گاز مایع یا LPG مخفف (Liquefied Petroleum GAS) بوده که عمدتاً از دو ترکیب هیدروکربنی پروپان و بوتان تشکیل شده است. ارزش حرارتی گاز مایع 1/46 مگاژول برکیلوگرم است که بالاتر از بنزین و نفت کوره بوده و در وزن برابر انرژی بالاتری تولید می‌کند. منابع تولید ال‌پی‌جی مخازن گاز طبیعی، گاز همراه نفت و مجموعه پالایشگاه­‌ها و پتروشیمی­‌های خوراک مایع هستند (جدول 1).

در حال حاضر مقدار تولید گاز مایع کشور سالانه حدود 8.8 میلیون تن است که بر اساس آمار از این مقدار حدود 2 میلیون تن در داخل کشور و برای مصارف خانگی مورد استفاده قرار می‌گیرد و بقیه به کشورهای مختلف صادر می­شود. شکل یک محل مصارف گازمایع تولیدی را نشان میدهد.

علیرغم اینکه طبق آمار سالانه حدود 2 میلیون تن گازمایع برای مصارف خانگی توزیع می‌شود اما مشاهدات میدانی حاکی از صف‌های طولانی مردم مناطق جنوبی برای دریافت این سوخت است. در نتیجه به دلایلی این 2 میلیون تن گازمایع از جامعه هدف خود منحرف شده‌اند.

رضا رحیمی، کارشناس حوزه انرژی درباره دلایل کمبود گازمایع برای مصارف خانگی گفت: «مصرف خانگی گازمایع مربوط به مناطقی است که فاقد لوله کشی گاز طبیعی هستند. با توجه به آمار اعلام شده تعداد افرادی که نیاز به گاز مایع برای مصارف خانگی دارند حدود 4150 هزار نفر هستند. اگر این افراد به طور میانگین ماهانه 10 کیلوگرم گاز مایع مصرف کنند، سالانه حدود 500 هزارتن گاز مایع نیاز خواهند داشت و دیگر نباید در تهیه گاز مایع در داخل مشکلی وجود داشته باشد».

وی در ادامه خاطرنشان کرد: «بنابراین مقدار 500 هزار تن با آمار اعلام شده که حدود 2 میلیون تن گاز مایع مصرف خانگی است مغایرت دارد. این موضوع نشان میدهد که گازمایع یا به اندازه کافی بین مردم توزیع نمی‌شود و یا منابع توزیع شده دچار انحراف شده‌اند».

* درآمد 4 هزار میلیارد تومانی دولت با جایگزینی گازمایع به جای بنزین

در این راستا دو سناریو قابل بررسی است. در سناریو اول احتمال دارد وزارت نفت به دلیل کسری بودجه دولت اقدام به صادرات بیشتر گازمایع کرده تا ارزآوری بیشتری برای دولت به ارمغان آورد. بدین صورت گازمایع به مقدار کافی بین مردم توزیع نشده است. در واقع صادرات بیش از حد گازمایع باعث کمبود این سوخت برای مصرف داخل شده و افرادی که از این محصول استفاده می­کنند مجبور شده‌اند در صف‌­های طویل برای ثبت نام و درخواست این محصول منتظر بمانند.

اما به نظر میرسد کمبود گازمایع مصرف داخل دلیل دیگری نیز دارد که محتمل‌تر به نظر میرسد. بعد از افزایش قیمت بنزین بخش قابل توجهی از گازمایع به عنوان سوخت جایگزین در خودروهای دوگانه‌سوز مورد استفاده قرار گرفت و در واقع جایگزین بنزین شد. در حال حاضر حدود 1.5 میلیون دستگاه خودرو به صورت غیر مجاز از این سوخت استفاده می­کنند. با توجه به اینکه استفاده از گاز مایع در خودروها غیر مجاز اعلام شده است، بنابراین بسیاری از خرده فروشی‌­ها، گاز مایع را به نام مصرف خانگی از شرکت­‌های پخش خریداری کرده و تحویل می­گیرند اما با روش­‌هایی غیر استاندارد از آن به عنوان سوخت جایگزین در خودرو استفاده می­‌کنند.

کارشناسان معتقدند که سیاست وزارت نفت در حوزه مصرف گازمایع میتواند با تغییراتی همراه شود به گونه‌ای که هم نیاز داخل برطرف شده و هم ارزآوری کشور افزایش یابد. در این راستا میتوان با ساماندهی خودروهای گازمایع‌سوز و کمک به توسعه آنها به نیاز داخلی این سوخت پاسخ داد و از طرفی با کاهش مصرف بنزین اقدام به صادرات آن کرد و ارزآوری بیشتری برای کشور ایجاد کرد.

در این راستا رضا رحیمی، کارشناس حوزه انرژی گفت: «یکی از راه‌­های بهبود شرایط پخش گاز مایع در داخل کشور می­تواند سامان­دهی خودروهای گازمایع‌سوز باشد. به طوری که اماکن مجاز برای تبدیل و تست استاندارد آن­ها در نظر گرفته شده و جایگاه‌­های سوخت گازمایع نیز در سطح شهر برای آن­ها اختصاص یابد. برای راه‌اندازی این طرح می­توان از شهرهایی همچون تهران، اراک و اصفهان که دارای پالایشگاه بوده و تولید گاز مایع دارند شروع کرد. زیرا هم هزینه حمل و نقل آن کم­تر است و هم گاز مایع همیشه در دسترس خواهد بود».

وی در ادامه خاطرنشان کرد: «برای توسعه این طرح باید بخشی از درآمد حاصل از فروش داخلی گاز مایع توسط وزارت نفت به منظور راه‌اندازی جایگاه‌­های عرضه سوخت و تبدیل استاندارد خودروهای با سوخت تک به دوگانه سوز، به صورت تسهیلات در اختیار بخش خصوصی و خودرودارها قرار گیرد».

رحیمی همچنین اظهار داشت: «ارزش حرارتی گازمایع بیشتر از بنزین است و به همین دلیل مقدار پیمایش خودرو با هر کیلوگرم گازمایع، 20 درصد بیشتر از پیمایش با یک کیلوگرم بنزین است. لذا با مصرف 2 میلیون تن از گاز مایع صادراتی در داخل کشور به عنوان سوخت خودرو و جایگزین بنزین، مقدار 2.4 میلیون تن بنزین برای صادرات آزاد خواهد شد که حدود 4 هزار میلیاد تومان برای کشور ارزآوری و ریال‌آوری خواهد داشت».

در مجموع به نظر میرسد اولویت فعلی وزارت نفت در استفاده از گازمایع باید مصرف این سوخت در داخل کشور باشد. این اقدام باعث کاهش مصرف بنزین و افزایش صادرات آن شده و ارزآوری حدود 4 هزار میلیارد تومانی را برای کشور به ارمغان می‌آورد. همچنین در صورتی که برنامه‌ریزی مشخصی برای توسعه خودروهای گازمایع‌سوز شده و سهمیه‌ای قانونی برای آنها تعیین گردد دیگر سهم مصارف خانگی این سوخت به صورت غیرمجاز در خودروها مصرف نشده و مشکلات فعلی خانوارها مناطق جنوبی نیز حل خواهد شد.