امروزه صنایع پالایشی در دنیا به سمت پروژه‌های ادغام پالایشگاه و پتروشیمی یا همان پتروپالایشگاه پیش رفته‌اند. کشورهای مختلف اعم از وارد کننده و صادرکننده نفت، با سرمایه‌گذاری‌های بزرگ در پروژه‌های پتروپالایشگاهی به دنبال تسخیر بازارهای جهانی و ایجاد تنوع در سبد محصولات نفتی و پتروشیمیایی خود هستند. به‌عنوان مثال در آسیا کشورهایی مثل عربستان، چین، امارات و کویت رویکرد پتروپالایشگاه‌سازی را در پیش گرفته‌اند و سرمایه‌گذاری‌های کلانی را در این حوزه انجام داده‌اند.

به عقیده کارشناسان با توجه به شرایط کشور ایران، افزایش ظرفیت پتروپالایشی مزایای بسیار مهمی برای کشور دارد از جمله موجب کاهش خام فروشی و بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی، رونق صنایع مرتبط پالایشی، هدایت نقدینگی و ورود به بازار پرسود فراورده‌های پتروپالایشی است. از جمله موانع اصلی توسعه ظرفیت پالایشی در ایران ضعف تسهیل‌گری و تنظیم‌گری وزارت نفت در این حوزه و همچنین مسئله تأمین مالی بوده‌است. طرح‌های پالایشی مختلفی طی دو دهه گذشته با هدف تأمین مالی از فاینانس‌های خارجی در کشور کلنگ‌زنی شدند که همه آن‌ها با شکست همراه بودند. از این‌رو به همت برخی کارشناسان این حوزه و کمیسیون انرژی مجلس گذشته طرحی برای حمایت از توسعه ظرفیت پتروپالایشی در کشور تهیه شد.

تنفس خوراک؛ تمهید مجلس برای حمایت از ساخت پتروپالایشگاه‌ها

از جمله طرح‌های مهم و راهبردی که در مجلس دهم تصویب شد قانون «توسعه صنایع پایین دستی نفت و میعانات گازی با استفاده از سرمایه گذاری مردمی» بود. در این طرح از «تنفس خوراک» برای سهامدارانی که در احداث پتروپالایشگاه‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند نام برده شده است و در واقع به دولت برای این کار اجازه قانونی می‌دهد. تنفس خوراک موجب می‌شود پروژه تأسیس شده بلافاصله پس از بهره‌برداری، خوراک رایگان دریافت کند تا آنجایی‌ که مجموع هزینه سرمایه پروژه بازگشت داده شود. سپس این مبلغ به صورت یک وام ۸ ساله به صندوق توسعه ملی برگردانده می‌شود. به گفته کارشناسان تنفس خوراک نقش مهمی در بالابردن حاشیه سود و جذابیت پروژه دارد.

از دیگر مزایای مهم قانون اجازه صادرات فراورده‌های پتروپالایشی به شرکت‌هایی حائز شرایط قانون، استفاده از ابزارهای بازار سرمایه برای تأمین مالی و همچنین موظف شدن وزارت نفت برای تأمین پایدار خوراک پتروپالایشگاه حداقل به مدت ۲۰ سال است.

مرحله اجرا معطل جلسه صندوق توسعه ملی

پس از تصویب آئین‌نامه این قانون توسط هیئت وزیران، دی‌ماه سال گذشته وزارت نفت مکلف به اعلان فراخوانِ جذب سرمایه‌گذار احداث پتروپالایشگاه‌ها شد. جذابیت‌های احداث پتروپالایشگاه موجب شد شرکت‌های ریز و درشت زیادی در حوزه نفت و گاز که عدد آن‌ها به ۸۰۰ مورد می‌رسید، درخواست اولیه خود برای ساخت انواع پتروپالایشگاه را به وزارت نفت ارسال کنند. در نهایت پس از چند مرحله غربالگری شرکت‌ها از لحاظ توانمندی مالی و مطالعات فنی و اقتصادی، اواخر تیرماه وزیر نفت اعلام کرد شرکت‌هایی که برای ساخت پتروپالایشگاه اقدام کرده بودند از لحاظ مالی مورد بررسی قرار داده شدند و طرح‌هایی با مجموع ظرفیت ۱.۵ میلیون بشکه تأیید صلاحیت شدند. همچنین ادامه اجرای قانون ساخت پتروپالایشگاه ها را منتظر اعلام سهمیه تنفس خوراک در سال‌های پیش رو توسط صندوق توسه ملی می‌داند.

بنابر گزارش‌ها این ۱.۵ میلیون بشکه در قالب ۸ طرح نفت خام و میعانات گازی در مناطق ساحلی جنوب ایران، در مناطقی از جمله جاسک، لاوان و سیراف قرار است احداث شود که در صورت اجرا گام بزرگی به سمت افزایش ظرفیت پتروپالایشی کشور و پایان دوران خام فروشی خواهدبود.

درحال حاضر کار مجوزدهی به طرح‌های پتروپالایشگاهی مذکور و آغاز عملیات اجرایی آنها آغاز نشده است اما وزارت نفت با ارسال نامه‌ای به شرکت‌های برگزیده به آنها اعلام کرده است که مدارک مورد نیاز را آماده کرده و منتظر تشکیل جلسه هیأت امنای صندوق توسعه ملی باشند. با این‌حال با گذشت بیش از ۹۰ روز از تأیید شرکت‌های حائز شرایط، شروع به کار رسمی این شرکت‌ها همچنان معطل جلسه صندوق توسعه ملی به ریاست رئیس جمهوری است.

با وجود اینکه اینکه اواخر تیرماه طرح‌های برگزیده تعیین تکلیف شده و آماده شروع به کار بودند جلسه هیئت امنای صندوق توسعه ملی با تأخیر زیاد در اوایل مهرماه برگزار شد ولی در این جلسه نیز موضوع سهم سالانه تنفس خوراک به پتروپالایشگاه‌ها تعیین تکلیف نشد. به گفته مالک شریعتی سخنگوی کمیسیون انرژی، در جلسه صندوق توسعه ملی که به تازگی تشکیل شد، زنگنه درباره ضرورت تعیین سهم سالانه تنفس خوراک نکات خود را بیان کرده و جدول پیشنهادی وزارت نفت در این باره را ارائه کردند، اما روحانی و نوبخت همکاری لازم با موضوع را نداشتند و مجوز تنفس خوراک باز هم تعیین تکلیف نشد تا اجرای این قانون همچنان در هاله‌ای از ابهام قرار بگیرد.

آیا فرصت‌سوزی صندوق توسعه ملی پایان می‌یابد؟

اجرای این طرح بزرگ پالایشی/ پتروپالایشی در کشور فرصت بی‌نظیری برای بی‌اثر سازی تحریم‌های نفتی، رونق صنایع داخلی مرتبط و افزایش ارزآوری در اختیار کشور قرار می‌دهد. همچنین بررسی‌ها نشان می‌دهد که حضور شرکت‌های پتروپالایشگاهی در بورس به عمق بخشی بازار سرمایه کمک می‌کند. بر این اساس انتظار می‌رود مجموعه دولت با اجرای قانون و تسهیل‌گری به اجرای این قانون کمک کنند و هرچه سریع‌تر با تشکیل جلسه صندوق توسعه ملی نسبت به تعیین مجوز تنفس خوراک طرح‌ها اقدام نماید در غیر این صورت لازم است تا مجلس شورای اسلامی از جایگاه نظارتی خود به موضوع ورود کرده و اجرای کامل قانون را پیگیری کند.