی بیش از ۸۶ دلار بر بشکه را که بیشترین سطح ظرف ۴سال اخیر بود، تجربه کرد، در حالی که کمتر از سه ماه بعد آن یعنی در اواخر آذر حدود ۵۰دلار معامله شد.
ایران یکی از مهم‌ترین عوامل ایجاد این نوسانات شدید قیمتی بود، ترامپ اردیبهشت ماه خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد و ظرف ۶ ماه مصادف با ۱۴ آبان تحریم‌ها علیه صنعت نفت ایران آغاز شد. احتمال کاهش صادرات نفت ایران با شروع تحریم‌ها مهم‌ترین عامل صعود قیمت نفت در نیمه اول سال بود، اما اعطای معافیت‌های غافلگیرکننده آمریکا به ۸خریدار نفت ایران همزمان با شروع تحریم‌ها خود یکی از دلایل قرار گرفتن قیمت نفت در مسیر کاهشی محسوب می‌شود. به غیر از تحریم‌های ایران، دو نشست اوپک که اولی به افزایش و دومی به کاهش تولید نفت این سازمان منجر شد، رکوردشکنی تولید نفت آمریکا، شروع جنگ تجاری و شروع مذاکرات صلح بین چین و آمریکا و تحریم نفت ونزوئلا از عوامل اثرگذار در بازار نفت طی یک سال گذشته بوده است.
تحریم خرید نفت ایران
زمانی که ترامپ خروج آمریکا از برجام را اعلام کرد، میزان صادرات نفت‌خام و میعانات گازی ایران بیش از ۵/ ۲ میلیون بشکه در روز بود. چین، هند، ژاپن، کره‌جنوبی و ترکیه ۵مشتری بزرگ نفت ایران بودند که در مجموع روزانه بیش از ۲ میلیون بشکه از ایران نفت خریداری می‌کردند. کشورهای اروپایی نیز در مجموع خریدار بیش از ۵۰۰ هزار بشکه در روز از نفت ایران بودند و ۵ کشور فرانسه، یونان، ایتالیا، اسپانیا و اتریش بزرگ‌ترین مشتریان نفت ایران در قاره سبز محسوب می‌شدند. از آنجا که ظرف ۶ ماه تحریم خرید نفت از ایران آغاز می‌شد و ترامپ اعلام کرده بود که هدف صفر کردن صادرات نفت ایران را دنبال می‌کند، برخی مشتریان کشور پیش از شروع تحریم‌ها از خرید نفت صرف‌نظر کردند. بنابراین به فاصله یک ماه بعد از خروج آمریکا از برجام روند کاهشی صادرات نفت ایران شروع شد. اغلب کشورهای اروپایی و همچنین کره‌جنوبی و ژاپن (با وجود اینکه مذاکراتی را با دولت ترامپ برای کسب معافیت از تحریم‌ها انجام می‌دادند) پیش از شروع تحریم‌ها خرید نفت از ایران را متوقف کردند، دیگر کشورهای آسیایی نیز خرید نفت از ایران را کاهش دادند. برآورد‌های بین‌المللی که از تردد نفتکش‌ها به دست می‌آید نشان می‌دهد، میزان صادرات نفت ایران یک ماه پیش از شروع تحریم‌ها بیش از یک میلیون بشکه در روز کاهش یافت و به ۴/ ۱ میلیون بشکه در روز رسید. کاهش شدید صادرات نفت ایران با وجود اینکه برخی کشورها تلاش داشتند جای خالی ایران را در بازار نفت پر کنند، موجب صعود قیمت‌ها به بیش ۸۶ دلار بر بشکه شد. اما افت صادرات نفت ایران در ماه نوامبر(آبان-آذر) یعنی همزمان با شروع تحریم‌های صادرات نفت کشور شدت بیشتری یافت. چراکه در این ماه تنها چین و هند به خرید نفت از ایران ادامه دادند و یونان نیز به شکل محدود (۳۲ هزار بشکه در روز) از ایران نفت خریداری کرد. این در حالی بود که با وجود تهدیدهای قبلی ترامپ برخی مشتریان ایران همزمان با شروع تحریم‌ها از تحریم خرید نفت معاف شدند. چین، هند، ژاپن، کره‌جنوبی، ترکیه، تایوان، ایتالیا و یونان کشورهای معاف‌شده هستند. با این حال از این ۸کشور تنها چین، هند، ژاپن، کره‌جنوبی و ترکیه خریدار نفت ایران در دوران تحریم باقی ماندند. معاف شدن این کشورها یکی از عوامل کاهش قیمت نفت در سه ماه سوم سال و رسیدن آن به حدود ۵۰ دلار بر بشکه در اواخر آذر بود. آمارها نشان می‌دهد که از نوامبر میزان صادرات نفت روند افزایشی داشته و ماه گذشته به حدود ۴/ ۱ میلیون بشکه در روز رسیده است.با این حال همان‌طور که منابع خارجی خود اعتراف می‌کنند، آمار صادرات نفت ایران از قطعیت کمی برخوردار است، چراکه ایران پیش از شروع تحریم‌ها اقداماتی را آغاز کرده که هرگونه برآورد دقیق از میزان صادرات نفت را غیرممکن می‌کند. تغییر نام و تغییر پرچم نفتکش‌های حامل نفت ایران و همچنین خاموش کردن رادارها در آب‌های آزاد و حتی انتقال محموله از نفتکشی به نفتکش دیگر، راهکارهای ایران برای پنهان کردن میزان و مقاصد صادرات نفت از آمریکا و شرکت‌های رهگیر نفتکش‌ها است.
