بورس تهران پس از شروع منفی خود در ساعات ابتدایی دادوستد روزانه و نزدیک شدن شاخص کل به مرز روانی ۳۰۰ هزار واحدی، بار دیگر با واکنش مثبت‌سرمایه‌گذاران همراه بود و رفته‌رفته شاهد بازگشت تقاضا در جریان معاملات بودیم. ریزش۵۷۷ واحدی شاخص کل در ۵ دقیقه نخست باعث شد تا این نماگر بورسی به کف روزانه خود در عدد ۳۰۱ هزار و ۷۶۳ واحد برسد اما عدم حضور فروشندگان پرتعداد در سمت عرضه جسارت خریداران را بیش از پیش کرد و با ثبت معاملات کم‌حجم شاهد بازگشت سریع شاخص کل از کف روزانه بودیم به نحوی که با گذشت یک ساعت، تعادل شاخص کل در مرز صفر برقرار شد. تداوم خرید حقوقی‌ها در نمادهای مطرح بانکی و سبز شدن قیمت‌های پایانی این نمادها با کناره‌گیری معنادار فروشندگان حقیقی در نمادهای خودرویی در همان دقایق نخست سیگنال بازگشت آرامش را به بازار سهام داد و از ثبت‌سفارش‌های فروش بیشتر جلوگیری کرد. البته بسیاری معتقدند اختلال دسترسی سهامداران خرد به معاملات آنلاین یکی از مهم‌ترین دلایل کاهش سفارش‌های فروش و به تبع آن کاهش هیجان عرضه در فضای بازار سهام است. امری که جسارت خریداران را بیش از پیش کرد. البته در این میان، کاهش هیجان‌های منفی با حضور پرقدرت خریداران حقوقی روز یکشنبه و حمایت تمام‌قد از سهام پرعرضه در این روز در سنگین نشدن صف‌های فروش روز منفی بورس نقش بسزایی داشت. از سوی دیگر عدم تمایل به فروش سهام گروه‌های کالایی بزرگ نظیر فلزات اساسی و شیمیایی سیگنال آرامش‌بخشی به جریان بازار سهام داده‌است. این آرامش نسبی در زمان پیش‌گشایش بازار روز گذشته خود را نشان داد. صف‌های فروش که در پایان روز یکشنبه در بیش از ۱۷۴ نماد بورسی (بیش از نیمی از نمادهای مورد معامله) مشاهده می‌شد، با شروع سفارش‌گیری روز دوشنبه به تدریج کمرنگ شد و این عامل از ترس سرمایه‌گذاران برای ورود به سهام کاست. از سوی دیگر خیال آنها را نسبت به تداوم صف‌نشینی و افت قیمت‌ها تا حدودی راحت کرد. این مهم از اضافه شدن فروشندگان روزانه جلوگیری کرد که تاثیر بسزایی در ثبات بازار سهام در روز گذشته و برطرف شدن موقت جریان هیجانی داشت. البته این امر می‌تواند تحت تاثیر عوامل بیرونی و آشفتگی معامله‌گران باز هم با واکنش منفی فعالان بورسی همراه شود. احتیاط یا عدم دسترسی؟ ارزش معاملات خرد روزانه حکایت از افت خرید و فروش‌ها می‌دهد. روز گذشته ارزش معاملات خرد بورس با حذف اوراق و بلوک به عدد ۸۹۲ میلیارد تومان رسید. این امر با عدم تقویت روند شاخص کل نشان می‌دهد که در محدوده قیمت مثبت هنوز جسارت خرید وجود ندارد و واکنش به قیمت‌های منفی در کنار فروکش هیجان فروش مهم‌ترین دلیل سبز شدن شاخص کل شناخته می‌شود. پراکندگی ارزش معاملات در صنایع مختلف و توزیع همگن جریان نقدینگی در صنایع گوناگون نیز حاکی از این است که در جریان دادوستدهای روزانه مقصد خاصی برای ورود نقدینگی مدنظر معامله‌گران بورسی نبود. کناره‌گیری سهامداران حقوقی در فضای مثبت و تداوم نداشتن جریان حمایتی آنها از قیمت‌های روزانه نیز از دیگر نکات قابل توجه در دادوستدهای روز گذشته بود. روز یکشنبه و در فضای منفی شاهد خریدهای پرحجم فعالان حقوقی و تغییر مالکیت ۳۵۰ میلیارد تومان آنها از ارزش معاملات خرد ۱۰۸۳ میلیارد تومانی بودیم درحالی‌که در روز دوشنبه (دیروز) خالص تغییر مالکیت حقیقی به حقوقی به رقم ناچیز ۲۲ میلیارد تومان رسید که نشان از مشارکت هرچه بیشتر حقیقی‌ها و عدم‌تمایل سهامداران حقوقی به خرید بیشتر دارد.