به عبارتی مقدار هزینه متوسط سالانه خانوارهای روستایی در این استان‌ها بیشتر از مقدار متوسط درآمدشان است. در این بین خانوارهای روستایی هرمزگان با شکاف منفی ۵ میلیون و ۵۱۷ هزارتومانی بدترین وضعیت را دارند.

برای خانوارهای شهری نیز استان کرمانشاه تنها استانی است که تراز منفی درآمد و هزینه دارد. مقدار این شکاف برای خانوارهای شهری استان کرمانشاه ۲۶۴ هزار تومان در سال است. نتایج دیگر نشان می‌دهد سرعت رشد هزینه نسبت به درآمد برای خانوارهای روستایی بیشتر از مقدار همین سرعت برای خانوارهای شهری است.

فشار مضاعف بر خانوارهای روستایی

جزئیات آمار بودجه خانوار در سال ۹۷ منتشر شده است. با انتشار جزئیات این آمار با اینکه متوسط درآمد کل خانوارهای شهری و روستایی همچنان از هزینه‌های آنها بالاتر است اما نتایج تحلیل داده‌ها نشان می‌دهد سرعت رشد درآمد در سال ۹۷ نسبت به سال ۹۶ از سرعت رشد هزینه ناخالص خانوارهای این دو گروه کمتر است. هزینه ناخالص ارزش تهیه کالای موردنظر بدون کسر فروش دست دوم از همان کالاست.

درآمد کل خانوارهای شهری در سال ۹۷ به حدود ۴۳ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان رسیده که نسبت به سال قبل حدود ۵/ ۱۸ درصد رشد داشته است. با نگاهی به رشد هزینه‌ها می‌توان به این نتیجه رسید که خانوار شهری نسبت به سال قبل چه وضعیتی دارد. هزینه کل ناخالص خانوارهای شهری در سال ۹۷ در حدود ۴۰ میلیون و ۲۰۰ هزارتومان است که نسبت به سال قبل ۱/ ۲۰ درصد افزایش داشته است. با توجه به اینکه مقدار رشد هزینه ناخالص نسبت به سال ۹۶ بیشتر از درآمد خانوار شهری افزایش داشته است، می‌توان نتیجه گرفت که حرکت تراز دخل‌وخرج خانوار شهری در جهت منفی بوده است و به عبارتی میزان پولی که برای خانوار پس از کسر هزینه‌ها می‌ماند کاهش پیدا کرده است. این آمار برای خانوارهای روستایی وضعیت بدتری نسبت به خانوارهای شهری دارد. آمار خانوارهای روستایی بیان می‌کند که متوسط درآمد سالانه یک خانوار روستایی در سال ۹۷ به ۲۳ میلیون و ۳۰۰ هزارتومان رسیده است که ۵/ ۱۵ درصد از سال ۹۶ بیشتر است. اما در مقابل رشد هزینه کل ناخالص خانوارهای روستایی با ۲/ ۲۰ درصد افزایش به ۲۱ میلیون و ۸۰۰ هزارتومان رسیده است. تفاوت رشد هزینه نسبت به درآمد برای خانوارهای روستایی ۷/ ۴ واحد درصد است و این درحالی است که تفاوت مقدار رشد هزینه و درآمد برای خانوارهای شهری ۶/ ۱ واحد درصد است. نتایج نشان می‌دهد سال ۹۷ فشار بیشتری بر خانوارهای روستایی آورده است و پیکان تراز دخل‌وخرج آنها را بیشتر به سمت منفی سوق داده است.

