معاونت بررسی های اقتصادی اتاق بازرگانی تهران به بررسی رابطه تجاری ایران و ترکیه طی هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ پرداخته است که براساس این گزارش تراز تجاری کالایی ایران و ترکیه (با احتساب نفت خام) در ماه جوالی ۲۰۱۹، به نفع ترکیه مثبت شده که ناشی از کاهش بی سابقه صادرات ایران به این کشور است. متوسط صادرات ماهانه ایران به ترکیه طی هفت ماهه نخست ۲۰۱۹، حدود ۴۰۳ میلیون دلار بوده که در مقایسه با متوسط صادرات ماهانه ایران به این کشور در سال ۲۰۱۸ حدود ۳۰ درصد کاهش داشته است. متوسط واردات ماهانه ایران از ترکیه نیز طی هفت ماهه نخست ۲۰۱۹، حدود ۲۰۰ میلیون دلار بوده که نسبت به متوسط واردات ماهانه در سال ۲۰۱۸ تغییر چندانی نداشته است.

تراز تجاری ایران و ترکیه

در هفت ماهه نخست ۲۰۱۹، تراز تجاری کالایی ایران و ترکیه (با احتساب نفت خام) حدود ۱.۴ میلیارد دلار به نفع ایران بوده است. اگرچه تراز تجاری این دو کشور همچنان به واسطه صادرات نفت و محصولات نفتی، به نفع ایران مثبت است، اما آمارهای مشابه در سال ۲۰۱۸ نشان می‌دهد طی مدت مذکور، تراز تجاری ایران و ترکیه به میزان حدود ۱.۶ میلیارد دلار تضعیف شده است. آمارهای ماهانه تجارت ایران و ترکیه نشان می‌دهد تراز تجاری ایران و ترکیه پس از ۱۸ ماه تراز مثبت به نفع ایران، در ماه جوالی ۲۰۱۹، به نفع ترکیه مثبت شده است. به نظر می‌رسد کاهش قابل ملاحظه صادرات ایران به ترکیه در جوالی ۲۰۱۹ که از ماه ژوئن آغاز شده بود، دلیل اصلی مثبت شدن تراز تجاری این دو کشور به نفع ترکیه است. ارزش صادرات ایران به ترکیه در ماه ژوئن با کاهش ماهانه بیش از ۷۰ درصدی به ۱۴۸ میلیون دلار و در ماه جولای با کاهش ماهانه حدود ۳۰ درصدی به ۱۰۳ میلیون دلار رسیده که این رقم طی ۱۸ ماه اخیر بی‌سابقه است.

تجارت کالایی ایران و ترکیه

طی بازه زمانی ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۸، بالاترین تجارت کالایی ایران و ترکیه مربوط به سال ۲۰۱۴ با رقم ۱۳.۷ میلیارد دلار بوده که بعد از آن، کل تجارت بین دو کشور با وجود نوساناتی، تقریباً در سطح ۱۰ میلیارد دلار باقی مانده است، ارزش کل تجارت ایران و ترکیه (صادرات و واردات) در هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ حدود ۴ میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از ۳۳ درصد کاهش یافته است. چنانچه طی ماه‌های باقیمانده سال ۲۰۱۹ نیز روند ارزش صادرات و واردات این دو کشور مشابه هفت ماهه اول ۲۰۱۹ درنظر گرفته شود، پیش‌بینی می‌شود حجم تجارت ایران و ترکیه در سال ۲۰۱۹ نسبت به ۲۰۱۸ حدود ۲۴.۵ درصد کاهش یابد.

صادرات کالایی ایران به ترکیه

ارزش صادرات ایران به ترکیه طی هفت ماهه نخست ۲۰۱۹، حدود ۲.۸ میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۸، تقریباً ۳۸ درصد کاهش داشته است. متوسط ارزش صادرات ماهانه ایران به ترکیه در هفت ماهه نخست ۲۰۱۹، حدود۴۰۳ میلیون دلرر بوده که نسبت به متوسط ارزش صادرات ماهانه ایران به این کشور در سال ۲۰۱۸، تقریباً ۳۰ درصد کاهش داشته است، بر اساس آمارهای گمرک ایران، طی هفت ماهه منتهی به تیر ۱۳۹۸، ارزش صادرات کالایی بدون نفت خام ایران به ترکیه ۲.۸ میلیارد دلار برآورد شده که تقریباً با رقم مندرج در آمارهای رسمی کشور ترکیه طی هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ برابر است؛ در حالی که در آمارهای گمرک ایران، صادرات نفت خام لحاظ نمی‌شود و رقم مندرج در آمارهای ترکیه با احتساب نفت خام است.