بسیاری از افراد معتقدند فاز احتیاطی در قدرت نگرفتن سفارش‌های خرید موثر بوده‌است اما در نقطه مقابل اختلال سامانه معاملات برخط موضوعی بود که از ثبت‌سفارش‌های خرد که عموما تحت تاثیر وقایع خارجی تصمیم به خروج از بازار سهام گرفته بودند جلوگیری کرد و به‌عنوان یک عامل محدود‌کننده نقش کنترل‌گر در بازار داشت. اما اگر بخواهیم به موضوع از زاویه دیگری نگاه کنیم، بازگشت قیمت‌ها از مدار منفی عاملی به‌شمار می‌آید که به ترغیب خریداران کمک می‌کند و محدودیت‌های دسترسی در چنین شرایطی می‌توانست یکی از دلایل جان نگرفتن تقاضا و در کنار آن رشد شاخص کل شود. هرچند برآیند کلی معاملات امروز را می‌توان بیش از هرچیز به کاهش هیجان منفی نسبت داد و انتظار بازگشت پرشتاب شاخص کل آن‌هم زمانی که ابهامات زیادی وجود دارد، یک انتظار بیهوده‌است. جریان اطلاعاتی محدود یکی دیگر از مهم‌ترین دلایل قرار گرفتن بازار در وضعیت انتظار و تماشا را می‌توان به قطع شدن جریان اطلاعاتی سرمایه‌گذارانی نسبت داد که طی سال‌های گذشته از تلگرام به‌عنوان منبع اصلی دریافت اخبار و اطلاعات استفاده می‌کنند. این موضوع تاثیر بسزایی در شکل‌گیری فضای بی‌خبری و مهم‌تر از آن در فضای جریان‌سازی گروه‌ها و تیم‌های مختلف در بازار سهام دارد. فعالان بازار سهام در این موقعیت بیش از هرچیز باید به برداشت خود از بازار تکیه کنند. عدم واکنش‌های سریع و شکل‌گیری جریان‌های عرضه و تقاضای قدرتمند در تالار شیشه‌ای طی روز گذشته را می‌توان تا حد زیادی به کاهش دسترسی به محیط تلگرام نسبت داد. امری که با سیگنال‌های کاهش تنش‌های معاملاتی تقویت شد. توزیع پراکنده نقدینگی در صنایع بورسی در میان صنایع پر رفت و آمد بورسی در روز گذشته، صنایع خودرو، شیمیایی، بانکی، مواد دارویی، فلزات اساسی، سیمان و کانه غیرفلزی با فاصله ارزش معاملاتی کم از یکدیگر در صدر برترین‌ها از این منظر قرار گرفتند. نکته قابل تامل این است که اگرچه صنایع مزبور در میان صنایع پرمعامله بورسی قرار دارند اما مجموع ارزش معاملات این ۷ صنعت که صنایع بزرگی را نیز تشکیل می‌دهند، تنها چیزی درحدود ۵۰ درصد ارزش معاملات روزانه است که نشان از توزیع پراکنده نقدینگی در صنایع بازار طی روز گذشته است و عدم گرایش سرمایه‌گذاران به صنعتی خاص را نشان می‌دهد. افت معنادار ارزش معاملات گروه خودرویی در بازار روز گذشته یک اتفاق خاص در نبود جریان اطلاعاتی و کاهش هیجان‌هاست که میزان وابستگی نوسان‌های این صنعت به موارد یاد شده را گوشزد می‌کند. برچیده شدن صف‌های فروش پرتعداد سیمانی پس از شوک ناشی از احتمال افزایش قیمت حامل‌های انرژی این گروه را در میان گروه‌های پرمعامله بورسی قرار داده‌ است. دارویی‌ها نیز که روز یکشنبه صف‌های فروش پرتعدادی داشتند، دوشنبه متعادلی را پشت‌سر گذاشتند. تشکیل صف‌های خرید کم‌رمق در برخی از نمادهای این گروه و مثبت شدن شاخص صنعت، روند معاملاتی آنها را بیش از یک برقراری آرامش و کاهش فشار فروش نشان می‌دهد هرچند تغییر مالکیت از تعادل تغییر مالکیت حقیقی و حقوقی در این گروه حکایت می‌کند.