محمدعلی حکیم، وزیرخارجه عراق، مشارکت اسرائیل در ماموریت ائتلاف آمریکایی برای تامین امنیت کشتیرانی در خلیج‌فارس را «غیرقابل قبول» خواند و آن را رد کرد. همچنین حکیم، اسرائیل را «موجودیتی صهیونیستی» نامید. این نخستین واکنش علنی یکی از مقامات کشورهای منطقه، غیر از ایران، به ایفای نقشی از سوی اسرائیل در این ائتلاف است.

اسرائیل کاتز، وزیرخارجه اسرائیل، سه‌شنبه گذشته (۱۵ مرداد) در نشست کمیته امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس این رژیم، ضمن تاکید بر آشکار کردن مناسبات اسرائیل با امیرنشین‌های خلیج‌فارس، گفت اسرائیل بخشی از ائتلاف تامین امنیت آبراه منطقه در برابر «تهدیدهای ایران» است. مقامات ارشد دولت و فرماندهان نظامی ایران به این اظهارات وزیرخارجه اسرائیل واکنش تندی نشان داده و از جمله تاکید کردند که حضور اسرائیل در خلیج‌فارس و نزدیک آبراه هرمز «عواقب فاجعه‌باری خواهد داشت». علی‌رضا تنگسیری، فرمانده نیروی دریایی سپاه پاسداران روز یکشنبه گفت، هرگونه حضور اسرائیل در آب‌های خلیج‌فارس«ممکن است باعث بروز جنگ در منطقه شود.» وی در مصاحبه با شبکه لبنانی «المیادین» افزود: آمریکا و انگلیس باید مسوولیت هرگونه حضور اسرائیل در این آب‌ها را برعهده بگیرند. اما مقامات کشورهای دیگر منطقه تا به حال به سخنان وزیرخارجه اسرائیل واکنش نشان نداده بودند. به گزارش خبرگزاری‌ها، محمد حکیم وزیرخارجه عراق روز دوشنبه ۲۱ مرداد در توییتی نوشت: «عراق مشارکت نیروهای موجودیت صهیونیستی در هر قوای نظامی برای تامین امنیت کشتی‌ها در عبور آنها از «خلیج ع ر ب ی» (خلیج‌فارس) را رد می‌کند.»

نکته قابل توجه در توییت وزیرخارجه عراق، استفاده از نام جعلی برای خلیج‌فارس است.

وی در این توییت افزود: «کشورهای عرب بدون نیاز به کمک خارجی، از توان تامین امنیت آبراه راهبردی خلیج (فارس) برخوردار هستند.» وزیرخارجه عراق این را نیز نوشت که کشورش در جست‌وجوی «کاهش تنش در منطقه از راه مذاکرات بی‌سر و صدا» است اما «وجود نیروهای غربی در منطقه تنش‌ها را افزایش می‌دهد.» مخالفت آشکار وزیرخارجه عراق با مشارکت اسرائیل در ائتلاف دریایی تامین امنیت تردد کشتی‌ها در خلیج‌فارس درحالی است که بغداد در برابر گزارش‌های متعدد یک ماه اخیر درخصوص حملات اسرائیلی‌ها به خاک عراق سکوت کرده است. براساس گزارش‌های منطقه‌ای و تایید برخی مقامات در رسانه‌های اسرائیلی، دست‌کم دو مورد «حمله اسرائیل» به پایگاه‌های حشدالشعبی در خاک عراق در کمتر از ۱۰ روز «برای ضربه زدن به نیروهای هم‌پیمان با ایران و انفجار انبارهای موشکی سپاه پاسداران ایران» انجام شد. حکیم همچنین روز دوشنبه در جریان رایزنی تلفنی با سامح شکری وزیرخارجه مصر این موضع را تکرار کرد.

دلایل عدم توفیق ائتلاف آمریکایی

محمدرضا رئوف‌شیبانی، دیپلمات ایرانی و سفیر پیشین ایران در سوریه در رابطه با دلایل مخالفت عراق درباره پیوستن اسرائیل به ائتلاف دریایی آمریکا به روزنامه «دنیای اقتصاد» گفت: «جدای از همسویی سیاست دولت حاکم بر عراق با ایران در قبال بسیاری از تحولات منطقه، قطعا کاهش نقش منطقه‌ای عراق با ترکیب حاکمیت فعلی در این کشور در دستور کار رژیم صهیونیستی بوده و نقطه مشترک با عربستان است. لذا هر اقدام منطقه‌ای اسرائیل در نگاه عراق به‌منزله اقدامی تهدید‌آمیز تحلیل می‌شود.»

