صندوق توسعه ملی به عنوان زیرساختی برای جدا کردن درآمدهای نفتی از بودجه و استفاده از این درآمدها برای توانمندسازی اقتصاد در بخش خصوصی و ایجاد منابع بین‌نسلی طراحی و ایجاد شد. در گزارش پیش رو، عملکرد تسهیلات پرداختی از محل منابع صندوق توسعه ملی ارائه شده است.

در این گزارش به ارائه عملکرد تجمیعی صندوق از ابتدای تأسیس تا تاریخ 1397/12/29 پرداخته شده است. تسهیلات صندوق توسعه ملی به دو بخش تسهیلات ارزی و تسهیلات ریالی تقسیم می‌شود.

مطابق اساسنامه صندوق، استفاده کنندگان از تسهیلات صندوق توسعه ملی فعالان اقتصادی بخش خصوصی (اشخاص حقیقی و حقوقی)، بخش تعاونی و بنگاه‌های اقتصادی متعلق به مؤسسات عمومی غیردولتی هستند.

تسهیلات ارزی تخصیص یافته

بخش عمده تسهیلات ارزی پرداخت شده از منابع صندوق توسعه ملی بر اساس مفاد بند «خ» اساسنامه و با عاملیت بانک‌های طرف قرارداد پرداخت شده است. مبلغ کل تسهیلات ارزی پذیرش شده توسط صندوق اعلام وصول شده، تا تاریخ 1397/12/29، معادل 41183 میلیون دلار بوده است؛ از این مقدار معادل 39736 میلیون دلار، به مرحله تخصیص ارز (صدور نامه مسدودی به بانک مرکزی) رسیده و از مجموع تسهیلات ارزی مسدود شده مبلغی معادل 23704 میلیون دلار به طرح‌های بخش خصوصی، معادل 96 میلیون دلار به طرح‌های بخش تعاونی، معادل 15368 میلیون دلار به طرح‌های بنگاه‌های اقتصادی متعلق به مؤسسات عمومی غیردولتی و معادل 569 میلیون دلار به سایر موارد، اختصاص یافته است.

41 درصد تسهیلات ارزی پذیرش شده به مرحله پرداخت رسید

از کل مبلغ مسدود شده برای پرداخت تسهیلات از طریق قراردادهای عاملیت ارزی، مبلغ 19219 میلیون دلار با همکاری بانک‌های عامل و بانک مرکزی به مرحله پرداخت قطعی به متقاضیان رسیده است.

وضعیت اجرای طرح‌های آب و خاک و کشاورزی

علاوه بر تسهیلات مذکور، معادل 11 میلیارد و 350 میلیون دلار برای اعطای تسهیلات جهت اجرای طرح‌های ملی مربوط به حوزه آب، خاک و کشاورزی بر اساس قوانین مربوطه اختصاص یافته است. تا تاریخ 1397/12/29 مبالغ مسدودی مربوط به این طرح‌ها به شرح ذیل است:

الف) معادل 8000 میلیون دلار برای طرح‌های مهار و تنظیم آب‌های مرزی کشور، طبق مجوز مقام معظم رهبری و تصویب نامه شماره 49602/ت 50890 هـ مورخ 1393/05/05 هیأت محترم وزیران؛

ب) معادل مبلغ 1500 میلیون دلار برای طرح‌های احیاء و توسعه اراضی کشاورزی استان‌های خوزستان و ایلام، طبق مجوز مقام معظم رهبری و تصویب نامه شماره 186886/ت 50278 هـ مورخ 1392/12/19 هیأت محترم وزیران؛

ج) معادل مبلغ 500 میلیون دلار برای طرح‌های انتقال آب به اراضی سیستان، طبق مجوز مقام معظم رهبری و تصویب نامه شماره 45919 ت 50843 هـ مورخ 1393/04/25 هیأت محترم وزیران؛

د) معادل مبلغ 500 میلیون دلار برای طرح‌های آبرسانی به روستاها، بابت اجرای بند (ح) تبصره (5) قانون بودجه سال 1394؛

هـ) معادل مبلغ 500 میلیون دلار برای طرح‌های آبیاری تحت فشار، بابت اجرای بند (د) تبصره (4) قانون بودجه سال 1395؛

و) معادل مبلغ 350 میلیون دلار برای تکمیل طرح انتقال آب به اراضی سیستان، بابت اجرای بند (هـ) تبصره (4) قانون بودجه سال 1397؛

همچنین در اجرای سایر موارد قانونی محول در قانون بودجه سال 1397 به صندوق توسعه ملی، مبالغ زیر مسدود شده است:

ز) معادل مبلغ 3393 میلیون دلار بابت اجرای بند (د) تبصره (4) قانون بودجه سال 1397؛

ح) معادل مبلغ 15.8 میلیون بایت اجرای بند (و) تبصره (4) قانون بودجه سال 1397؛

از طرفی تا پایان سال 1397، بر اساس سایر تکالیف محوله به صندوق توسط مراجع قانونی، در مجموع مبلغی معادل 13383 میلیون دلار نزد بانک مرکزی جهت پرداخت به طرح‌های مربوطه، مسدود شده است که از این میزان مبلغ 13 میلیارد و 71 میلیون دلار به پروژه‌ها و طرح‌های مربوطه، پرداخت شده است.

