همزمان دو نشانه از اثر محدود این اقدام بر صنعت پتروشیمی حکایت دارد. اولا کارشناسان داخلی و خارجی معتقدند پتروشیمی‌ها سال گذشته از تحریم‌ها متاثر شدند و تحریم‌های جدید بیشتر کاربرد نمایشی دارد. در سوی دیگر، آمار عملکرد شرکت‌های بورسی نشان‌دهنده پیش‌خور شدن اثرات تحریم در ماه‌های گذشته است. همین امر باعث شد دیروز، شاخص بورس تقریبا بدون نوسان بماند و دلار حتی افت نرخ را تجربه کند.

ایالات متحده آمریکا ظهر روز جمعه به وقت واشنگتن تحریم‌هایی را علیه صنعت پتروشیمی ایران با تمرکز بر هلدینگ خلیج فارس فعال کرد اما تحلیلگران عقیده دارند این اقدام بیشتر حالتی نمادین دارد و اثر چندانی به همراه نخواهد داشت. در کنار این اظهارنظر کارشناسان بین‌المللی، نشانه دیگر بی‌اثری تحریم‌های تازه، واکنش روز گذشته بورس تهران بود. اگرچه روز گذشته فهرست نمادهای اثرگذار بر شاخص کل تا حدودی تحت تاثیر «فارس» قرار داشت و افت حدود ۸۰۰ واحدی شاخص کل را در نخستین ساعات بازار رقم زد، اما این روند در ادامه معاملات اصلاح شد و در نهایت شاخص کل با افت ۹۵ واحدی به کار خود پایان داد. به این ترتیب روند دادوستدها در سایر گروه‌های بازار بورس تهران بی‌اعتنا به خبر تحریم‌های جدید آمریکا پیگیری شد. این واکنش روز گذشته بورس تهران نشان از آن دارد که برآورد عمومی بازیگران بازار سهام از اثر دور جدید تحریم‌های ایالات متحده محدود و کم‌اهمیت ارزیابی می‌شود. گزارش امروز «دنیای اقتصاد» با عنوان «عبور نرم بورس از تحریم‌های پتروشیمی» در صفحه بورس، به بررسی دقیق اثرات تحریم‌های جدید بر بازار سرمایه پرداخته است. به گزارش رویترز، تحریم‌های روز جمعه، هلدینگ خلیج فارس را که با سپاه پاسداران همکاری دارد به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین هلدینگ‌های پتروشیمی ایران مورد هدف قرار داده است. این تحریم‌ها ۳۹ شرکت زیرمجموعه این هلدینگ را شامل می‌شود.

دولت دونالد ترامپ چندی قبل در اقدامی غیرمنتظره سپاه پاسداران جمهوری اسلامی ایران را در لیست سازمان‌های تروریستی قرار داد. این اقدام از سوی بسیاری از کشورها رد شد زیرا این نخستین بار بود که نیروهای نظامی رسمی یک کشور در لیست سازمان‌های تروریستی قرار می‌گرفت. با این حال دولت ترامپ در اقدامی تازه، تلاش دارد با تحریم شرکت‌های پتروشیمی وابسته به سپاه، درآمدهای این سازمان را محدودتر کند. آن‌طور که وزارت خزانه‌داری آمریکا اعلام کرده است، هلدینگ خلیج فارس حدود ۴۰ درصد از مجموع ظرفیت تولید صنعت پتروشیمی ایران و ۵۰ درصد از ظرفیت صادراتی آن را در اختیار دارد. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا هدف از اعمال تحریم‌های تازه علیه شرکت‌های پتروشیمی ایران را محدود کردن درآمدهای سپاه پاسداران عنوان کرد. با این حال نظر کارشناسان داخلی و خارجی و واکنش بورس تهران، به نوعی نمایشی بودن تحریم‌های اخیر علیه شرکت‌های پتروشیمی ایران را تایید می‌کند.