داود احمدزاده، کارشناس مسائل خاورمیانه نیز درباره چرایی عدم تمایل کشورهای جهان برای پیوستن به این ائتلاف می‌گوید: «دلیل ائتلاف‌سازی منطقه‌ای علیه ایران، ایجاد امنیت و جلوگیری از گسترش تنش‌های منطقه‌ای عنوان شده است. این درحالی است که آمریکا برای تحدید منافع ایران و تداوم فشار حداکثری از راهبرد ائتلاف‌سازی استفاده می‌کند. ولی به غیر از انگلیس و نیز رژیم اسرائیل، حتی متحدان منطقه‌ای آن نظیر امارات و حتی عربستان نیز از راهبرد اتحاد و ائتلاف علیه ایران استقبال نکرده‌اند. چراکه این راهبرد ائتلاف‌سازی و اتحاد موجب گسترش تنش‌ها و آغاز درگیری‌های احتمالی در منطقه خواهد شد.» وی ادامه داد: «ازدیگر سو قدرت ایران در مقابله با هرگونه تعرض به منافع ملی، برای رقبای منطقه‌ای آن نظیر امارات و عربستان پس از سرنگونی پهپاد آمریکایی و توقیف نفتکش انگلیسی امر تثبیت‌شده‌ای است.» احمدزاده در نهایت تاکید کرد که به همین دلیل طی هفته‌های اخیر شاهد نگرش‌های جدید به مسائل منطقه از سوی شورای همکاری خلیج‌فارس هستیم.

مخالفان و موافقان

در پی اقدام ماه گذشته ایران در توقیف نفتکشی با پرچم بریتانیا در آب‌های منطقه، اندکی پس از توقیف نفتکش حامل نفت ایران در جبل‌الطارق، آمریکا طرح تشکیل ائتلاف برای رفت‌وآمد امن کشتی‌ها در خلیج‌فارس و آبراه هرمز را مطرح کرد.

مایک پمپئو، وزیرخارجه آمریکا هفته گذشته گفت واشنگتن از ۶۰ کشور برای پیوستن به ائتلاف دعوت کرده است. اما به نوشته تایمز اسرائیل، معلوم نیست از اسرائیل خواسته شده است که در این ائتلاف شرکت کند یا نه. وزیرخارجه اسرائیل هفته پیش گفته بود کشورش از «جنبه‌های اطلاعاتی و سایر اموری که در آن برتری نسبی دارد» بخشی از ائتلاف است؛ وی اشاره‌ای به حضور مستقیم نظامیان یا ناوچه‌های اسرائیلی در این ائتلاف نکرد. اسرائیل کاتز در نشست کمیته امنیت ملی مجلس اسرائیل افزوده بود، حضور بریتانیا در ائتلاف حائز اهمیت است. بریتانیا نیز در جریان دیدار هفته گذشته دومینیک راب وزیرخارجه دولت جدید این کشور با مایک پمپئو در واشنگتن، به درخواست آمریکا پاسخ مثبت داد، که این امر با استقبال وزیرخارجه آمریکا روبه‌رو شد. سایر متحدان مهم واشنگتن از جمله استرالیا تا به حال چنین تعهدی نداده‌اند؛ فرانسه و آلمان نیز مشارکت را رد کرده‌اند. به‌دنبال انتقادات گسترده از دنباله‌روی استرالیا از ائتلاف‌های نظامی آمریکا و انگلیس در غرب آسیا، نخست‌وزیر این کشور اعلام کرد که ائتلاف دریایی در خلیج‌فارس فقط برای تضمین تردد دریایی است و نه چیز دیگر.

البته آلمان با صراحت نسبت به تشکیل این ائتلاف مخالفت و ابراز نگرانی کرده است. ‌هایکو ماس، وزیر امورخارجه آلمان در این رابطه با بیان اینکه کشورش یک ماموریت اروپایی را برای «حفاظت از کشتیرانی در خلیج‌فارس» ترجیح می‌دهد، بارها بر عدم تمایل آلمان برای ملحق شدن به ائتلاف آمریکایی در خلیج‌فارس تاکید کرده است. همچنین براساس برخی گزارش‌ها ظاهرا فرانسه قبل از اینکه بریتانیا بحث تشکیل ائتلاف اروپایی خلیج‌فارس را مطرح کند به فکر ایجاد چنین ائتلافی بوده است و به همین دلیل امروز نمی‌خواهد به این ائتلاف بپیوندد.

