آسیب‌شناسی‌ها نشان می‌دهد این صنعت استراتژیک این روزها با چند چالش و دست‌انداز شاخص روبه‌رو است. «کاهش میزان تقاضا»، «افزایش قیمت مواد اولیه» و «سختی‌های فرآیند صادرات و واردات» از عمده‌ترین گلوگاه‌های صنعت آلومینیوم به شمار می‌روند. به اعتقاد تحلیلگران و فعالان معدن و صنایع معدنی، «خطا در سیاست‌گذاری‌ها»، «عدم مشارکت بخش‌خصوصی در تصمیم‌گیری‌ها» و «نبود نظرات کارشناسی» بیش از هر پارامتر دیگری به دایره مشکلات این صنعت اضافه کرده است.

صنعت تولید آلومینیوم با توجه به نیاز روزافزون به آن در صنایع مختلف، در سال‌های اخیر مورد توجه متولیان و سیاست‌گذاران اقتصادی قرار گرفته و جایگاه ویژه‌ای را در اقتصاد و صنعت به خود اختصاص داده است. کارشناسان با اشاره به اهمیت آلومینیوم به‌عنوان یک فلز استراتژیک در بازسازی اقتصادی و صنعتی کشور، تلاش دارند که پس از تجزیه و تحلیل همه‌جانبه، وضعیت گذشته و حال صنعت آلومینیوم و مواد اولیه اصلی آن یعنی آلومینا و بوکسیت به یک جمع‌بندی منطقی از دورنمای آینده این صنعت در ایران و جهان برسند. جایگاه استراتژیک صنعت آلومینیوم باعث شده است بسیاری از کشورهای دنیا چالش‌ها و گلوگاه‌های توسعه این صنعت را زیر ذره‌بین قرار دهند.

صنعت آلومینیوم ایران هم این روزها به دلایل مختلفی با برخی دست‌اندازها روبه‌رو شده است. این موضوع بهانه‌ای شد تا در «دومین همایش و نمایشگاه صنایع غیرآهنی ایران و فناوری‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار» عمده‌ترین معضلات و مشکلات این صنعت استراتژیک مورد بررسی قرار گیرد. تحلیلگران و صاحبان این صنعت معتقدند «خطا در سیاست‌گذاری‌ها» و «عدم مشارکت بخش‌خصوصی در تصمیم‌گیری‌ها» عمده‌ترین دلایلی هستند که می‌توان معضلات این صنعت را به آنها نسبت داد. در جلسه هم‌اندیشی «دومین همایش صنایع غیرآهنی ایران و فناوری‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار» که صبح روز گذشته برگزار شد، حسنعلی رضایی‌مقدم، مدیرعامل شرکت گروه کارخانه‌های تولیدی نورد آلومینیوم؛ حسن آوازی، نایب رئیس هیات‌مدیره سندکیای صنایع آلومینیوم ایران؛ علی بهشتی، معاون بازرگانی شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) و سروش فولادچی، مدیر امور همایش‌های گروه رسانه‌ای «دنیای اقتصاد» حضور داشتند. در این جلسه هم‌اندیشی، چالش‌ها، فرصت‌ها و راهکارهای برون‌فت از دست‌اندازهای صنعت آلومینیوم زیر ذره‌بین قرار گرفت.