سهم انواع هزینه‌ها

هزینه‌های خوراکی و دخانی در سال ۹۷ برای خانوارهای شهری به مقدار ۹ میلیون و ۴۵۰ هزار تومان است که ۴/ ۲۳ درصد از کل هزینه‌های خانوارهای شهری در سال گذشته را تشکیل داده است. ۵/ ۷۶ درصد هزینه‌های خانوار شهری مربوط به هزینه‌های غیرخوراکی است. کفه ترازوی سهم هزینه‌ها برای خانوارهای روستایی به سمت هزینه‌های خوراکی و دخانی سنگینی می‌کند. ۸ میلیون و ۲۴ هزارتومان معادل ۸/ ۳۶ درصد از کل مخارج خانوارهای روستایی به هزینه‌های خوراکی و دخانی تعلق دارد و ۱/ ۶۳ درصد باقی‌مانده معادل ۱۳ میلیون و ۷۷۲ هزارتومان صرف هزینه‌های غیرخوراکی شده است. بالا بودن سهم هزینه‌های خوراکی و دخانی برای خانوارهای روستایی حاکی از ضعیف بودن سفره این خانوارهاست که بیشتر آن به کالاهایی اختصاص یافته است که از کشش قیمتی پایینی برخوردار هستند و هر خانواده‌ای در هر شرایط اقتصادی مجبور به تهیه آن است و برای این کار ملزم به کم کردن هزینه‌های دیگر است.

شکاف بیشتر در خانوارهای شهری

در بخشی دیگر، آمار وضعیت متوسط هزینه و درآمد کل خانوارهای شهری و روستایی به تفکیک استان‌ها منتشر شده است. شکاف متوسط هزینه و درآمد کل خانوارهای شهری و روستایی استان‌های کشور نشان می‌دهد که در بین استان‌های کشور، اختلاف بین بالاترین و پایین‌ترین متوسط هزینه و درآمد به چه مقدار است. آمار نشان می‌دهد که شکاف متوسط هزینه کل برای خانوارهای شهری ۳۴ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان است درحالی‌که این شکاف برای خانوارهای روستایی ۲۲ میلیون و ۱۶۰ هزار تومان است. به عبارتی مقدار این شکاف برای خانوارهای شهری ۵۶ درصد بزرگ‌تر از خانوارهای روستایی است.

در مورد شکاف متوسط درآمد کل نیز مقدار تفاوت خانوارهای پردرآمد و کم‌درآمد برای خانوارهای شهری به مقدار چشمگیری بیشتر از مقدار این شکاف برای خانوارهای روستایی است. شکاف متوسط درآمد کل برای خانوارهای شهری ۳۷ میلیون و ۵۵۹ هزارتومان است و برای خانوارهای روستایی مقدار این شکاف ۲۸ میلیون و ۲۴۴ هزار تومان ثبت شده است. به عبارتی شکاف درآمدی برای خانوارهای شهری ۳۲ درصد بیشتر از مقدار همین شکاف برای خانوارهای روستایی است. به‌طور کلی نتایج نشان می‌دهد مقدار شکاف در دخل‌وخرج برای خانوارهای شهری استان‌های پردرآمد و کم‌درآمد از میزان این اختلاف برای خانوارهای روستایی بیشتر است.

منبع درآمدی شهری و روستایی

در سال گذشته ۴/ ۳۴ درصد از منابع درآمدی از کل خانوارهای شهری از طریق مشاغل مزد و حقوق‌بگیری به‌دست آمده است درحالی‌که ۷/ ۳۰ درصد از خانوارهای روستایی درآمدشان را از این طریق به‌دست آورده‌اند. سهم مشاغل آزاد کشاورزی و غیرکشاورزی همان‌طور که قابل پیش‌بینی است برای خانوارهای روستایی به مقدار قابل‌توجهی بیشتر از خانوارهای شهری است. ۹/ ۳۱ درصد از خانوارهای روستایی درآمد خود را از طریق مشاغل آزاد کشاوری و غیرکشاورزی به‌دست می‌آورند درحالی‌که تنها ۱۷ درصد از خانوارهای شهری از این طریق امرار معاش می‌کنند. سهم منابع متفرقه برای خانوارهای شهری ۶/ ۴۹ درصد و برای خانوارهای روستایی ۴/ ۳۷ درصد است. منابع متفرقه شامل اجاره بهای مسکن شخصی، حقوق بازنشستگی و سایر درآمدها است.