اما با گذر از صنایع یاد شده، برخی صنایع متوسط و کوچک نظیر لاستیک و کاشی و سرامیک حضور دارند که برتری تقاضای حقیقی در معاملات روزانه آنها کاملا مشهود است. خالص خرید سرمایه‌گذاران حقیقی در این صنایع به ترتیب ۹/ ۸ میلیارد تومان و ۴/ ۶ میلیارد تومان است با این تفاوت که عمده خریدهای خرد در صنعت لاستیک در محدوده مثبت قیمتی به ثبت رسید و باعث رشد ۱۳/ ۲ درصدی شاخص این صنعت شد درحالی‌که شاخص صنعت کاشی و سرامیک ریزش ۸/ ۲ درصدی را در دادوستدهای روز گذشته به ثبت رساند که سیگنال خریدهای خرد در قیمت‌های منفی را صادر می‌کند. لازم به ذکر است روند رو به رشد تقاضا در گروه‌های لاستیک و دارویی، بی‌ارتباط با گمانه‌زنی‌ها درخصوص حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی با توجه به شرایط بودجه‌ای کشور در سال آینده نیست. تحرکات صندوق‌ها در بازار صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار سهام رفته‌رفته نقش موثرتری را ایفا می‌کنند. معاملات این صندوق‌ها در بازار برای حفظ جریان نقدینگی در روزهایی با جو منفی با زیاد شدن سفارش‌های ابطال می‌تواند تاثیرگذار باشد. روز گذشته ارزش معاملات صندوق‌های سهام و صندوق‌های با درآمد ثابت بورسی، رقم ۱۷۷ میلیارد تومان را نشان می‌داد. این ارزش معاملات مربوط به خرید و فروش‌های واحدهای سرمایه‌گذاری ا‌ست و ربطی به فعالیت‌های خرید و فروش سهام یا اوراق توسط این صندوق‌ها در بازار ندارد. هرچند تشدید سفارش‌های خرید و فروش در واحدهای سرمایه‌گذاری توسط معامله‌گران خرد یا کلان می‌تواند بر نحوه معاملات این صندوق‌ها در بازار سهام موثر باشد. صندوق‌های سرمایه‌گذاری برای حفظ قیمت هر واحد در محدوده خالص ارزش دارایی‌ها (NAV) نیازمند حضور سفارش‌های پرتعداد در بازه تعادلی یاد شده هستند و به همین منظور فعالیت پررنگ سهامداران حقوقی هم در عرضه و هم در تقاضا امری اجتناب‌ناپذیر برای حفظ شناوری و عدم تغییرات مهم قیمتی و خارج شدن از محدوده NAV به‌شمار می‌آید. از معاملات ۱۷۷ میلیارد تومانی روز گذشته صندوق‌های سرمایه‌گذاری بورسی، رقمی درحدود ۱۱۹ میلیارد تومان در صندوق‌های سرمایه‌گذاری سپاس، پارند و نگین جابه‌جا شده‌ که سهم سهامداران حقوقی در این جابه‌جایی‌ها بیش از ۹۳ درصد است. در میان صندوق‌های با درآمد ثابت نیز صندوق‌های کمند، امین یکم، فیروزا و کیان بیشترین ارزش معاملات روزانه را داشتند که حضور سرمایه‌گذاران حقیقی در معاملات این صندوق‌ها بیش از صندوق‌های سهام به چشم می‌خورد. بررسی ارزش معاملات روزانه و ترکیب حضور سهامداران حقیقی و حقوقی صندوق‌های سرمایه‌گذاری می‌تواند تا حدودی نشان‌دهنده میزان ریسک‌گریزی فعالان بورسی باشد. اقبال بیشتر به صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت نشان‌دهنده اخذ موقعیت‌های با ریسک کمتر است که چشم‌انداز محافظه‌کارانه‌ای را به نمایش می‌گذارد و باید مدنظر معامله‌گران بورسی قرار گیرد. بیم و امید کامودیتی‌ها یکی از مهم‌ترین منابع اطلاعاتی بورس تهران که در روزهای جاری خلل آن کاملا محسوس است، روند قیمت‌ها در بازار جهانی و تحولات از عرصه اقتصاد بین‌الملل است. در گروه فلزات اساسی نمادهای پرتعدادی مستقیما با قیمت فلزات پایه در بورس لندن مرتبط می‌شوند و روند قیمتی این محصولات به‌صورت مستقیم در دادوستد نمادهای مذکور ایفای نقش می‌کند. روند معاملاتی مطرح‌ترین کامودیتی‌ها در اولین روز معاملاتی این هفته بازار جهانی چندان پرتلاطم نبود. روز یکشنبه خبرگزاری‌ «شینهوا»ی چین در خبری اعلام کرد که معاون