روزهای اولی که اتاقی به نام مرکز مبادلات ارزی شکل گرفته بود، روزهای پرتنش بازار ارز بود. قیمت دلار و سایر ارزهای رایج در کشور روز به روز و حتی ساعت به ساعت تغییر می‌کرد و همین تغییرات همه را نگران کرده بود. از مسئولان بانک مرکزی گرفته تا وزرای اقتصادی و اعضای کابینه که زیرمجموعه‌هایشان در مواجهه با طوفان قیمتی ارز، در معرض آسیب قرار گرفته بودند.

آن روزها و در بحبوحه نوسانات شدید نرخ ارز اعلام شد که قرار است مرکزی تشکیل شود که رهبری بازار ارز را به عهده گیرد؛ موضوعی که کمتر کسی آن را باور می‌کرد و بر اثرگذاری آن ایمان داشت؛ اما امروز بازار ارز، نوسانات قیمتی را کمتر تجربه می‌کند و به نوعی هر روز چشم بازار به نرخ‌های اعلامی بانک مرکزی در اتاق مبادلات ارزی است تا روز خود را بسته به آن، آغاز کند.

صمد کریمی سخنگوی مرکز مبادلات ارزی از حال و هوای آن روزهای این مرکز و راهبردهای آینده می‌گوید. گفتگو با سخنگوی مرکز مبادلات ارزی را در پی می‌خوانید:

بهتر است از روزهای شکل‌گیری مرکز مبادلات ارزی بگویید. بالاخره فعالان اقتصادی باید عملکرد شما را به بوته نقد و بررسی بگذارند.

- سخنگوی مرکز مبادلات ارزی: 53 روز از فعالیت مرکز می‌گذرد و امروز که 23 آبان است، چهل و دو روز از فعالیت مرکز مبادلات ارزی می‌‎گذرد. آمارها نشان می‌دهد که در این مدت زمان، تعداد ثبت سفارش‌های پذیرفته شده  از مرز 7100 فقره عبور کرده است. متوسط نرخ دلار در مرکز 2500 تومان است که ضریب تغییرات آن، 2.7 درصد است. البته مرکز مبادلات ارزی ابتدا کار خود را با گروههای 3 تا 5 اولویت‌بندی‌های کالایی آغاز کرد و بعد از آن به تدریج اولویت‌های 6 و 7 را نیز اضافه کرده و تحت پوشش خود قرار داد.

اولویت 8 هنوز در دستور کار پرداخت ارز مبادله‌ای قرار نگرفته است؟

- خیر. گروه 8 کالایی از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در حال غربالگری است و پس از اعلام فهرست نهایی و پس از تائید مقامات بانک مرکزی، نسبت به تامین ارز آن در اتاق مبادلات ارزی اقدام خواهد شد.

علاوه بر تامین نیاز ارزی خانواده تولید که در اولویت 3 تا 7 قرار گرفته‌اند نیز انجام شده است، بانک مرکزی اقدامات به ارایه خدماتی به دانشجویان، بیماران و مسافران داشته است؛ به نحوی که با توجه به مشکلاتی که بر سر راه دانشجویان غیر بورسیه(مقطع فوق لیسانس و بالاتر) برای تامین ارز قرار گرفته بود، روز گذشته توافقات جدیدی با مسئولان بانک تجارت و بانک مرکزی انجام شده است که بر اساس آن، مدت زمان دریافت ارز دانشجویان غیربورسیه، کارشناسی ارشد و مقاطع تحصیلی بالاتر از آن، به کمتر از 15 روز تقلیل یابد.

حداکثر ارز اختصاصی به دانشجویان هم اکنون چقدر است؟

- حداکثر ارز اختصاصی به دانشجویان بورسیه با نرخ مرجع و دانشجویان غیربورسیه با نرخ اتاق مبادله‌ای، 27 هزار دلار در سال است که 12 هزار دلار آن برای هزینه اقامت و 15 هزار دلار آن برای شهریه سالانه آنها در نظر گرفته شده است.

با توجه به توافقات انجام شده، بانک تجارت نسبت به اخذ معادل ریالی از دانشجویان غیربورسیه و بورسیه اقدام کرده و پس از ارسال آمار تجمعی و همچنین تودیع مبالغ ریالی بانک مرکزی، نسبت به تامین اسکناس (ارز) به دانشجویان در اسرع وقت اقدام کند.

همچنین مقرر شده است که بانک تجارت شعب بیشتری را جهت ارایه خدمات به دانشجویان اختصاص دهد. بدیهی است اگر مشکلاتی در فرآیند تخصیص ارز به دانشجویان غیربورسیه و بورسیه وجود داشته باشد، افراد می‌توانند موضوع را به روابط عمومی بانک مرکزی به شماره تلفن گویای 29954855 و یا مرکز مبادلات ارزی کشور انعکاس دهند.

