بازار باز عملیاتی است که رئیس کل بانک مرکزی از آن به عنوان انقلابی در سیاست‌گذاری پولی نام برده و گفته که "این روالی رایج در دنیا بوده که اکنون در ایران اجرایی می‌شود". این اقدام می‌تواند تحول مهمی را در بازار پول، بانک‌ها، رابطه بانک‌ها با بانک مرکزی، وضعیت بدهی، سپرده قانونی و عملیات بین‌بانکی ایجاد کند.

در این میان بانک مرکزی از عملیات بازار باز به عنوان کانالی برای کنترل بازار پول و دسترسی به اهداف تورمی خود استفاده می‌کند. تاکنون کنترل تورم و اهداف آن با کنترل پایه‌های پولی و نقدینگی انجام می‌شد، در حالی که به گفته رئیس کل بانک مرکزی این روش اصلا در دنیا کارایی ندارد و آنچه مورد استفاده قرار می‌گیرد عملیات بازار باز به مفهوم خرید و فروش اوراق خزانه دولتی توسط بانک‌های مرکزی از کانال بانک‌هاست که خرید و فروش را برعهده دارند.

موضوعی که در این بین وجود دارد به بازار بین بانکی برمی‌گردد؛ یعنی محلی که بانک‌ها در آن قرار دارند و مبادلات بین آنها انجام می‌شود و همچنین اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی مطرح است. به هر صورت هرگاه بانک‌ها نقدینگی کم می‌آورند به چند مورد ممکن است دست بزنند؛ اقدام به دریافت سپرده با سود بالاتر، قرض گرفتن از همدیگر یا برداشت از بانک مرکزی که این اقدام آنها موجب افزایش سود بین بانکی و اثرگذاری آن بر سود سپرده بانک‌ها و در نهایت تحت تاثیر قرار دادن تورم می‌شود.

این در شرایطی است که در سال‌های اخیر همواره اضافه برداشت از بانک مرکزی یا رشد سود بین بانکی از موارد بی‌انضباطی بانک‌ها و از چالش‌ها بین بانک مرکزی و بانک‌ها بوده است که البته در حدود یک سال گذشته تا حدی کنترل شده و نرخ سود در این بازار کاهش یافته است. اکنون نیز به گفته رییس کل بانک مرکزی، علیرغم فشارهایی که در بازار پول وجود دارد نرخ سود بین بانکی که گاهی از ۲۳ درصد هم عبور کرده بود به حدود ۱۸.۵ درصد کاهش یافته است.

اما این‌که عملیات بازار باز چه کمکی به بازار پول و تعادل در بازار بین بانکی و به نظم کشیدن بانک‌ها کند، موضوعی است که رئیس کل بانک مرکزی توضیح داده است که وقتی دولت اوراق را منتشر و در بازار عرضه کند، به هر صورت بانک‌ها از این اوراق خریداری می‌کنند که از محل آن سود دریافت کنند و به عنوان یکی از دارایی‌های آنها تلقی می‌شود. این در حالی است که در جریان بازار باز کنترل نرخ سود کوتاه‌مدت یا بین بانکی از کانال آنها امکانپذیر خواهد بود؛ به گونه‌ای که اگر زمانی بانک‌ها دچار کمبود نقدینگی شوند و نرخ سود در بازار بین بانکی بالا رود، بانک مرکزی شروع به خرید اوراق از بازار و تزریق پول می‌کند تا بانک‌ها بتوانند مشکل نقدینگی را حل کنند و نرخ سود بین بانکی کاهش پیدا کند. البته برعکس این موضوع نیز اتفاق خواهد افتاد؛ بنابراین از این پس بانک مرکزی از طریق خرید و فروش اوراق خزانه، نرخ سود بانکی را تنظیم می‌کند و از طریق آن به اهداف تورمی که درنظر دارد، خواهد رسید.

کارشناسان چه می گویند؟

هرچند بازار باز مزایایی از قبیل ایجاد تحول مهم در بازار پول، بانک‌ها، رابطه بانک‌ها با بانک مرکزی، وضعیت بدهی، سپرده قانونی و عملیات بین‌بانکی را در پی دارد اما عمدتا کارشناسان بر این باورند که زمان اجرای این طرح به دلیل شرایط اقتصادی، مناسب نبود و بازار باز به تنهایی برای متعادل کردن اقتصاد کافی نیست.

در این راستا، جمال بحری - یک کارشناس حوزه بانکی ، با بیان این‌که برخی از اقدامات خوب در زمان‌های نامناسب انجام می‌شود، اظهار کرد: سیاست بازار باز که توسط بانک مرکزی طراحی شده و به اجرا درآمده است، با هدف تعادل نرخ بهره و به تبع آن نرخ تورم اجرا خواهد شد و اجرای آن یک ضرورت است اما با توجه به وضعیتی که اقتصاد کشور در آن به سر می‌برد، در موفقیت این سیاست شک و شبهه‌هایی وجود دارد.

وی در مورد ویژگی‌های بازار باز توضیح داد: بازار باز می‌تواند کنترل بانک مرکزی بر بازار و میزان نقدینگی را تنظیم کند و اجرای آن می‌تواند مثمرثمر باشد، اما از آنجاکه در پایان سال هستیم و وضعیت اقتصاد سیاسی چندان مناسب نیست، این سوال پیش می‌آید که آیا این سیاست می‌تواند در شرایط فعلی موفق باشد یا خیر؟

این کارشناس حوزه بانکی در پایان تاکید کرد: بازار باز اقدام خوبی است اما باید دید زمان مناسبی برای اجرای آن بود یا خیر و در این شرایط که ابه اجرا درآمده قطعا باید زمینه و شرایط آن را درنظر داشت.