فشار سیاسی از مسیر پتروشیمی‌ها

تحریم شرکت‌های پتروشیمی ایران بخشی از کمپین «فشار حداکثری علیه ایران» است که از سوی وزارت خزانه‌داری آمریکا هدایت می‌شود. با این حال نکته‌ای که در این میان وجود دارد، بی‌اثر بودن تحریم‌های اخیر است. سه تحلیلگر و یک مقام سابق وزارت خزانه‌داری آمریکا به رویترز اعلام کرده‌اند که تحریم‌های اخیر به احتمال قوی جریان فعالیت فعلی صنعت پتروشیمی را تحت تاثیر منفی قرار نخواهد داد زیرا با خروج آمریکا از برجام و بازگشت تحریم‌ها، پیش از این اثر منفی آن به جا مانده است. پس از خروج آمریکا از توافق بین‌المللی برجام و بازگشت کامل تحریم‌های این کشور علیه ایران از تاریخ ۵ نوامبر ۲۰۱۸، هر فرد یا شرکتی که در صنعت پتروشیمی ایران معاملات قابل توجهی داشت، وارد لیست تحریم‌ها شده و مشمول جریمه‌های آمریکا می‌شد. به گزارش «دنیای‌اقتصاد» آمار گمرک کشور در نیمه دوم سال گذشته نیز افت محسوس صادرات محصولات پتروشیمی به دنبال تحریم‌ها را تایید می‌کند.

میانگین ارزش صادرات ماهانه محصولات پتروشیمی در ۵ ماه پایانی سال گذشته در مقایسه با این عدد برای ۷ ماه ابتدای همان سال افت حدود ۲۰ درصدی را نشان می‌دهد. این شوک به‌خصوص در ماه‌‌های نخست تحریم کاملا مشهود است و گزارش‌های ماهانه شرکت‌های بورسی نیز اثر تحریم‌ها در کاهش مقدار فروش و نرخ فروش (لحاظ تخفیف برای خریداران خارجی محصولات پتروشیمی) را در ماه‌های نخست تحریم تایید می‌کنند. با این حال نشانه‌ها از بهبود رویه صادرات شرکت‌ها به تدریج مشاهده می‌شود. با توجه به تنوع، جذابیت و همچنین سهم از بازار محصولات پتروشیمی کشور در بازار جهانی، تحریم می‌تواند به بازار این محصولات ضربه وارد کند. فشار تحریم قطعا بر صنعت پتروشیمی اثرگذار است و این موضوع علاوه بر بخش فروش می‌تواند در بخش تامین قطعات، کاتالیست‌ها، تجهیزات و دانش فنی، خود را نشان دهد. با این حال نکته قابل توجهی که باید به آن توجه داشت این است که به عقیده بسیاری از کارشناسان دور نخست تحریم‌های آمریکا اثر خود را کاملا در صنعت پتروشیمی به جا گذاشته است؛ موضوعی که آمارهای موجود تا حدود زیادی آن را تایید می‌کند.