7 میلیارد دلار سپرده گذاری ارزی

بخش دیگری از منابع ارزی صندوق توسعه ملی به سپرده گذاری ارزی در بانک‌ها اختصاص یافته است تا بانک‌های سپرده پذیر از طریق اعطای تسهیلات در چارچوب این قراردادهای این منابع را به طرح‌ها و فعالیت‌های مرتبط از جمله بخش نفت، گاز، پتروشیمی، صنعت و معدن و تخصیص دهند.

تا تاریخ 1397/12/29، مبلغ سپرده گذاری‌های ارزی انجام شده در بانک‌های عامل معادل با 7239 میلیون دلار بوده است و میزان سپرده‌های فعال از مجموع سپرده گذاری‌های ارزی انجام شده، در پایان سال 1397، مبلغ 6 میلیارد دلار است.

تسهیلات ریالی

از ابتدای تأسیس صندوق، بخشی از منابع صندوق بر اساس تکالیف قانونی به تسهیلات ریالی اختصاص یافته است. این تسهیلات بر اساس قوانین بودجه سنواتی، تا انتهای سال 1393 از طریق انعقاد قرارداد عاملیت ریالی با بانک‌های عامل پرداخت شده و از ابتدای سال 1394 و در اجرای حکم ماده (52) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2)، صندوق نسبت به سپرده گذاری ریالی در بانک‌های دولتی و خصوصی جهت اعطای تسهیلات ریالی به طرح‌های اقتصادی موضوع این حکم، اقدام شده است.

به بیانی دیگر صندوق صرفاً به توزیع سپرده‌های ریالی اقدام می‌کند و نقشی در تخصیص موردی تسهیلات به طرح‌ها و فعالیت‌ها ندارد و مسئولیت این کار در چارچوب قانون، شرایط و ضوابط تعیین شده در قراردادها به عهده بانک‌های سپرده پذیر و دستگاه‌های اجرایی متولی هر بخش است.

در سال‌های 1390 لغایت 1393، از محل قراردادهای عاملیت ریالی که بر اساس نظام نامه ضوابط و شرایط اعطای تسهیلات ریالی به متقاضیان از محل منابع صندوق توسعه ملی پرداخت شده است، مبلغ 118839 میلیارد ریال به طرح‌ها و پروژه‌های معرفی شده از طرف بانک‌های عامل، اختصاص و به حساب بانک‌های عامل واریز شده است که تا پایان سال 1397 مبلغ 78564 میلیارد ریال بابت اصل تسهیلات دریافتی به صندوق بازپرداخت شده و مبلغ 31275 میلیارد ریال نزد بانک‌ها به عنوان اصل تسهیلات جاری باقیمانده است که با سود مترتب در سال‌های آتی دریافت خواهد شد.

همچنین از ابتدای سال 1394، صندوق در اجرای حکم ماده 52 قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2)، نسبت به سپرده گذاری در بانک‌های دولتی و خصوصی جهت اعطای تسهیلات ریالی به طرح‌های اقتصادی، اقدام کرده است.

میزان اعتبارات مصوب شده بابت سپرده گذاری در راستای اجرای قانون مذکور، در بانک‌های دولتی و خصوصی در سال 1397، جمعأ برابر 112 هزار میلیارد ریال بوده است. به این ترتیب صندوق توسعه ملی از ابتدای سال 1394 تا تاریخ 1397/12/29 در راستای اجرای ماده (52) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2)، اعتباری به میزان 334773 میلیارد ریال جهت سپرده گذاری در 25 بانک دولتی و خصوصی مصوب نموده است که از این میزان مجموعة مبلغ 314443 میلیارد ریال به حساب بانک‌ها واریز شده است.

واریز وجه باقی اعتبارات مصوب جهت سپرده گذاری مجموعاً به مبلغ 20330 میلیارد ریال، در سال 1398 انجام پذیرفته است.

در بند (الف) تبصره (18) ماده واحده قانون بودجه سال 1397 کل کشور اجرای برنامه اشتغال گسترده و مولد در خصوص نحوه تخصیص منابع ماده (52) قانون الحاق (2) تکالیفی برای صندوق تعیین شده است.