ترین‌های درآمد و هزینه در استان‌ها

با توجه به متوسط هزینه کل یک خانوار شهری در سال ۹۷ استان‌های تهران با ۵۸ میلیون و ۴۶۷ هزار تومان و استان البرز با ۴۳ میلیون و ۲۵۰ هزار تومان دو استانی هستند که در کشور بیشترین هزینه‌ها را داشته‌اند. استان‌های کرمان با متوسط سالانه هزینه کل خانوار شهری به مقدار ۲۳ میلیون و ۷۴۱ هزار تومان و خراسان جنوبی با ۲۴ میلیون و ۱۴۳ هزار تومان کمترین مقدار هزینه در بین استان‌های کشور را دارا هستند.

از لحاظ درآمد کل یک خانوار شهری نیز مجددا استان‌های تهران با ۶۴ میلیون و ۳۰ هزار تومان و استان البرز با ۵۰ میلیون و ۱۷ هزار تومان پردرآمدترین استان‌ها و استان‌های آذربایجان غربی با ۲۶ میلیون و ۴۷۱ هزار تومان و سیستان‌وبلوچستان با ۲۸ میلیون و ۴۶۹ هزارتومان کم‌درآمدترین استان‌های کشور در حوزه شهری هستند. بررسی خانوارهای روستایی نیز موید آن است که استان‌های البرز و مازندران در هر دو بخش هزینه و درآمد بالاترین رقم را در بین استان‌ها به ثبت رسانده‌اند، همچنین دو استان سیستان‌وبلوچستان و کرمان پایین‌ترین آمار را در درآمد و هزینه خانوارهای روستایی در بین استان‌های کشور دارند.

بیشترین تغییرات به تفکیک استان

کرمانشاه استانی است که بیشترین افزایش هزینه خانوار شهری در سال گذشته را تجربه کرده است. هزینه متوسط خانوارهای شهری کرمانشاهی با ۷/ ۳۹ درصد افزایش نسبت به سال ۹۶ درحالی رقم خورده است که متوسط درآمد این استان نسبت به سال قبل ۸/ ۳۷ افزایش داشته است و درنتیجه مطلقا سفره خانوارهای این استان که دو سال پیش درگیر زلزله نیز بودند کوچک‌تر شده است. استان مازندران با رشد ۶ درصدی هزینه‌های خانوار شهری‌اش کمترین رشد هزینه‌ها را ثبت کرده است که البته با توجه به رشد ۳/ ۴ درصدی درآمد که رکورددار کمترین رشد در بین استان‌ها است وضعیت خانوارهای این استان نه تنها بهبود نداشته است؛ بلکه بدتر نیز شده است. استان کهگیلویه و بویراحمد با ۳/ ۴۶ درصد افزایش درآمد برای خانوار شهری رکورددار رشد درآمد در سال ۹۷ بوده است.

استان‌های با تراز منفی

استان کرمانشاه تنها استانی است که در کشور هم‌تراز خانوارهای شهری آن و هم خانوارهای روستایی آن منفی است. مقدار متوسط هزینه سالانه خانوار شهری کرمانشاهی بیشتر از مقدار متوسط درآمد است؛ اختلافی به اندازه ۲۶۴ هزار تومان. تراز دخل‌وخرج خانوار شهری برای بقیه استان‌ها مثبت است.

اما تراز دخل‌وخرج ۶ استان برای خانوارهای روستایی در ناحیه منفی قرار دارد. استان هرمزگان بدترین اوضاع را در شاخص دخل‌وخرج خانوار روستایی دارد. مقدار هزینه‌های متوسط سالانه خانوار روستایی در استان هرمزگان ۵ میلیون و ۵۱۷ هزارتومان بیشتر از متوسط درآمد روستایی است. بعد از هرمزگان، استان‌های خراسان رضوی با ۳ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان، سیستان‌وبلوچستان با شکاف یک میلیون و ۱۶ هزار تومانی، مرکزی با ۶۷۷ هزار‌تومان، کرمانشاه با ۵۴۳ هزار تومان و چهارمحال و بختیاری با شکاف۲۹۴ هزار تومان، استان‌هایی هستند که مخارج خانوارهای روستایی آنها از درآمدشان بیشتر است.