چرخش نگاه دولت

حسنعلی رضایی‌مقدم، مدیرعامل شرکت گروه کارخانه‌های تولیدی نورد آلومینیوم در این نشست با طرح این پرسش که چرا از آلومینیوم استقبال نمی‌شود، گفت: صنعت آلومینیوم این روزها مشکلات بسیاری دارد و قاعدتا در چنین شرایطی هیچ تولید‌کننده‌ای بی‌مشکل نخواهد بود. در این شرایط تنها کاسبان تحریم هستند که از این موقعیت سود می‌برند. به اعتقاد رضایی‌مقدم، چالش‌های انباشته شده در صنعت آلومینیوم باعث شده تا بسیاری از فعالان اقتصادی از این صنعت استقبال نکنند. او در ادامه اضافه کرد: یکی از محورهایی که باید در همایش‌ها و گردهمایی‌ها مورد توجه قرار گیرد این است که نظام تصمیم‌گیر و سیاست‌گذار تا چه اندازه متکی به نظرات و جمع‌بندی‌های کارشناسی است. معضل اصلی این روزهای اقتصاد کشور این است که تصمیم‌سازان اعتقادی به نظرات کارشناسی ندارند. به اعتقاد رضایی‌مقدم، نمونه بارز این تصمیمات خلق‌الساعه و به دور از تحلیل‌های کارشناسی، ورود سیاست دلار ۴۲۰۰ تومان به معادله‌های اقتصادی بود. او در ادامه افزود: این در حالی بود که پیش از اتخاذ این سیاست، بارها و بارها بدنه کارشناسی کشور نسبت به تبعات اجرایی شدن دلار ۴۲۰۰ تومان هشدار داده بودند. بسیاری از تحلیلگران معتقدند قیمت دلار باید در فرآیند عرضه و تقاضا تعیین شود، اما متاسفانه دولت به این هشدارها توجهی نشان نداد و خلأهای این سیاست منجر به بهره‌برداری و سوءاستفاده برخی از افراد شد. به اعتقاد مدیرعامل شرکت گروه کارخانه‌های تولیدی نورد آلومینیوم، دولت باید نگاه خود را به سمت دیدگاه‌های کارشناسی و علمی بچرخاند. او با اشاره به اینکه این موضوع در همایش صنایع غیرآهنی به‌عنوان یکی از سرفصل‌های مهم مورد تاکید قرار گیرد، گفت: بی‌توجهی به دیدگاه‌های تخصصی، مشکلات و چالش‌های اقتصادی در بنگاه‌ها را روز‌به‌روز حادتر و وزن آنها را سنگین‌تر می‌کند. بنابراین برای برون‌رفت از بسیاری از چالش‌های صنعت آلومینیوم، دخالت دادن مجموعه‌های فعال در تصمیم‌گیری‌ها لازم است. به باور رضایی‌مقدم، این تشکل‌ها، اتحادیه‌ها و مجموعه‌های خصوصی بسیار کارآمد هستند و در تمام دنیا به‌عنوان بازوی مشورتی اجرایی نهادهای حکومتی به بازی گرفته می‌شوند.

گره اصلی کجاست؟

حسن آوازی، نایب‌رئیس‌هیات‌مدیره سندیکای صنایع آلومینیوم ایران نیز در این نشست گفت: صنعت آلومینیوم یک صنعت دوگانه است. بخشی از موارد استفاده از این محصول در حوزه دفاعی به کار گرفته می‌شود و بخش دیگر در صنایع مختلف کشور. اما آنچه مسلم است، مشکلاتی است که در بسترسازی تولید، توزیع و حتی فروش این محصول در کشور دیده می‌شود. دولت در این حوزه، متولی خاصی ندارد، زیرا درآمد این صنعت را چه در بخش بالادستی و چه پایین‌دستی تعیین نمی‌کند. او در ادامه افزود: اساسی‌ترین موادی که در تولید شمش آلومینیوم استفاده می‌شود، پودر آلومینا است. متاسفانه این ماده در لیست تحریم‌ها قرار گرفته است. در این بین دولت هم تاکنون هیچ اقدامی برای رفع این چالش نکرده است. این موضوع به دامنه یک چالش بزرگ وسعت بخشیده است. به گفته نایب رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنایع آلومینیوم ایران، عدم دخالت دولت در عبور از برخی چالش‌ها باعث شده شرکت‌های پایین‌دست آلومینیوم برای فرار از مشکلات، خودشان تصمیماتی را در دستور کار قرار دهند. او معتقد است این مساله، باعث ظهور ناخواسته تصمیم‌گیری‌های متنوع و گوناگون شده که به‌نوعی از هم‌گسیختگی در مدیریت بنگاه‌های اقتصادی را در پی داشته است. آوازی یکی دیگر از گلوگاه‌های صنعت آلومینیوم را صدور بخشنامه‌های خلق‌الساعه دانست و گفت: در بحث‌های فروش آلومینیوم هر روز یک بخشنامه جدید صادر می‌شود و این موضوع فعالان اقتصادی را با حواشی بسیاری روبه‌رو کرده است. به اعتقاد او برای این گلوگاه باید راهکاری اندیشیده شود که با دانش کار مطابقت داشته باشد. آوازی در ادامه اظهار کرد: تا زمانی که نگاه‌های کارشناسی و باور به این موضوع در بدنه اقتصاد کشور وجود نداشته باشد، باید پذیرفت که مشکلات صنایع از جمله صنعت آلومینیوم پابرجا باقی بماند. اما دریچه نگاه دولتی‌ها به سمت دیگری خیره شده است که تحلیل کارشناسان در افق آن دیده نمی‌شود. نایب رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنایع آلومینیوم ایران معتقد است هماهنگی بین دولت و تشکل‌ها کلید راه‌گشای بسیاری از دست‌اندازهای موجود است. اما چالش بعدی که آوازی به آن اشاره کرد، مشکل کمبود نقدینگی است. به اعتقاد او واحدهای تولیدی نباید با سودهای ۲۰ تا ۳۰ درصدی از بانک‌ها تسهیلات دریافت کنند. او در ادامه اضافه کرد: باید برای تولیدکنندگان تسهیلات منطقی در نظر گرفته شود. در تمام دنیا نهایت سود تسهیلات در نظر گرفته شده برای فعالان اقتصادی بین ۵/ ۱ تا ۳درصد است. نایب رئیس هیات‌مدیره سندیکای صنایع آلومینیوم ایران بخش دیگری از مشکلات امروز تولیدکنندگان را به فرسودگی دستگاه‌ها و ماشین‌آلات صنعتی نسبت داد. به اعتقاد او دولت برای تامین این ماشین‌آلات صنعتی کمکی نمی‌کند و تولیدکنندگان مجبور هستند با چند برابر هزینه بیشتر، کالا و مواد مورد نیاز را به کشور وارد کنند.