اثر دوگانه ونزوئلا بر نفت
ونزوئلا به‌عنوان یکی از موسسان اوپک و همچنین به دلیل داشتن بزرگ‌ترین ذخایر نفت‌خام دنیا همواره نقش مهمی در بازار نفت داشته است، با این حال این کشور در سال‌های اخیر به‌خصوص بعد از بحران قیمتی سال ۲۰۱۴ با مشکلات بسیاری مواجه شده که افت تولید و صادرات نفت را به دنبال داشته است. تولید نفت این کشور در سال ۲۰۱۴ حدود ۴/ ۲ میلیون بشکه در روز بود که با کاهش مداومی در ماههای اخیر به ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز رسید و از این مقدار حدود ۵۰۰ هزار بشکه به آمریکا صادر می‌شد. در ماههای اخیر دولت ترامپ خرید نفت از ونزوئلا و همچنین فروش رقیق‌کننده به این کشور توسط پالایشگران آمریکایی را ممنوع کرده است که این موضوع می‌تواند کاهش تولید نفت ونزوئلا را تسریع کند. در فوریه(بهمن-اسفند) میزان تولید نفت ونزوئلا به حدود ۱/ ۱ میلیون بشکه در روز رسید. با این حال تحریم نفت ونزوئلا تاثیر چندانی بر بازار نفت نداشت، چراکه اولا کاهش تولید نفت ونزوئلا موضوع جدیدی نیست و در ثانی حتی برخی بر این باورند درصورتی که فشار تحریم‌ها به تغییر حکومت در این کشور منجر شود، تغییر روند اشتباه گذشته می‌تواند خیلی سریع تولید نفت ونزوئلا را در مسیر افزایشی قرار دهد.
اوپک و دو نشست سرنوشت‌ساز
نوسانات شدید در تولید نفت اوپک یکی دیگر از عوامل عدم تعادل در بازار نفت طی یک سال گذشته بود. در شروع سال اوپک مشغول اجرای توافقی بود که در اواخر سال ۲۰۱۶ با برخی کشورهای غیرعضو به آن دست یافته بود. اما پیش از خروج آمریکا از برجام، سعودی‌ها به واشنگتن قول مساعدت برای افزایش عرضه و جلوگیری از رشد قیمت‌ها در صورت بازگشت تحریم‌ها علیه ایران را داده بودند. از این رو عربستان در اولین نشست اوپک در سال ۹۷ که تیرماه برگزار شد، دیگر اعضای اوپک را متقاعد کرد که تولیدات خود را افزایش دهند و عملا توافق نفتی منحل شد. از این رو تولید اوپک در سه ماه دوم سال روند افزایشی گرفت و در ماه اجرایی شدن تحریم‌ها (آبان) با وجود افت تولید بیش از یک میلیون بشکه‌ای تولید نفت ایران، به دلیل افزایش عرضه دیگر اعضای این سازمان به خصوص عربستان، عراق و امارات به بیش از ۳/ ۳۲ میلیون بشکه در روز رسید، تولید نفت عربستان در آن زمان به حدود ۲/ ۱۱ میلیون بشکه در روز رسید که بیشترین سطح در تاریخ این کشور محسوب می‌شود. تعلیق توافق نفتی و رشد تولید نفت اوپک یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش قیمت نفت در سه ماه سوم سال است.
