در راستای اجرای سیاست پولی و مدیریت نرخ‌های سود، کنترل تورم، ساماندهی اضافه‌برداشت بانک‌ها و تعیین چارچوب مشخص برای اعطای اعتبار به بانک‌ها و موسسات اعتباری، مجوز شروع به کار عملیات بازار باز صادر شد تا بانک مرکزی نسبت به خرید و فروش اوراق مالی اسلامی منتشره توسط دولت و وثیقه‌گیری به ازای اضافه‌برداشت یا اعطای خطوط اعتباری به بانک‌ها و موسسات اعتباری اقدام کند.

تعریف عملیات بازار باز
در عملیات بازار باز، سه عضو نقش اصلی دارند؛ بانک مرکزی، دولت و بانک‌ها.

در این بازار، بانک‌ها در پایان هر روز به دنبال کنترل میزان نقدینگی خود بوده که در صورت داشتن کسری باید به دنبال تزریق پول باشند و در صورت داشتن مازاد ذخایر، باید آن را تعدیل کنند.

نقش بانک مرکزی در این بازار این است که به عنوان عضو و مدیر بازار، مسئول اجرایی‌ کردن گام‌های ذکر شده است.

بانک مرکزی با خرید و فروش اوراق قرضه دولتی در بازار آزاد اقدام به کنترل نقدینگی در سیستم بانکی می‌کند و همزمان با این عمل، رشد اقتصادی و کنترل تورم را نیز پیش می‌برد. اما این کنترل به چه صورت شکل می‌گیرد؟

تا پیش از این بانک‌های کشور برای کنترل و تعدیل نقدینگی خود به بازار بین‌ بانکی مراجعه کرده و بر اساس نرخ سود بازار بین بانکی اقدام به تقاضا یا عرضه ذخایر خود می‌کردند. اگر بانکی با کسری ذخایر مواجه بود با مراجعه به بازار بین بانکی با تقاضای افزایش ذخایر، از بانک مرکزی تسهیلات گرفته و به این نهاد بدهکار می‌شد.

در راستای همین امر در حال حاضر وضعیت اضافه برداشت‌های سیستم بانکی از بانک مرکزی در سطح مطلوبی قرار ندارد و موجب ناترازی در این نهاد شده است.

در عملیات بازار باز، تزریق نقدینگی از سوی بانک مرکزی به سایر بانک‌ها از طریق وثیقه‌گیری انجام می‌شود.

در لایحه بودجه به بانک مرکزی اجازه داده شده از طریق وثیقه‌دار کردن بدهی بانک‌ها تا پایان سال ۱۳۹۹ حداقل ۵۰ درصد از بدهی بانک به بانک مرکزی به صورت اوراق بدهی منتشره خزانه باشد. از طرفی هم به بانک مرکزی اجازه داده شده تا درصدی از سپرده قانونی بانک‌ها را با اوراق مالی منتشر شده توسط دولت جایگزین کند، یعنی با سپرده‌های قانونی بانک‌ها، اوراق مالی خریداری و پول حاصل از آن را به بانک‌هایی که دچار کسری ذخایر هستند تزریق کند.

اجرای این عملیات ذکر شده اجزای اصلی بازار باز را تشکیل می‌دهد که سیاست کنترل افزایش نقدینگی را امکان پذیر می‌کند تا در صورت نیاز، بانک مرکزی از طریق ابزارهای بازار، اقدام به کاهش نقدینگی کند.

همچنین در راستای این اقدام بازار باز، عمق بازار بدهی دولت افزایش پیدا کرده و ریسک و هزینه تامین مالی دولت کاهش پیدا می‌کند.

مزیت‌های عملیات بازار باز
دولت به دلیل کسری بودجه سال جاری، حجم زیادی اوراق منتشر خواهد کرد در نتیجه با اجرای عملیات بازار باز، انتظار بازار بدهی پررونقی را داریم. اگر دولت کسری بودجه خود را با استقراض از بازار و با روش انتشار اوراق دنبال کند نقدینگی ثابت می‌ماند و از طرفی تورم دیگر از جانب نقدینگی افزایش نمی‌یابد. پس دلایل کافی وجود دارد که استقراض دولت با روش انتشار اوراق، بهترین و سالم‌ترین روش تامین کسری بودجه در میان راه‌های استقراضی است.

نرخ اوراق بدهی دولتی که دارای کمترین ریسک بود اکنون بین ۲۱ تا ۲۴ درصد قرار دارند، از سوی دیگر نرخ سپرده‌های کوتاه‌مدت ۱۰ درصد و نرخ بهره سپرده‌گذاری بلند مدت ۱۵ درصد است. با اجرای عملیات در بازار باز شاهد رونق معاملات در بازار بدهی و بین بانکی خواهیم بود و این احتمال وجود دارد که با شروع عملیات بازار باز نرخ سود اوراق کوتاه‌مدت به مرز ۱۰ درصد نیز برسند.

بخش‌های تولیدی کشور از مهم بخش‌های اقتصادی بودی که بیشترین منفعت را از کاهش نرخ بهره در بازار بدهی می‌برد. در صورت کاهش نرخ بهره اوراق دولتی، بنگاه‌های تولیدی می‌توانند برای تامین مالی خود اوراق بدهی را جایگزین منابع بانکی کنند.