ناو بریتانیایی راهی خلیج‌فارس شد

ناوچه بریتانیایی اچ‌ام‌اس‌کنت برای پیوستن به ائتلاف تحت رهبری آمریکا که برای حفاظت از کشتی‌های تجاری در خلیج‌فارس و تنگه هرمز شکل گرفته، روانه آب‌های این منطقه شده است. اعزام این کشتی به خلیج‌فارس ماه قبل اعلام شده بود. ناوچه کنت قرار است جایگزین رزمناو دانکن شود که درحال انجام ماموریت حفاظتی در خلیج‌فارس است. اندی براون، ناخدای کشتی کنت درباره ماموریتش در خلیج‌فارس مدعی شد: «تمرکز ما بر کاستن از تنش‌های کنونی است.» او ادامه داد: «با این حال، ما به برقرار نگه داشتن جریان کشتیرانی آزاد متعهدیم و این هدف عملیاتی ماست.»

هشدار صریح ظریف به آمریکا و متحدانش

از سوی دیگر محمدجواد ظریف، وزیرخارجه ایران بار دیگر در سخنانی نسبت به تحرکات بریتانیا و آمریکا در منطقه هشدار داد. وزیر امورخارجه ایران با اشاره به عوامل بی‌ثباتی خاورمیانه بر لزوم همکاری و اتحاد همسایگان در منطقه تاکید کرده و موضع ایران را راجع‌به کاهش تنش‌های موجود اعلام کرد. ظریف ادامه داد: «چیزی که به‌شدت واضح است، این که ما به دنبال جنگ نیستیم، ما به‌دنبال تقابل نیستیم، ما خواهان پیشرفت مردممان بوده و می‌خواهیم منطقه‌مان پیشرفت کند.» به گزارش «ایسنا» محمدجواد ظریف، در گفت‌وگو با شبکه الجزیره، گفت: «ما باور داریم بهترین کاری که آمریکا می‌تواند برای حفاظت از حمل‌ونقل دریایی انجام بدهد این است که به کسی کاری نداشته باشد؛ دخالت نکند.» ظریف درباره تلاش‌های اخیر آمریکا برای به راه انداختن ائتلافی با بهانه حفاظت از کشتیرانی در خلیج‌فارس، تاکید کرد: «این اساسا یک اقدام خصومت‌آمیز علیه ایران بوده و من باور ندارم که هیچ‌تاثیری به‌جز ناامنی داشته باشد.» وی همچنین درباره به فروش رسیدن تسلیحات آمریکا در خاورمیانه گفت: «اگر درباره تهدیدهایی که از منطقه ناشی می‌شود صحبت می‌کنید، [بهتر است بگوییم] که تهدیدها از جانب آمریکا و متحدانش ناشی می‌شوند که اسلحه به منطقه سرازیر و آن را به بشکه باروتی آماده انفجار تبدیل می‌کنند.» وزیر امورخارجه ایران در این گفت‎وگو تاکید کرد: «آمریکایی‌ها در جایگاهی نیستند تا برای کارهایی که ما برای دفاع از خودمان انجام می‌دهیم، خطوط قرمز تعیین کنند.» وی در ادامه با اشاره به عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی گفت: «من فکر می‌کنم که آمریکا منبع بی‌ثباتی در این منطقه است و فکر می‌کنم که متحدان آمریکا نیز متاسفانه منبع بی‌ثباتی بوده‌اند.» علاوه بر این، ظریف درباره روابط ایران با همسایگانش در خلیج‌فارس گفت که ایران امیدوار است بتواند به عادی‌سازی روابط دست پیدا کند. ظریف در این‌باره گفت: «چیزی که همیشه گفته‌ایم و آن را تکرار می‌کنیم این است که همسایگان ما، همه ما به این منطقه تعلق داشته و نمی‌توانیم آن را ترک کنیم. دیگران این منطقه را ترک خواهند کرد، دیگران از ما حفاظت نکرده و آن چتر حمایتی را که به آن احتیاج داریم برایمان فراهم نخواهند کرد. ما می‌توانیم این چتر حمایتی را برای یکدیگر ایجاد کنیم. ما دست خود را[به نشانه همکاری] پیش آورده‌ایم و دستمان را به سمت تمام همسایگانمان نگه خواهیم داشت.» وی همچنین در این گفت‌وگو اظهار کرد که درباره پتانسیل جنگی در منطقه «بدون‌شک نگران است.» وزیر امورخارجه ایران با این حال گفت: «اما من همیشه به‌عنوان یک دیپلمات باید به‌دنبال راه چاره‌ای صلح‌آمیز باشم و این چیزی است که انجام می‌دهیم.» همچنین ظریف روز گذشته در توییتی نوشت که اگر آمریکا واقعا خواهان امنیت دریانوردی است، باید از رفتارهای بی‌ثبات‌کننده‌اش دست بکشد.