براین اساس از سرجمع سپرده گذاری‌های منعقده ماده (52) قانون الحاق (2) مجموعاً به مبلغ 112.350 میلیارد ریال، 30 فقره قرارداد به مبلغ 36650 میلیارد ریال علاوه بر ماده مذکور، با رعایت مفاد بند (الف) تبصره (18) قانون بودجه سال 1397 منعقد شده و بانک‌ها در تخصیص تسهیلات به متقاضیان از محل این قراردادها، علاوه بر رعایت مفاد ماده (52) قانون الحاق (2) و نظام نامه ریالی صندوق، ملزم به رعایت آیین نامه اجرایی بند (الف) تبصره 18 قانون بودجه سال 1397 و دستورالعمل‌های مربوطه، هستند.

در تاریخ 1397/12/29، از مجموع مبلغ 314.4 هزار میلیارد ریال سپرده گذاری شده نزد بانک‌ها، مبلغ 196 هزار میلیارد ریال از اصل منابع نزد بانک‌ها بوده در قالب تسهیلات اختصاص یافته به متقاضیان که تا تاریخ فوق به مرحله بازپرداخت نرسیده و مانده قابل تخصیص از محل قراردادهای جاری و باقی منابع به صندوق باز گردانی شده است.

در قالب بازپرداخت اصل سپرده‌ها و مانده مصرف نشده قراردادهای اختتام یافته که تمام این منابع بازگشتی و سودهای مربوطه، مجدداً طی قراردادهای سپرده گذاری جدید جهت اختصاص به متقاضیان واجد شرایط، در اختیار بانک‌ها قرار گرفته است.

بخشی از 192 هزار میلیارد ریال تسهیلات به صندوق بازگشت

از طرفی، بر اساس اطلاعات ثبت شده در سامانه مدیریت فرآیند تسهیلات صندوق توسط بانک‌ها، در سال 1397 از محل قراردادهای فعال تمام قراردادهای منعقد شده در سال 1397 و قراردادهای منعقده پیش از سال 1397 که در طی سال 1397 فعال بوده‌اند، مبلغی بالغ بر 81 هزار میلیارد ریال به متقاضیان اختصاص یافته است که با احتساب مبالغ اختصاص یافته پیشین، سرجمع منابع تخصیص یافته به متقاضیان از ابتدای سال 1394 تا پایان سال 1397، مجموعاً به میزان 192.7 هزار میلیارد ریال بوده که قسمتی از اصل این تسهیلات به صورت کامل به صندوق بازپرداخت شده و قسمتی دیگر به عنوان تسهیلات جاری در اختیار متقاضیان است.

همچنین در راستای اجرای «قانون حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری با استفاده از منابع صندوق توسعه ملی (مصوب سال 1396)»، که بر اساس آن و به منظور تحقق اهداف سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی به صندوق توسعه ملی اجازه داده شده تا با هدف ارتقای تولید و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری، معادل ریالی یک میلیارد و پانصد میلیون دلار از منابع صندوق را به صورت قرض الحسنه نزد بانک کشاورزی، پست بانک، بانک توسعه تعاون، صندوق کارآفرینی امید و صندوق حمایت از توسعه سرمایه گذاری در بخش کشاورزی سپرده گذاری کند تا این منابع صرف اعطای تسهیلات به اشخاص حقیقی و حقوقی غیر دولتی برای ایجاد اشتغال در روستاها و شهرهای زیر ده هزار نفر جمعیت واقع در مناطق مرزی و عشایری شود.

صندوق توسعه ملی در سال 1397 و در مراحل دوم، سوم و چهارم (با اعلام سازمان برنامه و بودجه کشور)، نسبت به سپرده گذاری مبلغ 51900 میلیارد ریال در بانک‌ها با صندوق‌های منتخب در قانون، اقدام کرده که با احتساب مبالغ سپرده گذاری شده در سال 1396، سرجمع مبالغ سپرده گذاری شده در اجرای قانون مذکور از ابتدای تصویب تاکنون، 66.9 هزار میلیارد ریال بوده که معادل 1.255 میلیون دلار است.

بدین ترتیب میزان کل سپرده گذاری‌های ریالی انجام شده توسط صندوق در بانک‌های دولتی و خصوصی از ابتدای سال 1394 تا انتهای سال 1397، در اجرای قوانین مربوطه (ماده (52) قانون الحاق برخی مواد به قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت (2)، پند (الف) تبصره (18) قانون بودجه سال 1397 و قانون حمایت از توسعه و ایجاد اشتغال پایدار در مناطق روستایی و عشایری معادل مبلغ 401/7 هزار میلیارد ریال می‌باشد که در تاریخ 1397/12/29، مانده اصل این سپرده‌ها نزد بانک‌ها شامل قراردادهای جاری و تسهیلات اختصاص داده شده به متقاضیان که تا تاریخ مذکور تسویه نشده‌اند مبلغی معادل 263 هزار میلیارد ریال یعنی 65.5 درصد از کل مبالغ سپرده گذاری شده است.