در خصوص تعهدات قبلی تصمیمات جدیدی گویا در بانک مرکزی ابلاغ شده است؛ جزئیات این تصمیمات به چه نحوی است؟

- در خصوص تعهدات قبلی که تمام یا بخشی از آن به بانک کارگزار خارجی یا فروشنده خارجی توسط بانکهای گشایش کننده، پرداخت نشده و یا با مشتری تسویه حساب انجام نپذیرفته است و همچنین کالا ترخیص نشده است، تصمیم‌گیری لازم از سوی بانک مرکزی انجام شده؛ به طوری که در آینده‌ای نزدیک و یا طی روزهای آینده، در خصوص گروههای کالایی 1 تا 7، بخشنامه مربوطه به بانکهای عامل ابلاغ و اطلاع رسانی لازم در این زمینه انجام خواهد شد.

به اعتقاد شما مرکز هم اکنون به هدف کنترل بر نوسانات شدید نرخ ارز رسیده است؟

- همانطور که ‌می‌دانید مرکز مبادلات ارزی کشور با هدف حمایت از بخش تولید و تامین نیازهای ارزی وارداتی گروههای 3 تا 7 و همچنین برخی از کالاهای مربوط به گروه 2 شامل تجهیزات پزشکی راه‌اندازی شده است. هدف دیگر مرکز نیز، مدیریت و کنترل بازار با کنترل نوسانات شدید نرخ ارز است که مرکز به این هدف نایل شده است.

همچنین همگرایی بین نرخ بازار غیررسمی با نرخ مبادله‌این نیز تحقق یافته است. از سوی دیگر، با توجه به حضور بانکهای عامل در مرکز و جلسات برگزار شده با آنها، مشتریان 14 بانک موفق به حمل کالا به سمت کشور از کشورهای خارجی شده اند و به عبارت دیگر، برخی از کالاهایی که از طریق مرکز، تامین ارز شده‌اند، در مرحله حمل و یا در مبادی ورودی گمرکات قرار دارند، برخی دیگر نیز ترخیص شده‌اند.

این روند حکایت از این دارد که وجوه ارزی توسط بانک گشایش کننده که همان بانک ایرانی است، به بانک کارگزار خارجی و فروشنده خارجی است، پرداخت شده است.

آینده کاری مرکز مبادلات ارزی چگونه رقم خواهد خورد؟

- بدیهی است در آینده با تقویت بردار عرضه در مرکز مبادلات ارزی کشور از یک سو و مدیریت تقاضای ارز از سوی دیگر، شاهد ثبات بیشتر در بازار ارز کشور و همچنین سایر بازارها شامل بازار کالا و خدمات، بازار پول و سرمایه و بازار طلا و کار خواهیم بود.

بالاخره پتروشیمی‌ها ارز حاصل از صادرات خود را در مرکز مبادلات ارزی ارایه کردند؟

- صادرکنندگان گروه پتروشیمی منتظر تصمیمات نهایی دولت و کمیته های مربوطه در خصوص مکانیزم نرخ ارز و نرخ مربوطه در مرکز مبادلات ارزی هستند. اما نکته حائز اهمیت این است که بانک مرکزی متولی امور پولی و ارزی کشور و نرخ ارز است و به جز کالاهای اساسی و دارو، برای سایر کالاها شامل گروههای 3 تا 7 و بخش خدمات شامل خدمات مسافری، ارز دانشجویی و بیماران که به نرخ مبادله‌ای است، تصمیم گیری می کند. به عبارت دیگر، نرخ مبادله‌ای در آینده نه چندان دور مبنای قیمت گذاری کالاها و خدمات و صورت‌های مالی و دارایی ها در کشور خواهد بود. 

برخی از صادرکنندگان اعلام کرده‌اند که ارز حاصل از صادراتشان باید به نرخ 3 هزار تومان در اتاق مبادلات ارزی توسط دولت خریداری شود؛ آیا بانک مرکزی این نرخ را قبول دارد؟

- نرخ ارز براساس روند متغیرهای کلان اقتصادی و همچنین متغیرهای غیراقتصادی و تحولات ارزی در بازارهای جهانی، نرخ ارز از سوی بانک مرکزی از طریق مرکز مبادلات ارزی کشور راهبری می‌شود. بر این اساس، هدف سیاستگذار پولی و ارزی کشور، یکسان سازی نرخ ارز است و از این رو، نرخ‌های دیگر مورد تائید بانک مرکزی نیست.