نخست‌وزیر چین، «لیو‌هی» از طریق تماس تلفنی با وزیر خزانه‌داری و نماینده تجاری ایالات‌متحده در رابطه با یک توافق جزئی صحبت کرده و هر دوطرف این گفت‌وگو را سازنده خوانده‌اند. این مساله به‌عنوان محرکی مثبت در معاملات آغازین دوشنبه عمل کرد. در عین حال باید در نظر داشت که هفته پیش نیز مقامات رسمی هر دو کشور چنین اظهارنظرهایی را ارائه کردند؛ با وجود این رئیس‌جمهور آمریکا صحت این گفته‌ها را با تردید همراه کرد و بازارها شاهد عقبگرد محسوس بودند. علاوه بر این شدت گرفتن دوباره برخی درگیری‌ها در هنگ‌کنگ نیز بار دیگر ریسک‌های حاکم بر اقتصاد جهانی را افزایش داد و به این ترتیب رفته‌رفته قیمت کامودیتی‌ها تحت فشار قرار گرفت. در لحظه تنظیم گزارش (ساعت ۱۶) هر بشکه نفت برنت همچنان بالاتر از مرز ۶۳ دلار معامله‌ می‌شد و تغییر قیمت محسوسی را نسبت به پایان هفته گذشته ثبت نکرد. در مقابل ۳ فلز «آلومینیوم»، «روی» و «سرب» با کاهش یک درصدی قیمت همراه شدند. فلز سرب با از دست دادن سطح ۲هزار دلاری هر تن، به کف ۲ ماهه رسیده و در نزدیکی سطح ۱۹۹۰ دلاری قرار دارد. فلز روی نیز با بازگشت به میانه کانال ۲۳۰۰ دلاری کف قیمتی یک‌ماهه را تجربه کرد. آلومینیوم نیز پس از یک صعود موقت بار دیگر به میانه کانال ۱۷۰۰ دلاری هر تن بازگشت. در مقابل مس توانسته سطح قیمتی پایان هفته گذشته را حفظ کند و درحدود ۵۸۵۰ دلار در هر تن معامله شد. با نزدیک شدن به پایان ماه نوامبر، خوش‌بینی فعالان اقتصادی دنیا به توافق جامع و زودرس بین چین و آمریکا کمرنگ‌تر می‌شود و موانع موجود بیش‌ازپیش خودنمایی می‌کنند. آمریکا پس از ۱۶ ماه اعمال فشار و تحمل تبعات جنگ تجاری نمی‌خواهد بدون گرفتن امتیازات معنادار به تنش‌های موجود پایان دهد. از طرف دیگر، این کشور به دور بعدی انتخابات ریاست‌‌جمهوری نزدیک می‌شود. همچنین موضوع استیضاح ترامپ قسمتی از تمرکز رئیس‌جمهوری آمریکا را به خود مشغول داشته است و در این شرایط نشانه‌های جدی از وقوع یک رکود زودرس می‌تواند بزرگ‌ترین ضربه را به تیم اجرایی فعلی وارد کند. این تناقض‌ها باعث می‌شود تا تصمیم‌گیری ترامپ در رابطه با سرانجام مذاکرات مذکور سخت‌تر از آنچه به نظر می‌رسید باشد. هفته گذشته دونالد ترامپ در کلوب اقتصادی نیویورک شرکت کرد تا در رابطه با آخرین وضعیت مذاکرات و تنش‌های تجاری توضیح دهد. با این وجود آنچه در تمام سخنان وی ناگفته ماند و تنها با اشاره‌های مبهمی از آن عبور شد، موضوع جنگ تجاری و روند مذاکرات با چین در این خصوص بود. از سوی دیگر به‌نظر می‌رسد شروط حداقلی چین برای پایان دادن به تنش‌ها قابل کنار گذاشتن نیست. چینی‌ها انتظار دارند تا توافق فاز اول دست‌کم تضمینی برای لغو افزایش تعرفه‌هایی بدهد که قرار است از نیمه دسامبر بر حجم قابل‌توجهی از کالاهای چینی اعمال شود. همچنین بازگرداندن دو مرحله آخر تعرفه‌ها که مربوط به ماه‌های سپتامبر و مه سال جاری است، قسمتی از چشم‌انداز مسوولان این کشور در رابطه مذاکرات مرحله بعدی را شکل می‌دهد. این درحالی است که مجموعه دولت ترامپ طی پروسه‌ای طولانی از تایید و تردیدها هیچ تضمینی برای وقوع این شروط نداده است. بی‌شک عقب‌نشینی دو اقتصاد بزرگ دنیا از جنگ‌تعرفه‌ای و تجاری می‌تواند اثر قابل‌ملاحظه‌ای در کاهش احتمال وقوع رکود داشته باشد، اما نشانه‌های محکمی از برقراری این توافق هنوز دیده نمی‌شود.