یکی از مشکلات اساسی اقتصاد ایران، اخذ نکردن کافی مالیات‌هاست. به بیان دیگر آن طور که آمارهای رسمی و غیر رسمی خبر می‌دهند میزان مالیاتی که در ایران گرفته می‌شود به مراتب کمتر از میزانی است که واقعا باید اخذ شود. این مهم در سال‌هایی که دولت به درآمدهای نفتی دسترسی داشت، علی‌رغم پیامدهای منفی آن قابل چشم‌پوشی به نظر می‌رسید ولی اکنون، زیرفشار تحریم‌ها، تنگنای مالی فشار چند برابری به دولت وارد کرده است و بحث مالیات و درآمدهای آن به بحث روز محافل اقتصادی تبدیل شده است.

کسانی که به کشورهای خارجی به ویژه ایالات متحده یا اروپای غربی رفته‌اند به خوبی می‌توانند بگویند چه‌قدر فرار مالیاتی یا دور زدن مامور مالیات کار سختی است؛ چیزی که در اقتصاد ما به امر روزمره بسیاری تبدیل شده است. این مهم دلایل گوناگونی دارد؛ اولا اینکه فرهنگ مالیاتی در ایران نسبت به کشورهای توسعه یافته به مراتب پایین‌تر است، مانند بسیاری دیگر از مباحث مربوط به حقوق عمومی. به هر حال در کشورهای توسعه یافته مساله مالیات، مساله قدیمی است و افراد چندین نسل است که با آن آشنایی دارند.

از سوی دیگر مجازات دروغ گفتن در خود اظهاری‌ها است که در کشورهایی چون امریکای شمالی و اروپا به سختی مجازات می‌شود. به بیان دیگر چنان مجازات دروغگویی در این زمینه و نپرداختن مالیات سنگین است که افراد ترجیح می‌دهند ریسک آن را نپذیرند. به این اعتبار می‌توان گفت در کشورهای توسعه یافته نه مودیان و نه کارگزاران پرداخت واقعی مالیات را به نپرداختن آن ترجیح می‌دهند و این ناشی از تاثیر مجازات بر عملکرد افراد است.

علاوه بر این در کشورهای دیگر جهان و حتی بسیاری از کشورهای در حال توسعه یک نظام اطلاعاتی دقیق و جامع وجود دارد که تمام اطلاعات مربوط به درآمد آن‌ها در آن ثبت شده است و حتی تمام تراکنش‌های مالی آن‌ها نیز قابل ردیابی است. درنتیجه در هیچ کشوری نمی‌توان مانند ایران یک شبه ثروتمند شد یا برجی ساخت و تا پایان آن سر و کله مامور مالیاتی پیدا نشود. در جوامع پیشرفته اگر کسی به ناگهان و مثلا در بخث آزمایی جایزه‌ای را برد و قصد این داشته باشد که خانه لوکس بخرد ابتدا باید به سازمان مالیاتی در آن کشور توضیح دهد که چگونه به این پول رسیده و منشا پول خود را اعلام کند.

در ایران سه دسته غالب هستند که برای فعالیت‌های خود مالیات نمی پردازند؛ از یک سو اغلب کسانی که از پرداخت مالیات خودداری می‌کنند بین گروه‌های با نفوذی چون پزشکان و طلافروشان هستند. علاوه بر این دو باید توجه داشت نزدیک به ۳۰ درصد اقتصاد کشور سیاه یا زیرزمینی است که طبیعتا آن‌ها نیز از پرداختن مالیات‌های خود خودداری می‌کنند و مالیاتی بابت درآمدهای خود نمی‌پردازند.

*کارشناس اقتصادی