بورس تهران معاملات روز گذشته را در دو فاز کاملا متفاوت به پایان رساند. رشد حدود ۳۵۰۰ واحدی شاخص کل در آغاز معاملات دیروز نهایتا به ۸۲۳ واحد محدود شد و شاخص کل سرانجام در ارتفاع ۳۴۴ هزار واحدی مستقر شد. روند رفت‌وبرگشتی قیمت‌ها در کنار نحوه آرایش معامله‌گران خرد و بزرگ طی روز گذشته حاکی از جدیت موج شناسایی سود در کل بازار ارزیابی می‌شود. صعود تقریبا بی‌وقفه قیمت‌ها طی یک ماه اخیر شرایطی فراهم کرد تا در جریان دادوستدهای روز گذشته بیش از پیش بر خیل فروشندگان افزوده شود و مسیر قیمت‌ها دستخوش اصلاح نسبتا معنادار از اوج‌های تاریخی شود. علاوه بر جذابیت قیمت سهام برای فروش، تداوم روند اصلاحی نرخ دلار را می‌توان از عوامل اصلی فشار عرضه در تالار سهام دانست. در عین حال، جابه‌جایی پرحجم سهام در سطوح قیمتی روز گذشته از وجود تقاضای بالقوه در بازار و تقابل نگاه‌ها به متغیرهای محیطی حکایت داشت.

جهش ناتمام قیمت‌ها
معاملات دیروز در حالی آغاز شد که در بازار جهانی ضمن دریافت خبرهایی در مورد فاز اولیه توافق تجاری چین و آمریکا در تعطیلات پایان هفته به سر می‌برد و بازار ارز تهران هم روز کاری خود شروع نکرده بود. در چنین شرایطی خریداران بورسی در نیمه نخست همچون روز شنبه با قدرت در سمت تقاضای سهام ظاهر شدند و قیمت‌ها را در بخش وسیعی از بازار به سطوح بالاتر هدایت کردند. شاخص کل بورس تهران در همان دقایق نخست معاملات ضمن جهش یک درصدی، به سطح بی‌سابقه ۳۴۶ هزار واحد دست یافت.

در ادامه کار، تلاش برای ذخیره سودهای کسب شده و طیف گسترده‌ای از سهامداران را به فروشنده تبدیل کرد و با فشار بر قیمت‌ها، شاخص کل نیز وادار به عقب‌نشینی از سقف تاریخی خود شد. به این ترتیب، با اصلاح قیمت در مقیاس معاملات دیروز، شاخص کل ضمن افول بیش از ۲۵۰۰ واحدی، سرانجام به رشد ۸۴۵ واحد بسنده کرد. در نتیجه، با وجود عقبگرد دیروز قیمت‌ها، شاخص کل در اوج تاریخی ماند و رکورد ۳۴۴ هزار واحد را برای بورس تهران به ارمغان آورد. حمایت مشهود سهامداران بزرگ در تحریک تقاضای اولیه و جلوگیری از افت قیمت‌ها از ویژگی‌های برجسته معاملات دیروز بود.

آرایش حمایتی حقوقی‌ها
با وجود حمایت معامله‌گران بزرگ، حضور پررنگ سهامداران خرد در سمت فروش در چرخش منفی قیمت‌ها و عقب‌نشینی شاخص کل طی روز گذشته اثر قابل‌توجهی داشت. سهامداران خرد پس از ۱۸ جلسه کاری در معاملات دیروز غالبا فروشنده سهم بودند تا خریدار. سهامداران حقیقی از ابتدای موج صعودی اخیر تا روز قبل (به مدت ۱۸ روز کاری پیاپی) عمدتا خریدار سهم بوده‌اند و ۱۷۰۰ میلیارد تومان از کل جابه‌جایی‌های سهام را به نام خود ثبت کرده‌اند.

