امسال بازار ارز تابستان خود را با حرارتی بالاتر از تابستان‌های قبل شروع کرد؛ ۲۳ هزار تومان، رقمی بود که روی تابلوی صرافی‌ها نشست و چشم مردم را به تابلو خیره گذاشت.

اما چه چیز این چنین حرارت بازار ارز را بالا برد و آن را دچار تشنج کرد؟ البته که نمی‌توان و نباید نگاه تک‌بعدی به ماجرا داشت و آن را به یک علت تقلیل داد؛ اما اگر از بحران کرونا و تحریم عبور کنیم، موضوع عدم بازگشت ارز صادراتی، وجه مشترک نظر کارشناسان و مسوولان درباره به هم ریختگی بازار ارز است.

در حالی که مسوولان معتقدند بازگشت ارزهای صادراتی می‌تواند نابه‌سامانی‌ها و مشکل عرضه در بازار ارز را حل کند، هنوز تعدادی از صادرکنندگان علیرغم هشدارهای چندگانه، ارز خود را به کشور بازنگردانده‌اند و بر اساس صحبت‌های سخنگوی دستگاه قضا، این افراد تحت تعقیب قضایی قرار می‌گیرند.

«جمشید نفر»، رییس کمیسیون توسعه صادرات غیر نفتی اتاق بازرگانی ایران نیز با مسوولان دولتی هم‌نظر است که بازگشت ارز صادراتی می‌تواند اهمیت فوق العاده‌ای در آرامش بازار ارز داشته باشد؛ او می‌گوید: اختلاف نظرها باعث عدم بازگشت ارز به کشور شده که باید با یک تعامل دو طرفه بهترین راهکار برای بازگشت ارز را پیدا و به آن عمل کرد تا آرامش به بازار بازگردد.

او بهترین راهکار را واردات در مقابل صادرات دانسته و ادامه می‌دهد: ۷۵ درصد صادرکنندگان شامل بخش فولاد، پتروشیمی، مس و معادن هیچ مشکلی برای بازگشت ارز با ساختار فعلی ندارند و همواره بانک مرکزی تایید کرده که این بخش ۹۰ درصد ارز را از طرق مورد قبول بانک مرکزی وارد کشور کرده است.

نفر تصریح می‌کند: ۱۰ درصد مابقی بخش‌های خصوصی و کوچک اقتصادی کشور هستند که از نظر جغرافیایی و نوع کالا نتوانسته‌اند خود را با بخشنامه بانک مرکزی منطبق کنند.

دبیرکل کنفدراسیون صادرات ایران البته معتقد است صادرکنندگان اگر ارز صادراتی را به کشور بازنگردانند، امکان ادامه فعالیت نخواهند داشت.

او توضیح می‌دهد: می‌توان با قطعیت گفت صادرکنندگان ارز خود را به کشور بازمی‌گردانند، اما ممکن است ارز از مسیر مورد نظر بانک مرکزی بازنگشته باشد که این مساله می‌تواند در تعامل بین بانک مرکزی و صادرکنندگان مرتفع شود.

چرا ارز صادراتی مهم است؟

اما ببینیم اصلا چه شد که مساله ارز صادراتی این چنین برای تنظیم بازار داخلی اهمیت پیدا کرد. سال ۹۷ بود که پس از لغو اجرای برجام از سوی کاخ سفید، قیمت ارز در بازار داخل روند صعودی به خود گرفت. از سوی دیگر به دلیل اعمال مجدد تحریم‌های یکجانبه از طرف ایالات متحده، عملا نیاز به صرفه‌جویی ارزی داخل کشور بیش از پیش اهمیت یافت، چرا که درآمدهای ارزی با محدودیت مواجه شد.

در این شرایط بانک مرکزی برای مهار کردن سرکشی ارز در بازار داخل، صادرکنندگان را مکلف کرد که ارز خود را به کشور بازگردانند. در ابتدای امسال نیز بانک مرکزی تا پایان تیر ماه به صادرکنندگان فرصت داد که برای ایفای تعهدات ارزی صادراتی سال ۱۳۹۸ خود اقدام کنند.

