مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به روند اعطای معافیت مالیاتی برای فعالیت‌های هنری در کشورهای مختلف پرداخته و نوشته است: فهرست بلندبالای معافیت‌های مالیاتی در کشور ضمن اینکه عدالت مالیاتی را خدشه‌دار می‌کند باعث شده تا در عمل نظام مالیاتی کشور یکی از کارکردهای اصلی خود یعنی بازتوزیع درآمد را به‌درستی انجام ندهد. در ایران معافیت‌های مالیاتی زیادی وجود دارد که ازجمله آنها می‌توان به درآمدهای فعالان اقتصادی مناطق آزاد تجاری-صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی، سود سپرده‌های بانکی، صادرات برخی از مواد خام، فعالیت‌های انتشاراتی و مطبوعاتی، مدارس غیرانتفاعی و فعالیت‌های فرهنگی و هنری اشاره کرد. ویژگی مشترک قریب به اتفاق معافیت‌های اعطایی در قانون مالیات‌ها در ایران این است که به طور عمومی غیرهدفمند، غیرمشروط و دائمی هستند. در حالی‌ که معافیت مالیاتی لازم است در چارچوب مبانی نظری و تجربی تصویب و اجرایی شود.

این مرکز در گزارش خود تصریح کرده که بررسی دلایل نظری وضع معافیت مالیاتی در سایر کشورها در کنار واکاوی تجربه سایر کشورها در حوزه اعطای معافیت به فعالیت‌های هنری نشان می‌دهد معافیت‌های قانونی اعطا شده به فعالیت‌های هنری در کشور با منطق اعطای معافیت‌های مالیاتی سازگار نبوده و سه ویژگی هدفمند بودن، مشروط بودن و غیردائمی بودن را ندارد.

مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش خود پیشنهاد کرده است که ضمن در نظر گرفتن یک حداقلی از درآمد و اعطای معافیت مالیاتی تا آن سقف (مانند سایر مشاغل و حقوق بگیران)، درآمد حاصل از فعالیت‌های هنری نیز همانند درآمد سایر مشاغل، مشمول پرداخت مالیات قرار گیرد. براساس مبانی نظری و تجارب سایر کشورها، حمایت از فعالیت‌های گوناگون به ندرت از مسیر اعطای معافیت‌های مالیاتی آنها می‌گذرد بنابراین حمایت از فعالیت‌های هنری نیز می‌تواند از مسیرهای دیگری غیر از معافیت مالیاتی انجام شود؛ به طور مثال می‌توان با افزایش منابع «صندوق اعتباری هنر» به حمایت (توسعه‌ای، معیشتی، بیمه‌ای و ...) از فعالان عرصه هنر در کشور پرداخت.

مبانی نظری اعمال معافیت در مالیات بر درآمد

در گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس مبانی نظری اعمال معافیت در مالیات بر درآمد در پنج شاخه «معافیت به دلیل فعالیت‌های اجتماعی و خیرخواهانه»؛ «معافیت به دلیل توافقنامه‌های بین‎‌المللی»؛ «معافیت به دلیل وجوه ساختاری»؛ «معافیت به دلیل هزینه‌های اجرایی» و «معافیت به دلیل انگیزه پیشبرد برخی فعالیت‌ها» طبقه‌بندی کرده است.

بر اساس بند «ل» ماده (۱۳۹) قانون مالیات‌های مستقیم برخی از فعالیت‌های فرهنگی و هنری از مالیات بر درآمد معاف هستند. به موجب این بند، «فعالیت‌های انتشاراتی و مطبوعاتی و قرآنی (دارای مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و دستگاه‌های ذیربط)، فرهنگی و هنری که به موجب مجوز وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انجام می‌شوند، از پرداخت مالیات معاف است. » به موجب ماده (۱۴۶) مکرر قانون مالیات‌های مستقیم، معافیت مذکور تحت عنوان مالیات با نرخ صفر منظور می‌شود.

بنابراین ارائه اظهارنامه مالیاتی، دفاتر و یا اسناد و مدارک در موعد مقرر، شرط برخورداری از هرگونه معافیت یا مشوق مالیاتی است و در صورت عدم ارائه اظهارنامه، دفاتر یا اسناد و مدارک، مودی مطابق احکام و ضوابط قانون مالیات‌های مستقیم مشمول مالیات و جریمه می‌شود. با این وجود همچنان شفافیت مورد انتظار در این حوزه وجود ندارد.