اما این روند در معاملات دیروز معکوس شد. در این روز، مالکیت ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان سهم در پایان دادوستدها به پرتفوی اشخاص حقوقی بازار تغییر یافت. برآیند منفی تغییر مالکیت سهام از سمت پرتفوی حقیقی به حقوقی در شرایطی رقم خورد که در صنایعی نظیر فلزات اساسی، دارویی، ساختمانی و غذایی شاهد حضور پررنگی از سوی فعالان خرد بازار بودیم. با وجود این، جبهه‌های قوی فروشندگان حقیقی در سهام شرکت‌های متعلق به صنایع بیمه، بانک‌ها، معدنی‌ها و پالایشی‌ها به انداز‌ه‌ای بود که برآیند کل تغییر مالکیت را تحت‌الشعاع قرار داد و به روز برتری تقاضای حقیقی‌ها پایان داد.

در این موج صعودی یک ماهه (از ۲۶ آبان) شاخص کل به رشد ۱۴ درصدی دست یافته و شاخص هم‌وزن با پیشروی سریع‌تر خود ۲۶ درصد ارتفاع گرفته و رکوردهای جدیدی بر جای گذاشته است. طبیعی است که چنین حدی از رشد بسیاری از معامله‌گران را به فروش سهام خود و ذخیره سودهای کسب شده ترغیب کند. جذابیت شناسایی سود وقتی بیشتر می‌شود که میزان رشد شاخص هم‌ وزن را انعکاسی از تحرکات فعالان خرد بازار در نظر بگیریم. از سوی دیگر، به نظر می‌رسد نگاه سنتی حاکم بر رابطه مستقیم بورس و ارز هم عامل دیگری است که در تحریک فروشندگان بورسی طی روز گذشته موثر بوده است. نرخ دلار پس از لمس سطح ۱۳هزار و ۷۰۰ تومانی در ۴روز کاری اخیر مسیر نزولی را پیمود و سیگنال منفی خود را به فعالان سنت‌گرای بورسی فرستاد و زمینه‌ای ایجاد کرد تا میزان عرضه‌های دیروز به‌خصوص از سوی سهامداران حقیقی شدت یابد.

دلار صعودی بهتر است یا نزولی؟
چنان که می‌دانیم ارزش حدود ۶۵ درصد از سهام شرکت‌های بورسی که به سهم‌های کالایی شناخته می‌شوند، به‌طور روزانه از نوسانات نرخ ارز تاثیر مستقیم می‌پذیرد. این بخش از سهم‌های بورسی معمولا به دلیل ساختار صادرات‌محور تولید خود از رشد نرخ ارز اثر مثبتی گرفته و از عقبگرد دلار تحت فشار قرار می‌گیرند. در واقع، وابستگی به قیمت‌های جهانی و محاسبه مقادیر ریالی این قیمت محصولات پایه(کامودیتی) باعث می‌شود تا بورس‌بازان به روند نرخ‌های ارز توجه ویژه‌ای داشته باشند و هر حرکت مثبت در بازار ارز را به مثابه ظرفیت‌های صعودی بورس بدانند. البته تاثیر دلار منحصر به صادرکنندگان بورسی نیست، بلکه طیفی از سهم‌ها نظیر خودرویی‌ها که به واردات وابستگی دارند از رشد نرخ دلار اثر مستقیم می‌پذیرند.

افزون بر رابطه مستقیم سهام و ارز، به نظر می‌رسد رابطه پنهان‌تری در زیر پوست این پیوند وجود دارد که آن هم از اهمیت بسزایی برخوردار است. در اینجا باید به انگیزه‌ها و علل نوسان نرخ ارز و تاثیر آن بر سهام نظر داشت. می‌دانیم که جهش نرخ دلار طی دو سال اخیر بر اثر بیداری غول نقدینگی از خواب ۵ ساله بوده و در این میان، تشدید تقابل سیاسی ایران با آمریکا در قالب تحریم‌های حداکثری علیه بخش نفت و روابط ارزی کشورمان نقش جرقه را داشته است. البته بازار ارز برای حدود ۵ ماه به اخبار سیاسی کم‌واکنش شده بود و در آرامش نسبی به سر می‌برد تا اینکه از اواخر آبان توام با نارضایتی‌های عمومی، متغیرهای بودجه‌ای و پولی را تحت تعقیب قرار داد و توانست صعودی چشمگیری را طی حدود یک ماه تجربه کند. اغلب تحلیلگران ترس از کسری فزاینده بودجه دولت برای سال بعد را در شعله‌ور شدن انتظارات تورمی و رشد فزاینده نرخ دلار در هفته‌های گذشته موثر ارزیابی کردند. اما دلار پنج روز است که با سرعت قابل‌توجهی در مسیر برگشت قرار گرفته و از دوشنبه هفته قبل تا روز گذشته بیش از ۱۲۰۰ تومان (معادل ۹ درصد) افت کرده است.