هم اکنون فرمول تعیین نرخ روزانه ارز در اتاق مبادلات ارزی چگونه است؛ آیا نسبت به روزهای ابتدایی راه‌اندازی تغییراتی داشته است؟

- در پاسخ می‌توان گفت که با توجه به اینکه عمده تامین مالی تجارت و پروژه‌های کشور از طریق بازار بین بانکی و یا مرکز مبادلات ارزی کشور تامین می‌شود و سهم بازار غیررسمی در تامین نیازهای ارزی کشور رقم بالایی نیست، بنابراین قیمتگ‌ذاری نرخ ارز از سوی بانک مرکزی در راستای ایجاد تراز تجاری، رشد اقتصادی، حفظ اشتغال و همچنین ارزش پول ملی صورت می‌گیرد. به عبارت دیگر، با فرض حفظ شرایط موجود، ما در آینده شاهد نوسانات شدید نرخ در بازار ارز کشور نخواهیم بود؛ چراکه بانک مرکزی درصدد آن است که براساس تصمیمات جدید ارزی خود و براساس اطلاعات ذی قیمتی که در نرخ ارز وجود دارد، الگوی سرمایه گذاری، مصرف، واردات، صادرات و پس انداز جدیدی را در اقتصاد ایران مدیریت کند تا بر اساس آن، کشور به سمت رشدهای بالای اقتصادی و اقتصاد بدون نفت حرکت کند.

تصور می‌کنید چه زمانی رهبری بازار ارز را به دست گیرید؟

بعد از اینکه مرحله تثبیت در بازار ارز به صورت کامل رخ داد و همچنین سیستم بانکی با همکاری شبکه صرافان مجاز، موفق به پوشش عمده تقاضای ارز در کشور شد، یکسان سازی نرخ ارز به راحتی رخ خواهد داد و آنگاه رهبری بازار ارز در دستان مرکز مبادلات ارزی قرار خواهد گرفت. و آنگاه راهبری بازار ارز به طور کامل در دستان مرکز مبادلات ارزی کشور قرار می گیرد.

بانک مرکزی بخشنامه‌ای داشته است که بر مبنای آن، دریافت کنندگان تسهیلات از حساب ذخیره ارزی آن را به نرخ اتاق مبادله‌ای بازپرداخت کنند. این بخشنامه چه هدفی را دنبال می‌کند؟

- بر اساس تصمیمات کمیته ویژه وزرا، بازپرداخت تسهیلات اعطایی از محل تسهیلات حساب ارزی به ارز است؛ ثانیا با توجه به اینکه عمده تسهیلات گیرندگان عمدتا در بخش تولید فعالیت می‌‌کنند، به منظور حمایت از تولید، یکی از محل‌های تامین نیازهای ارزی تولیدکنندگان را بانکهای عامل تعیین کرده است که با نرخ مبادله‌ای ارز را برای بازپرداخت تسهیلات در اختیار آنها قرار می‎دهند. در این خصوص، اطلاعات تکمیلی ارایه خواهد شد. اما کافی است که دریافت کنندگان تسهیلات به بانکهای عامل مراجعه کنند.

آیا این بخشنامه قانونی است؟

- بر اساس ضوابط و شرایط ، بازپرداخت تسهیلات اعطایی از محل حساب ذخیره ارزی باید به ارز باشد؛ ضمن اینکه معمولا بر اساس بررسی صورتهای مالی شرکتهای دریافت کننده تسهیلات ارزی، سهم هزینه، اصل و سود تسهیلات دریافتی در کل هزینه های بانک ناچیز است و معمولا فروش این شرکتها به قیمتهای روز بوده و قیمت دارایی‌ها و ثروت آنها نیز براساس قیمت‌های جاری محاسبه می‌شود.

آینده بازار ارز را چطور ارزیابی می‌کنید؟

 مسائل اقتصادی، بانکی و مالی بسیار پیچیده هستند و به دلیل اینکه شرایط بیرونی و محیطی مرتبا و به صورت پویا در حال تغییر است، از این رو ما به عنوان بانک مرکزی در صدد آن هستیم تا با توجه به روند متغیرهای کلان اقتصاد کشور و همچنین روند نرخ ارز در بازارهای جهانی، به فرض خنثی بودن شوک‌های خارجی، نرخ ارز را در دامنه محدودی کنترل کنیم و با حمایت از بخش تولید و صادرات، به سمت اقتصاد بدون نفت حرکت کنیم؛ چراکه اعتقاد داریم حرکت به سمت اقتصاد بدون نفت سبب تقلیل معنادار آثار شوک‌های خارجی بر اقتصاد کشور شده و اقتصاد ایران را از آسیب های جدی مصون می دارد. 

آیا اتاق مبادلات ارزی، قیمت ارز در بودجه 92 را تعیین می‌کند؟

- بدیهی است با توجه به تعمیق بازار ارز از طریق مرکز مبادلات ارزی و مبنا قرار گرفتن نرخ مبادله‌ای برای قیمت‌گذاری و تسویه در کشور، طبیعی است قانونگذار در تنظیم بودجه سنواتی می تواند به عنوان یک راهکار اساسی نرخ مبادله‌ای را مبنای بودجه ریزی خود قرار دهد.