گرچه این «این مقام آگاه» تاکید کرد که «فعلا» موضوع خروج ایران از «برجام» مطرح نیست و افزود که «کاهش جزئی و کلی برخی تعهدات هستهای» در دستور کار است، اما گمانه‌زنی‌های مختلفی از جمله خروج از توافق هستهای و حتی خروج از NPT انجام شده بود. «دنیای اقتصاد» در گزارشی، محتمل‌ترین سناریوی اعلام موضع روحانی را بررسی کرده است.
پس از آنکه یک مقام آگاه روز دوشنبه گفت که رئیس‌جمهوری ایران برنامه مرحله‌ای ایران برای انجام اقدامات متقابل در برابر خروج آمریکا از برجام را روز چهارشنبه اعلام خواهد کرد، موجی از تحلیل‌ها و اظهارنظرها مبنی بر اینکه ایران قصد دارد از برجام به‌صورت مرحله‌ای خارج شود در کشور مطرح شد. برخی دیگر نیز خروج ایران از معاهده ان.پی.تی را مطرح کردند. اما به گفته همین مقام آگاه موضوع خروج از برجام فعلا در دستور کار نیست. همزمان رئیس کمیسیون امنیت ملی مجلس نیز تاکید کرد که نه از ان‌پی‌تی خارج می‌شویم و نه از برجام.
حفظ برجام اما کاهش برخی تعهدات
این در شرایطی است که دیروز خبرگزاری ایرنا گزارش داد که جمهوری اسلامی ایران قرار است امروز چهارشنبه در پی بدعهدی‌ها و خروج یکجانبه آمریکا از برجام، تصمیم خود برای کاهش تعهداتش از این معاهده بین‌المللی و متزلزل کردن یکی از پایه‌های مهم توافق هستهای را به ۵ کشور اعلام کند. این موضوع از سوی سیدعباس عراقچی معاون سیاسی وزیر امور خارجه به سفیران ۵ کشور (انگلیس، فرانسه، آلمان، روسیه و چین) اعلام خواهد شد. این سفیران به وزارت امور خارجه دعوت می‌شوند و در جلسه‌ای این موضوع بیان می‌شود. همچنین حسن روحانی، رئیس‌جمهوری فردا، نامه‌ای به سران ۵ کشور ارسال می‌کند و به‌طور مشخص تاکید خواهد کرد که ایران چقدر در موضوع برجام خویشتنداری کرده اما فرصت‌ها از دست رفته است و طرف مقابل نتوانسته به تعهداتش در برجام عمل کند؛ به‌طوری‌که برای ایران راهی به جز کاهش تعهداتش باقی نمانده است. نامه رئیس‌جمهوری محتوایی سیاسی دارد و در تکمیل آن محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه در نامه‌ای به فدریکا موگرینی هماهنگ‌کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا، جزییات فنی و حقوقی کاهش تعهدات ایران را اعلام خواهد کرد. متن کامل این نامه‌ها جزو اسناد محرمانه کمیسیون مشترک برجام خواهد بود، اما خبر آن منتشر خواهد شد. به‌طور مشخص درخواست ایران بازگشت شرایط در زمینه بانکی و نفتی به پیش از خروج آمریکا در اردیبهشت ماه سال ۹۷ است. فاصله مرحله اول تا دوم کاهش تعهدات ایران در برجام، ۲ ماه خواهد بود که اگر اقدامات جدیدی از سوی طرف مقابل صورت گیرد، ایران به شرایط قبل باز خواهد گشت.