در اینجا، اگر علت عقب‌نشینی دلار را خوش‌بینی معامله‌گران ارزی به رابطه ایران با غرب تلقی کنیم می‌توانیم تحلیلی دوگانه از جهت‌گیری اخیر نرخ‌های ارز داشته باشیم. از یک طرف، کاهش نرخ ارز به معنای فشار بر سهام دلاری بورس تهران ارزیابی می‌شود و از سوی دیگر، اثرپذیری احتمالی نرخ دلار از چشم‌انداز مثبت سیاست خارجی کشور به معنای کاهش صرف ریسک کلی بازار و در نتیجه، ارتقای نسبت قیمت به درآمد تحلیلی سهم‌هاست. در واقع، هرگونه کاهش ریسک سیاسی که بر دلار فشار بیاورد، در نقطه مقابل، می‌تواند از چشم‌انداز سودآوری سهام را تقویت کند و نسبت قیمت به درآمد بالاتری را برای سهام به ارمغان بیاورد. به‌طوری که هر سهم با فرض تثبیت سود فعلی هم امکان پیشروی قیمت را به دست خواهد آورد و توجیه منطقی از نظر تحلیلگران پیدا خواهد کرد.

اوج‌گیری تحرکات بورسی‌ها
یکی از خصایص جالب توجه معاملات روز گذشته عبور دوباره ارزش معاملات خرد از سطح ۲ هزار میلیارد تومان بود. در معاملات دیروز ۲ هزار و ۳۸۰ میلیارد تومان سهم در قالب معاملات خرد بورس تهران دست به دست شد که نسبت به میانگین آذر ماه ۴۳ درصد بالاتر و در عین حال، بیشترین رقم ارزش معاملات خرد از دهم مهرماه محسوب می‌شود.

هفته قبل نیز ارزش معاملات بورس در پی اشتهای شدید سرمایه‌گذاران برای خرید به بالاترین سطح این متغیر طی بیش از دو ماه اخیر دست یافته بود. گردش حجم بالای جریان نقدینگی در تالار سهام نشان می‌دهد که با وجود عرضه‌های بالا همچنان تقاضا به قوت در بازار وجود دارد. این موضوع به خصوص در معاملات روز گذشته که قیمت‌ها روند رفت و برگشتی از محدوده مثبت به منفی را تجربه کرد، حائز اهمیت بیشتری است. وجود عدم قطعیت در محیط کلان بورسی، از جمله گمانه‌زنی‌های مرتبط با کسری بودجه دولت برای سال بعد و از طرف دیگر، تحرکات دیپلماتیک اخیر و خبرهای مرتبط با روابط خارجی ایران با غرب(از جمله تبادل زندانیان ایران و آمریکا، سیگنال‌های مثبت مقامات دو کشور و همچنین موضوع سفر رئیس‌جمهوری کشورمان به ژاپن) باعث شده تا فضای سهام در بیم و امید ناشی از گشایش در روابط خارجی با غرب یا تعمیق تورم و رکود در اقتصاد کشور در نوسان باشد.توزیع نقدینگی بین صنایع و میزان تاثیرگذاری بر شاخص کل در معاملات دیروز نشان می‌دهد که سیگنال‌های دریافتی از بازار جهانی در تحریک تقاضا همچنان موثر است و باعث شده پایه‌های تقاضا در این بخش از بازار از حیث بنیادی محکم‌تر شود. از سوی دیگر، وجود شکاف زیاد بین دخل و خرج تخمینی دولت برای سال بعد هم موجب شکل‌گیری جریان جدیدی از تورم انتظاری شده و معادلات حاکم بر بازارهای دارایی خصوصا پول و سرمایه را دستخوش تغییراتی کرده است. به‌طور کلی تصور هر گونه شارژ تورم به منزله عدم جذابیت سپرده‌گذاری در بازار پول و بدهی و تلاش سرمایه‌های خرد برای خرید سهام - به‌عنوان ضربه‌گیر تورم – محسوب می‌شود.