تعامل سه ضلع

علی بهشتی، معاون بازرگانی شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) هم در این نشست، تعامل سه ضلع «بانک مرکزی»، «وزارت صمت» و «بنگاه‌های تولیدی» را زمینه‌ساز عبور از بسیاری از مشکلات دانست. استدلال بهشتی از این پیشنهاد اینگونه بیان شد: تولیدکنندگان آلومینیوم با وزارت صمت و بانک‌مرکزی ارتباط تنگاتنگی دارند.

خوشبختانه جدای از موضوع دلار ۴۲۰۰ تومان که به‌صورت دستوری اجرایی شد، صاحبان صنعت آلومینیوم با ارگان‌های دولتی از جمله ایمیدرو تعامل بسیار خوبی دارند. او افزود: اما متاسفانه ارزیابی‌ها نشان می‌دهد ایرانی‌ها در بحث کارگروهی و تیمی ثابت کرده‌اند که ضعیف بوده و در این زمینه با مشکلات بسیاری روبه‌رو شده‌اند. بهشتی معتقد است علت این نقصان این است که پیش از آغاز فعالیتی، برای آن سیستم و ساختار مشخصی تعریف و تدوین نمی‌شود. معاون بازرگانی شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو) در ادامه این نشست به ایرادهایی که در بدنه کارشناسی کشور وجود دارد اشاره کرد و گفت: ایران روی بحث کارشناسی به خوبی کار نکرده است. کارشناسان در ایران معمولا در پایین‌ترین رتبه‌ کاری قرار دارند. واقعیت این است که ما نه نیروی کارشناسی را درست استخدام می‌کنیم، نه درست آنها را آموزش می‌دهیم و نه درست آنها را هدایت می‌کنیم که به اهدافی که سازمان در نظر دارد برسیم. در نتیجه نظرات کارشناسی که گفته می‌شود، طرح‌هایی ناپخته هستند که ناشی از نبود کارشناسان آموزش‌دیده است. او در ادامه به برخی از چالش‌های دیگر اشاره کرد که صنعت آلومینیوم را آزار می‌دهد. به اعتقاد بهشتی یکسری ضوابط و قوانین خارج از مسائل حرفه‌ای گاهی در بورس کالا اتفاق می‌افتد، مانند بحث سهمیه‌بندی‌ها که دردسرساز شده است. او معتقد است این موضوع فضای رقابتی را برهم زده و باعث اختلاف قیمت‌ها در بازار بورس کالا و بازار بیرون از آن شده است. به گفته معاون بازرگانی شرکت آلومینیوم ایران (ایرالکو)، دغدغه حاکمیت این است که کالاها درست توزیع شوند و محدودیت‌ها باعث نشوند که به یکسری‌ از بخش‌ها کالا نرسد. این دغدغه به دلیل اینکه نظرات کارشناسی را در پشت خود ندارد، معمولا باعث می‌شود تصمیماتی اتخاذ شود که به رانت دامن می‌زند. کمبود تقاضا چالش بعدی است که بهشتی از آن نام می‌برد. به اعتقاد او رونق بازار مسکن و خودرو به شدت کاهش پیدا کرده و این موضوع مصرف آلومینیوم را نزولی کرده است. در این بین بحث سهمیه‌بندی‌ها، مشکلات کمبود تقاضا را مضاعف کرده است. او معتقد است اگر بخواهیم بازار فروش آلومینیوم تقویت شود باید محرک‌هایی برای بازار آن تعریف شود. همچنین مشوق‌هایی ایجاد شود تا بخش ساختمان یا خودرو را فعال کرد. به اعتقاد بهشتی اصلاح بخش‌هایی که در بورس کالا محدودیت به وجود آورده است شاید بتواند بنگاه‌های صنعت آلومینیوم را روی پا نگه دارد.