در چنین شرایطی تحریم‌های جدید بیش از آنکه اثر واقعی داشته باشد اثرات روانی را به دنبال دارد. بر این اساس به نظر می‌رسد تحریم‌های کنونی چیزی فراتر از تحریم‌های پیشین نیستند. در چنین شرایطی این امید وجود دارد که امکان فروش صادراتی محصولات پتروشیمی از راه‌های جدید گرچه با تخفیف و مشکلات تبادل مالی فراوان ادامه پیدا کند. البته موارد بالا به معنای نفی اثر تحریم بر صنعت پتروشیمی کشور نیست، بلکه پررنگ کردن این موضوع را مدنظر دارد که تحریم‌های کنونی احتمالا اثری بیش از تحریم‌های پیشین نخواهند داشت. در عین حال تحریم‌هایی که روز جمعه اعمال شده است، شرایطی را ایجاد می‌کند که افراد آمریکایی را از معامله یا ارتباط مالی با ۳۹ شرکت زیرمجموعه هلدینگ خلیج فارس منع می‌کند. این در حالی است که قبلا افراد غیرآمریکایی تحت تاثیر تحریم‌ها، ارتباطشان با شرکت‌های پتروشیمی ایران محدود شده بود. در رابطه با نمایشی بودن تحریم‌های اخیر، یک مقام سابق وزارت خزانه‌داری آمریکا نیز به رویترز گفته است که تحریم‌های تازه اثر محدودی بر فعالیت شرکت‌های پتروشیمی ایران خواهد گذاشت زیرا پیش از این ارتباط اکثر شرکت‌های چند ملیتی با شرکت‌های پتروشیمی ایرانی دچار محدودیت شده بود. این مقام سابق که نام او فاش نشده همچنین تاکید کرده که اقدام اخیر آمریکا در رابطه با شرکت‌های پتروشیمی ایران تنها روشی برای حفظ فشارهای سیاسی علیه ایران است.

صادرات محصولات پتروشیمی صفر نمی‌شود

در شرایطی که دولت ترامپ با اقدامات گاه و بی‌گاه تلاش دارد جریان صادرات نفت و فرآورده‌های آن را به صفر برساند، کارشناسان و مقامات ایرانی بارها اعلام کرده‌اند دست یافتن به چنین هدفی غیرممکن است. جعفر ربیعی، مدیرعامل هلدینگ خلیج فارس در واکنش به تحریم‌های جدید آمریکا گفت: «با آرامش به مسیر خود ادامه خواهیم داد. در چنین زمانی باید با آرامش در مسیری از قبل پیش‌بینی شده گام برداشت و نباید این فضا را به نفع طرف مقابل هیجانی کرد.»‌ همچنین بهزاد محمدی مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی درخصوص تحریم پتروشیمی به خبرگزاری تسنیم گفت: از نظر ما پتروشیمی صنعتی تحریم‌پذیر نیست و تاب‌آوری بالایی دارد، اما باید خودمان را برای هر اتفاق و شرایطی آماده کنیم. مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی افزود: فروش محصولات پتروشیمی در مقابل فروش نفت شرایط متفاوتی دارد و به‌عنوان نمونه همچون نفت مبادی مشخص صادراتی و نفتکش‌های عظیم قابل ردیابی ندارد.

پتروشیمی حداقل ۳۵۰ نوع محصول با صدها خریدار به ده‌ها مقصد صادراتی دارد و به همین دلیل انعطاف‌پذیری‌اش بالاست. به عبارتی صنعت پتروشیمی شرایط مختلفی در حمل زمینی و دریایی دارد و تنوع محصول و مشتری نمی‌گذارد این صنعت تحریم‌پذیر باشد.به گفته محمدی در حال حاضر با همکاری هلدینگ‌های صادراتی کارگروه تحریم تشکیل شده است. معاون وزیر نفت، درآمد کشور از فروش محصولات پتروشیمی را ۱۷ میلیارد دلار اعلام کرد و گفت: از ۳۱ میلیون تن تولیدات قابل فروش ۲۲ میلیون تن آن با ارزش ۱۲ میلیارد دلار به ۳۰ کشور مقصد صادر می‌شود. محمدی همچنین از در دست احداث بودن ۶۴ واحد پتروشیمی با پیشرفت ۲۰ تا ۹۹ درصد هم در کشور خبر داد که شش طرح آن تامین خوراک با ظرفیت ۱۵ میلیون تن و پنج پروژه نیز زیرساختی است. این پروژه‌ها تا سال ۱۴۰۳ به بهره‌برداری می‌رسد و ظرفیت تولیدات پتروشیمی کشور با افزایش ۹۰ تا ۹۵ درصدی به ۱۳۰ میلیون تن در سال می‌رسد.