اما با کاهش شدید قیمت‌ها و رسیدن آن به سطح ۵۰ دلار بر بشکه، عربستان بار دیگر اوپک و برخی کشورهای خارج از این سازمان را در نشست آذرماه متقاعد کرد که تولید نفت خود را در مجموع ۲/ ۱ میلیون بشکه در روز از ابتدای سال ۲۰۱۹ به مدت ۶ماه کاهش دهند. ایران، ونزوئلا، لیبی و نیجریه که با افت ناخواسته تولید مواجهند از این توافق معاف شده‌اند. آمار نشان می‌دهد اوپک در اولین ماه اجرای این توافق(دی-بهمن) بیش از ۸۰ درصد و در دومین ماه آن بیش از ۱۰۰ درصد به توافق پایبند بوده و سطح تولید این سازمان به حدود ۵/ ۳۰ میلیون بشکه در روز رسیده است. بخش مهمی از این کاهش تولید از سوی عربستان اجرا شده و این کشور وعده افزایش بیشتر تولید را نیز داده است. با این حال با پایان یافتن مهلت معافیت از تحریم‌های ایران در اردیبهشت ممکن است عربستان برای همراهی با آمریکا برای افزایش فشارها بر ایران مجددا تولید خود را افزایش دهد. نشست بعدی اوپک اواخر فروردین برگزار خواهد شد.
آمریکا بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت جهان
رشد تولید نفت آمریکا یکی از دلایل کاهش قیمت نفت در ماههای اخیر بوده است. این کشور در حال حاضر بیش از ۱۲ میلیون بشکه در روز نفت تولید می‌کند که نشان از رشد حدود ۲میلیون بشکه‌ای طی یک سال گذشته دارد. این در حالی است که تولید روسیه در مرز ۱۱ میلیون بشکه و تولید عربستان حدود ۲/ ۱۰ میلیون بشکه در روز است، بنابراین آمریکا با اختلاف زیاد بزرگ‌ترین تولیدکننده جهان محسوب می‌شود. رشد عرضه این کشور نیز از دلایل کاهش قیمت نفت محسوب می‌شود.
جنگ تجاری؛ کلید بازار نفت
اختلافات تجاری بین آمریکا و چین از اوایل سال ۹۷ و با اعمال تعرفه ۲۵درصدی بر واردات فولاد به آمریکا آغاز شد و تا اوایل آذر ماه با اعمال تعرفه بر تعداد زیادی کالا از هر دو طرف به یک جنگ تمام عیار تبدیل شد. جنگ تجاری به کاهش رشد اقتصاد جهانی و کاهش تقاضا برای نفت منجر شد و از عوامل کاهش قیمت نفت در سه ماه سوم سال بود. با این حال با نمایان شدن تاثیر این اختلافات بر اقتصاد دو کشور قدری از مواضع خود عقب‌نشینی کرده و در حاشیه اجلاس گروه ۲۰ در اوایل آذر آتش‌بس سه ماههای را اعلام کردند. بنابراین در سه ماه گذشته دو کشور مشغول مذاکرات فشرده‌ای بودند و با وجود اینکه در موعد تعیین شده به توافق نهایی دست نیافتند، اما به دلیل مساعد بودن مذاکرات و خوش‌بینی دو طرف به حصول توافق نهایی مدت آتش‌بس تمدید شده است. برخی برآوردها حاکی از آن است که رشد قیمت نفت تا رسیدن بهای نفت برنت به ۷۰ دلار ادامه خواهد یافت، اما از اوایل تابستان با اوج‌گیری تولید شیل در آمریکا مجددا رو به کاهش خواهد گذاشت. تحلیل‌ها نشان می‌دهد در سال پیش‌رو، تصمیم ترامپ در مواجهه با تحریم‌های ایران بعد از پایان مهلت معافیت‌ها در اردیبهشت مهم‌ترین اهرم تغییر قیمت‌ها در بازار نفت است. واکنش اوپک به تحریم‌ها و تمدید توافق نفتی، حصول توافق تجاری بین چین و آمریکا و رشد تولیدات آمریکا از دیگر عوامل اثرگذار بر بازار نفت در سال ۹۸ خواهند بود.
دنیای اقتصاد