براساس «دستورالعمل اجرایی درخصوص فعالیت‌های انتشاراتی، مطبوعاتی، فرهنگی و هنری«فعالیت‌های مشمول معافیت موضوع بند «ل» فهرست شده که معافیت‌های مربوط به فعالیت‌های هنری در این دستورالعمل مطابق جدول ذیل است و فعالیت‌های انتشاراتی، مطبوعاتی و فرهنگی نیاز به گزارش‌های مستقلی دارد:

همانطور که مشخص است بسیاری از فعالیت‌ها در این حوزه از پرداخت مالیات بر درآمد معاف هستند که ازجمله آنها می‌توان به تهیه‌کنندگی، کارگردانی، بازیگری، گویندگی، دوبلوری، پخش و فروش آثار تصویری و صوتی، آهنگ‌سازی، نوازندگی، خوانندگی و ... اشاره کرد.

مرکز پژوهش‌های مجلس در ادامه گزارش خود به بررسی معافیت‌های مالیاتی در هفت کشور آمریکا، انگلیس، مالزی، پاکستان، هند، کره جنوبی و ایرلند پرداخته و بر لزوم حمایت از فعالیت‌های هنری از طرقی به غیر از معافیت مالیاتی تاکید کرده است.

این مرکز نتیجه گرفته است: براساس مبانی نظری و تجارب سایر کشورها، حمایت از فعالیت‌های گوناگون به ندرت از مسیر اعطای معافیت مالیاتی آن فعالیت‌ها می‌گذرد و یکی از مهمترین دلایل این مهم آن است که وجود چنین معافیت‌های غیرهدفمندی موجب کاهش شفافیت در هر نوع فعالیتی می‌شود، مساله‌ای که هم اکنون به دلیل دامنه گسترده معافیت‌ها در قانون مالیاتی ایران شاهد آن هستیم. با توجه به آسیب‌های فراوان معافیت‌های مالیاتی، کشورها تلاش کرده‌اند از مسیرهای دیگری به بخش‌هایی که لازم است از آنها حمایت شود، اقدام کنند.

اگرچه اعطای معافیت بدون هیچ قیدی به فعالیت‌های هنری از منظر عدالت اقتصادی چندان قابل توجیه به نظر نمی‌رسد، اما اگر به هر دلیل قرار است از برخی فعالیت‌های هنری در کشور حمایت‌هایی از جنس حمایت‌های مالیاتی صورت پذیرد، با توجه به اصول مالیاتی این حمایت‌ها باید محدود، مشروط و موقتی باشد که معافیت‌های کنونی حوزه هنر هیچ‌کدام از این شرایط را ندارد.

مرکز پژوهش‌ها تاکید کرده است: در بسیاری از کشورها، نه تنها فعالیت‌های هنری از پرداخت مالیات معاف نیستند بلکه با توجه به جایگاه و مقبولیت اجتماعی هنرمندان، از ظرفیت هنرمندان برای تشویق مردم برای پرداخت مالیات استفاده می‌شود. متاسفانه در ایران از این ظرفیت هنرمندان به دلیل معافیت بی‌قید و شرط فعالیت‌های هنری استفاده بهینه انجام نگرفته است.

بررسی تجربه سایر کشورها نشان می‌دهد هنرمندان در اغلب کشورها به عنوان عضوی از جامعه با پرداخت مالیات در تامین هزینه‌های عمومی مشارکت می‌کنند و به دلیل نقش این قشر در الگوسازی و ایجاد فرهنگ عمومی، فعالیت‌های آنها و مالیات‌شان بیشتر زیر ذره‌بین قرار دارد.

این مرکز در پایان گزارش خود نوشته است: همان‌طور که هرساله برای همه صاحبان درآمد ازجمله کارکنان دولت، معلمان، پزشکان و پرستاران و سایر صنوف یک معافیت پایه مالیاتی در نظر گرفته می‌شود، برای هنرمندان نیز باید این معافیت لحاظ شود به طوری‌که صرفاً صاحبان درآمد بیش از مقدار تعیین شده (سالیانه) مشمول مالیات شوند.