سفر ظریف به روسیه
در همین چارچوب علاوه‌بر مذاکرات ایران و ۱+۴ در بروکسل، وزیر امور خارجه ایران، دیشب در رأس هیاتی بلندپایه و با هدف رایزنی درخصوص آخرین وضعیت روابط دوجانبه، جدیدترین تحولات منطقه‌ای و موضوعات بین‌المللی روز با همتای روس خود، عازم پایتخت فدراسیون روسیه شد. همزمان حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس می‌گوید که ایران از ان‌پی‌تی و برجام خارج نخواهد شد. او در گفت‌وگو با سایت شفقنا تاکید کرد: «ما پیش‌بینی می‌کنیم که آمریکایی‌ها در آینده در زمینه سوخت هستهای و تبادلات هستهای مشکلاتی را برای ایران ایجاد می‌کنند.» این نماینده مجلس افزود: «ایران باید وارد مذاکرات جدی هم با آژانس انرژی اتمی و هم اعضای باقی مانده برجام شود تا سوخت مورد نیاز خودش را در درصدهای مورد نیاز داخلی تولید کند.» به گفته فلاحت‌پیشه «تعهدات مازاد» ایران در ان‌پی‌تی و برجام تعدیل خواهند شد. پیش‌تر یک مقام مطلع به «ایسنا» گفت: «احتمالا حسن روحانی، رئیس‌جمهور، روز چهارشنبه برنامه مرحله‌ای ایران برای انجام اقدامات متقابل در برابر خروج آمریکا از برجام را اعلام خواهد کرد.» با این همه، این مقام ایرانی تاکید کرد که برنامه‌های پیش‌بینی‌شده در چارچوب بندهای ۲۶ و ۳۶ برجام بوده و فعلا «موضوع خروج از این توافق» مطرح نیست. او همچنین افزود که این موضوع به‌طور غیر‌رسمی به اروپایی‌ها ابلاغ شده است. این مقام آگاه افزود: «راه برای دیپلماسی همچنان باز است.» به‌نظر می‌رسد بر مبنای این مشاهدات موضوع خروج از برجام و ان.پی.تی در شرایط کنونی گزینه دور از ذهنی است و هدف کاهش جزئی برخی تعهدات و انباشت و تولید کیک زرد است.
خروج از برجام
یکی از گزینه‌هایی که در یک هفته اخیر و پس از اعمال تحریم‌های جدید و لغو معافیت‌های نفتی در فضای رسانه‌ای مطرح شده است، خروج از برجام است. به‌خصوص پس از اظهارات یک مقام آگاه که گفته بود چهارشنبه برنامه مرحله‌ای ایران برای انجام اقدامات متقابل در برابر خروج آمریکا از برجام اعلام خواهد شد. اگرچه شمار زیادی از تحلیلگران معتقدند این گزینه در شرایط فشار حداکثری کنونی گزینه منطقی نیست. بازگشت شش قطعنامه شورای امنیت، اعمال تحریم‌های اروپا و سازمان ملل، قرار گرفتن مجدد در فصل هفت منشور، بازرسی‌های غیرمعمول آژانس و قرار گرفتن چین، روسیه و اتحادیه اروپا در کنار آمریکا که یک برگ برنده بزرگ برای تیم ب خواهد بود. این اصطلاحی بود که ظریف در گفت وگو با یک رسانه آمریکایی مطرح کرد و منظور بنیامین نتانیاهو، بولتون، بن زاید و بن سلمان است.
خروج از ان.پی.تی
خروج از ان.پی.تی نیز دیگر گزینه‌ای بود که در یک ماه اخیر با فراز و فرودهایی مطرح شد. استدلال طرفداران این گزینه به این مساله بر می‌گشت که به‌دلیل اینکه برجام چیزی را عاید ایران نکرده و کلیه تحریم‌ها بازگشته‌اند، نه‌تنها ضرورتی برای ادامه برجام نیست، بلکه ایران باید خروج از ان.پی.تی یا معاهده منع اشاعه هستهای را کلید بزند. اگرچه بیان چنین رویکردی به منزله پایان دیپلماسی هستهای ایران است و زمانی تاثیرگذار است که ایران بخواهد راه کره‌شمالی یعنی ساخت سلاح هستهای را در پیش بگیرد، در غیر این صورت صرف اینکه بخواهیم آمریکا یا دیگر شرکا را تحت فشار قرار دهیم، مخاطرات امنیتی شدیدی را در پی خواهد داشت.
سالگرد خروج ترامپ
«برنامه جامع اقدام مشترک» یا برجام، تیرماه سال ۱۳۹۴ میان ایران و پنج کشور عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل (آمریکا، فرانسه، انگلیس، روسیه و چین) به علاوه آلمان (موسوم به گروه ۱+۵) حاصل شد. دولت آمریکا از نخستین روزهای اجرایی شدن این توافق، کارشکنی‌ها در اجرای آن و تلاش برای کاستن از مزایای اقتصادی ایران از آن را آغاز کرد. با روی کار آمدن «دونالد ترامپ» به‌عنوان رئیس‌جمهور آمریکا این کارشکنی‌ها شدت گرفت و او سرانجام ۱۸ اردیبهشت‌ماه سال گذشته به مشارکت آمریکا در این توافق خاتمه داد. دولت ترامپ همچنین بعد از خروج از برجام کارزاری همه‌جانبه برای اعمال فشار علیه ایران به راه انداخته و در تلاش است کشورهای دیگر را به حمایت از تحریم‌های یکجانبه علیه ملت ایران فرا بخواند.
دنیای اقتصاد