دست‌اندازهای واردات و صادرات

اما در بخش صادرات و واردات صنعت آلومینیوم چه چالش‌هایی وجود دارد؟ فعالان این صنعت معتقدند در بخش واردات مشکلات به شدت زیاد شده است. زیرا آنها به دلیل تحریم‌ها نمی‌توانند از تولیدکنندگان اصلی، مواد مورد نیاز خود را خریداری کنند. مطابق با ارزیابی‌ها خرید مواد مورد نیاز برای این صنعت عمدتا از طریق واسطه‌ها انجام می‌شود. این کار هم ریسک خریدها را افزایش می‌دهد و هم هزینه خرید کالاها را صعودی می‌کند. این در حالی است که بعد از نقل و انتقالات پولی و بانکی که در شرایط فعلی به سختی انجام می‌شود، این ریسک وجود دارد که آیا کالا به دست تولیدکننده ایرانی می‌رسد یا نه. در بخش صادرات آلومینیوم نیز دست‌اندازهایی دیده می‌شود. صاحبان این صنعت علاوه بر اینکه در مقوله واردات با واسطه‌ها روبه‌رو شده‌اند، در مقوله صادرات نیز با این مشکل دست و پنجه نرم می‌کنند. همچنین به اعتقاد فعالان صنعت آلومینیوم، بسیاری از شرکت‌ها مستقیما نمی‌توانند از آنها آلومینیوم خریداری کنند و این موضوع باعث شده موضوع گردش نقدینگی چه از حوزه صادرات و چه بحث داخلی، شرکت‌های تولیدکننده آلومینیوم را دچار چالش کند.

تولیدکنندگان این صنعت استراتژیک معتقدند در آینده نه چندان دور این مشکلات به شدت افزایش پیدا می‌کند و اگر برای آنها چاره‌ای اندیشیده نشود، دامن این صنعت را خواهد گرفت. دومین همایش و نمایشگاه چشم‌انداز صنایع غیرآهنی و فناوری‌های وابسته با نگاهی به تولید و بازار، ۹ و ۱۰ مهر ۹۸ در مرکز همایش‌های صدا و سیما برگزار می‌‌شود. دومین دوره این همایش با ۶ محور «توازن زنجیره تامین (اکتشاف تا محصول نهایی)، مصرف داخلی و صادرات در بازار صنایع غیرآهنی»، «صادرات در مواجهه با تحریم‌ها، آیین‌نامه‌ها و قوانین داخلی و زیرساخت‌ها»، «تامین سرمایه و تبادلات مالی داخلی و بین‌المللی»، «بومی‌سازی و رونق تولید در صنایع غیرآهنی»، «انرژی، آب، محیط ‌زیست و اقتصاد چرخه‌ای در بهره‌وری صنایع غیرآهنی»، «بهره‌وری، تکنولوژی و نوآوری با نگاهی ویژه بر ارتباط صنعت و دانشگاه» برگزار خواهد شد. بر اساس این گزارش، برنامه‌های توسعه‌ای کشورهای همسایه در تولید فلزات غیرآهنی، لزوم آگاهی از روند عرضه و تقاضا در بازارهای بین‌المللی، اثرات مستقیم و غیرمستقیم فلزات غیرآهنی بر یکدیگر و بر آهن و فولاد، صرف هزینه‌های هنگفت برای تولیدکنندگان داخلی جهت شرکت در رویدادهای بین‌المللی، توازن و تعادل داخلی و بین‌المللی در تصمیمات کلان صنایع فلزات غیرآهنی مهم‌ترین عواملی است که نیاز به برگزاری همایشی در این ابعاد را بیش از پیش نمایان می‌کند.