البته این سیستم با تشویق و تنبیه همراه بود، چنانچه صادرکنندگانی که در موعد مقرر، ارز خود را بازگردانند امکان استفاده از مشوق‌های صادراتی را خواهند داشت و از سوی دیگر برای صادرکنندگان بدقول جریمه در نظر گرفته می‌شود. چنانچه اتاق بازرگانی ایران اعلام کرد: دارندگان کارت‌های بازرگانی که نسبت به ایفای تعهدات ارزی خود تاکنون اقدامی نکرده‌اند در دو زمان‌بندی جریمه خواهند شد و واحدهای غیرتولیدی که با داشتن کارت‌های بازرگانی اقدام به صادرات کرده ولی ارز خود را باز نگردانده‌اند، مشمول جریمه می‌شوند و کارت‌های بازرگانی آنها معلق خواهد شد.

در واپسین روزهای تیر ماه که همزمان بود با اتمام موعد بازگشت ارز صادراتی، بانک مرکزی به صادرکنندگانی که به تعهد خود عمل نکرده‌اند اخطار داد که اسامی متخلفان در رسانه‌ها منتشر می‌شود. البته عده‌ای از صادرکنندگان نسبت به تمدید موعد بازگشت ارز صادراتی خوشبین بودند که «عبدالناصر همتی» رییس کل بانک مرکزی آب پاکی روی دست آنها ریخته و تاکید کرد که این فرصت به هیچ وجه تمدید نمی‌شود.

از سوی دیگر نیز رییس جمهوری در یکصد و چهل و ششمین جلسه ستاد هماهنگی اقتصادی دولت درباره بازگشت ارز صادراتی به کشور تاکید کرد و آن را لازمه ایجاد آرامش در بازار ارز دانست.

البته نمی‌توان انگشت اتهام به طرف تمام صادرکنندگان گرفت و آنها را مسوول آشفتگی بازار دانست، چرا که صادرکنندگان واقعی کشور همواره نسبت به ایفای تعهدات خود پایبند بوده و ارز صادراتی را به کشور بازگردانده‌اند. اما بخشی از عدم بازگشت ارزها به همان کارت‌های یکبار مصرف بازرگانی نسبت داده می‌شود که در سال ۹۷ رشد بی‌رویه داشتند و هنوز معلوم نیست سرنوشت ارز آنها چه خواهد شد.

رییس کمیسیون توسعه صادرات غیر نفتی اتاق بازرگانی ایران در این زمینه می‌گوید: بخشی از ارز بازنگشته به کشور مربوط به بخشنامه‌های نادرستی است که باعث شد افرادی برای سوء استفاده از کارت‌های بازرگانی وارد صحنه صادرات شوند و به صادرکنندگان و دولت لطمه بزنند.

درباره رقم بازگشت ارز صادراتی هنوز توافق نظر میان دستگاه‌های مختلف وجود ندارد، چرا که از یک سو به گفته همتی در دوسال گذشته معادل ۷۲ میلیارد دلار صادرات غیر نفتی انجام شده که از این میزان نزدیک ۴۵ میلیارد دلار ارز به بازار داخلی بازگشته است. بنابراین انتظار بانک مرکزی این است که ۲۷ میلیارد دیگر تا پایان تیرماه به چرخه اقتصاد کشور تزریق شود. انتظاری که حمید زادبوم رئیس سازمان تجارت هم آن را البته با رقمی متفاوت تایید کرده است. او گفته ۱۵ هزار و ۳۰۰ دارنده کارت بازرگانی وجود دارند که تا امروز هیچ ارزی را به کشور بازنگردانده‌اند. اما از سوی دیگر اتاق بازرگانی ایران مدعی است فقط ۸.۷ میلیارد دلار ارز صادرات برنگشته است.

این ارقام با وجود اختلاف و چندگانگی، یک وجه مشترک را به همراه دارند و آن اینکه تعدادی صادرکننده که البته به گفته دبیرکل کنفدراسیون صادرات ایران، نام آنها را باید سودجو گذاشت تا صادرکننده، نسبت به بازگشت ارز صادراتی خود امتناع کرده و با این کار بازار ارز داخل را تحت تاثیر قرار داده‌اند.

به همین منظور و برای جلوگیری از تکرار چنین اتفاقاتی در آینده، وزارت صنعت با همفکری اتاق بازرگانی سیاست جدیدی در پیش گرفته و آن اینکه از این پس صادرکنندگانی که برای اولین بار اقدام به صادرات می‌کنند، فقط تا سقف ۵۰۰ هزار دلار اجازه صادرات خواهند داشت و پس از آن تداوم صادراتشان منوط به رفع تعهد ارزی خواهد بود.