بیش از ۵۶ واحد درصد از کاهش ۳۸ درصدی ارزش صادرات کالایی ایران به ترکیه طی هفت ماه نخست ۲۰۱۹، به واسطه کاهش ارزش صادرات کالاهای ذیل فصل ۲۷ کتاب مقررات صادرات و واردات (سوختهای معدنی، روغنهای معدنی و محصولات حاصل از تقطیر آنها؛ مواد قیری و مومهای معدنی) بوده که شامل نفت خام و فرآورده‌های نفتی نیز می‌شود. طی سال‌های گذشته، همواره بخش قابل توجهی از صادرات کالایی ایران به ترکیه، متعلق به صادرات فصل ۲۷ بوده است.

طی بازه زمانی ۲۰۱۴ الی ۲۰۱۸، به طور میانگین سهم کالاهای فصل ۲۷ از کل صادرات کالایی ایران به ترکیه، حدود ۸۱ درصد است. بخش غیرنفتی صادرات کالایی ایران تقریباً رقم و یا سهم ثبات و ناچیزی را از صادرات کالایی ایران به ترکیه داشته ضمن اینکه طی سال‌های مورد بررسی، تحول معناداری در افزایش صادرات این اقالم هم اتفاق نیفتاده است، هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ ، تقریباً ۷۵ درصد از صادرات کالایی ایران به ترکیه (معادل تقریبی ۲.۱ میلیارد دلار) مربوط به محصولات مندرج در فصل ۲۷ بوده که حدود ۴۳ درصد نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۸ کاهش یافته است. طی مدت مذکور، ارزش صادرات سایر کالاها (به جز نفت و فرآورده‌های نفتی) نیز تقریباً ۱۵ درصد کاهش داشته و به ۷۲۲ میلیون دلار رسیده است. بعد از نفت و فرآورده‌های نفتی، محصولات فصل ۳۹ (گروه مواد پالستیک و پلیمر) با ارزش صادرات ۱۵۳ میلیون دلاری، فصل ۳۱) (کودها با ارزش صادرات ۱۱۰ میلیون دلاری، فصل ۷۴) گروه محصولات ساخته شده از مس (با ارزش صادرات ۱۰۷ میلیون دلاری، فصل ۷۹) گروه محصولات ساخته شده از روی با ارزش صادرات ۸۹ میلیون دلاری، فصل ۷۲ (چدن، آهن و فولاد) با ارزش صادرات ۸۶ میلیون دلاری و فصل ۷۶ (گروه محصولات آلومینیومی) با ارزش صادرات ۵۳ میلیون دلاری بالاترین سهم را در ارزش صادرات ایران به ترکیه طی هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ داشته‌اند.

واردات کالایی ایران از ترکیه

ارزش واردات ایران ازترکیه طی هفت ماهه نخست ۲۰۱۹، حدود ۱.۴ میلیارد دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۱۸، تقریباً ۷ درصد کاهش داشته است. متوسط ارزش واردات ماهانه ایران به ترکیه در هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ نیز حدود ۲۰۰میلیون دلار بوده که نسبت به متوسط ارزش صادرات ماهانه ایران به این کشور در سال ۲۰۱۸، تغییر چندانی نداشته است. عامل مسلط در کاهش ارزش واردات ایران از ترکیه در هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل، کاهش ارزش واردات محصولات فصل ۸۴ کتاب مقررات صادرات و واردات (دیگ‌های بخارآبگرم، ماشین آلات و وسایل مکانیکی، اجزاوقطعات آنها )است. واردات این گروه محصولی با کاهش ۳۹درصدی نسبت به هفت ماهه ۲۰۱۸، به حدود ۱۲۳ میلیون دلار در هفت ماهه ۲۰۱۹ رسیده است. کاهش۷۲درصدی ارزش واردات گروه محصولات فصل ۸۷ و رسیدن ارزش واردات این گروه به ۳۰ میلیون دلار نیز عامل تاثیرگذار بعدی در رشد منفی ۷ درصدی ارزش واردات ایران از ترکیه طی هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ بوده است.

افزایش ارزش واردات محصولات فصل ۶۲و ۶۱ که مربوط به لباس و متفرعات آن هستند، عوامل مهمی در جهت افزایش واردات کالایی ایران از ترکیه طی هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ نسبت به مدت مشابه سال قبل محسوب می‌شوند در مجموع سهم ۶.۸درصدی در افزایش ارزش واردات ایران از ترکیه طی این مدت داشته‌اند. افزایش ارزش واردات فصل ۴۸که شامل کاغذ و محصولات ساخته شده از آن می‌شود و همچنین واردات فصل ۱۵ که مربوط به چربی‌ها و روغن‌های‌ حیوانی یا نباتی و فرآورده‌های حاصل از آنهاست، در مجموع سهم ۴.۵واحد درصدی در افزایش ارزش واردات در هفت ماهه نخست ۲۰۱۹ داشته‌اند.