اردشیر سنایی درباره اولین تراکنش‌های در حال انجام ساز و کار تسهیل تجارت با ایران (اینستکس)، اظهار داشت: بعد از خروج آمریکا از برجام در اردیبهشت ماه سال ۹۷، تلاش اروپا این بود که ایران را همچنان راضی به باقی ماندن در برجام برای حفظ این توافق نگاه دارد. از سوی دیگر ایران نیز انتظار داشته تعهداتی که تمامی اعضای باقی مانده در برجام به ویژه اروپایی‌ها برعهده گرفته اند، انجام شود.

وی، دو خواسته مهم و اصلی ایران از برجام را بهره مندی از مزایای اقتصادی این توافق و همچنین امکان فروش نفت و انجام مبادلات مالی رسمی عنوان کرد و افزود: فشار ایران بر اروپا برای پذیرش این دو خواسته حداقلی است و به نظر می‌رسد اروپا نیز تمام تلاش خود را برای برآورده کردن این خواسته ها انجام داد. البته این موضوع نه به این دلیل بود که منافع ایران برای آنها حائز اهمیت است بلکه به این دلیل است که آنها برجام را بزرگترین دستاورد دیپلماتیک خود می دانند.

این استاد دانشگاه ادامه داد: اروپایی‌ها می‌خواهند به هر شکل ممکن از برجام به عنوان دستاورد بزرگ دیپلماتیک خود محافظت کنند تا مقابل یکجانبه گرایی آمریکا در دوران ترامپ هم ایستادگی و مقاومت کنند.

سنایی با بیان اینکه ابتدا قرار بود سامانه ای به نام SPV تشکیل شود و سپس این ساز و کار به «اینستکس» تغییر کرد، گفت: اروپایی‌ها وعده داده بودند تا در اسرع وقت این ساز و کار را عملیاتی کنند اما وقتی بعد از یکسال از خروج آمریکا از برجام، اقدامی عملی از سوی آنها انجام نشد، ایران سعی کرد با اقداماتی در چارچوب برجام از برخی محدودیت‌های مشخص شده از جمله درباره میزان غنی سازی اورانیوم و تولید آب سنگین، اروپا را وادار به سرعت بخشیدن به راه اندازی این ساز و کار کند.

وی با بیان اینکه ضرب الاجل‌های تعیین شده از سوی ایران باعث شد تا سه کشور اروپایی برای حفظ برجام به شکل کنونی آن تلاش بیشتری کنند، اظهار داشت: با این حال به نظر می‌رسد همچنان در مسیر عملیاتی شدن اینستکس مشکلاتی وجود دارد. از جمله این مشکلات این است که ایران انتظار خرید نفت توسط طرف اروپایی و امکان مبادله پولی مستقیم را در چارچوب اینستکس دارد اما ظاهرا طرف اروپایی توانایی اجرایی کردن این موارد را ندارد.

این کارشناس مسائل بین المللی درباره اینکه چرا اروپا توانایی برطرف کردن این مسائل را ندارد، گفت: اروپایی ها پیوندهای عمیق اقتصادی با آمریکا دارند و نگران تبعات اجرایی کردن اینستکس هستند. این تبعات می تواند از نظر اقتصادی کشورها و شرکت های اروپایی را به معنای واقعی دچار مشکل کند.

وی افزود: از سوی دیگر عمده شرکت ها و بانک های بزرگ اروپایی خصوصی بوده و سهامداران آمریکایی دارند و با دستور و خواسته دولت ها تصمیم نمی گیرند. این شرکت ها و بانک‌ها براساس منافع خود و به طور مستقل تصمیم می‌گیرند لذا وادار کردن آنها برای مبادلات اقتصادی و مالی با ایران که ممکن است تبعات تحریمی برای آنها داشته باشد، به طور عملی امکان پذیر نیست.

سنایی خاطرنشان کرد: اینستکس حتی اگر عملیاتی شده و تراکنش‌هایی هم در قالب آن انجام شود شاید در نهایت صندوقی برای خرید کالاهای اساسی، غذا و دارو باشد و منابع مالی برای تامین آن نیز باید از جای دیگری به جز فروش نفت ایران تامین شود. به نظر نمی‌رسد که چنین شرایطی با خواسته های ایران تطابق داشته و تهران را قانع کند تا کماکان به تعهدات خود در قالب برجام ادامه دهد.

این استاد دانشگاه در پاسخ به سوال دیگر خبرنگار ایبِنا مبنی بر اینکه آیا تا قبل از انتخابات سال آینده ریاست جمهوری آمریکا باید با این کشور وارد مذاکره مستقیم شد یا نه، گفت: تلاش آمریکا وادار کردن ایران به انجام مذاکره مستقیم با خود از طریق فشارهای اقتصادی یا واسطه هایی است که به تهران می‌فرستد.

وی با طرح این سوال که چرا مذاکره مستقیم با ایران برای ترامپ مهم است؟، گفت: دونالد ترامپ همان طور که در زمان مبارزات انتخاباتی خود وعده داده بود، در تلاش است تا دستاورد مناسبی در عرصه سیاست خارجی بدست بیاورد تا از این ابزار برای انتخابات دوره دوم خود بهره ببرد.

این کارشناس مسائل بین المللی خاطرنشان کرد: از سوی دیگر ترامپ بدنبال آن است تا ژست و پرستیژ مد نظر خود را به دنیا نشان داده و بگوید این قدر توانایی داشته که ایران را وادار به مذاکره مجدد با خود کرده و از آن مانند موضوع کره شمالی بهره برداری تبلیغاتی کند.

وی ادامه داد: با این حال رفتار مقامات و مسئولین ایرانی و اظهارنظرهای آنها نشان می‌دهد که اعتقاد دارند در شرایط موجود مذاکره مجدد به طور عملی به معنای تسلیم شدن و کوتاه آمدن است و می‌خواهند دست کم تا زمان برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آمریکا صبر کنند.

این استاد دانشگاه پیش بینی کرد: کش و قوس و تنش بین تهران و واشنگتن کماکان تا چند ماه قبل از انتخابات دوره آتی ریاست جمهوری آمریکا ادامه خواهد یافت و همزمان فشارها و تحریم ها افزایش یافته و سفر واسطه های ترامپ نیز برای ورود ایران به فرایند مذاکراتی بیشتر خواهد شد.

سنایی با بیان اینکه شاید در این بین راهکارهای میانه ای نیز ارائه شود، گفت: امانوئل مکرون رئیس جمهور فرانسه در روزهای گذشته تلاش کرد تا همزمان با ترغیب ترامپ به تعلیق برخی از محدودیت‌ها و تحریم‌ها علیه ایران، تهران را نیز متقاعد به ورود به مذاکره با آمریکا کند. به طور حتم تا زمان دور بعدی انتخابات آمریکا این نوع از راهکارها بیشتر خواهد شد و تا آن زمان باید صبر کرد.