سه کشور بلاروس، قزاقستان و روسیه در سال ۲۰۱۴ اتحادیه‌ اقتصادی اوراسیا را تشکیل دادند و در آغاز سال ۲۰۱۵ همزمان با اجرایی شدن مفاد تجاری این معاهده دو کشور ارمنستان و قرقیزستان نیز به آن پیوستند تا در جهت بهبود روابط تجاری با کشورهای همسایه و جهان با یکدیگر مشارکت کنند.
پس از مدتی این اتحادیه برای رسیدن به توافق های تجاری، مذاکرات خود را آغاز کرد که در این میان کشورهایی مانند ازبکستان خواستار پیوستن به اتحادیه شدند و برخی دیگر مانند سنگاپور و ویتنام اقدام به امضای قراردادهایی برای تجارت آزاد یا مبادلات اقتصادی دیگر کردند.
ایران به عنوان یکی از کشورهایی که قصد تجارت آزاد با اتحادیه اقتصادی اوراسیا را دارد، پس از مذاکراتی طی سال های گذشته، در ۵ آبان ماه سال ۹۸ با پنج کشور عضو این اتحادیه موافقت‌نامه ای موقت را امضا کرد که بر اساس آن ۸۶۲ قلم کالایی مورد توافق برای صادرات و واردات میان کشورهای مورد نظر، قرار گرفت.
از اقلام مورد معامله ۳۶۰ کالا مربوط به ایران و ۵۰۲ محصول در مورد اتحادیه شامل اعطای ترجیحات تجاری می شود و مطابق فهرست اعطایی اوراسیا قرار شد تا تعرفه ۱۷۵ ردیف کالا از جمله انواع فرش دستباف و ماشینی، پسته، انواع میگو، میوه هایی مانند پرتقال و لیمو، سبزیجات، خرما، بیسکوییت و شیرینی، برخی محصولات از پلیمرهای پروپیلن، ورق های پلاستیکی و محصولات بهداشتی، صفر شود.
البته این گام اولیه ای برای رسیدن به موافقت نامه تجارت آزاد با اوراسیا برای افزایش اقلام تجاری است که برای دو سال به امضا رسید و با گذشت سال اول و افزایش تجارت در بخش های مختلف، آمارها از موفقیت آمیز بودن روابط اقتصادی با پنج کشور عضو حکایت دارند.
پیش از این نیز حمید زادبوم رییس سازمان توسعه تجارت از آغاز مذاکرات در پایان سال نخست خبر داده بود و موافقت‌نامه موقت را آزمونی برای رفع موانع افزایش تجارت با این کشورها دانسته و گفته بود زیرساخت‌های لجستیکی، نحوه تبادلات مالی، استاندارد سازی کالا، همسان سازی اسناد و ناشناخته بودن این بازار برای بازرگانان از مشکلات و موانع بهبود روابط اقتصادی است.
وی اظهار امیدواری کرد که به زودی برای گسترش مبادلات اقتصادی با اوراسیا و جهان به زیرساخت های که لازمه تجارت است توجه می شود که بخشی از آنها به نگارش درآمده تا در زمان امضای موافقت‌نامه تجارت آزاد با این موانع مواجه نباشیم.
بر اساس گفته های زادبوم همزمان با آغاز سال دوم موافقت‌نامه تجاری با اتحادیه اقتصادی اوراسیا، مذاکرات برای مبادلات آزاد آغاز می شود که تا پیش از پایان سال دوم به توافقی برای تجارت آزاد دست می‌یابیم.

آمارها چه می گویند؟
سازمان توسعه تجارت در گزارشی آمارهای مبادلات اقتصادی ایران با اوراسیا را اعلام کرد که نشان می دهد بیشترین میزان صادرات به پنج کشور عضو از ۵ آبان ماه سال گذشته تا ۳۱ مرداد امسال و مدت مشابه به روسیه و کمترین میزان صادرات به بلاروس انجام شده است. همچنین بیشترین واردات متعلق به روسیه و کمترین واردات به قرقیزستان بود.
براساس آمارهای گمرک ایران، حجم تجارت خارجی ایران با مجموع پنج کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا طی پنج ماه اول سال‌جاری ۲ میلیارد و ۷۹۱ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل که ۲ میلیارد و ۶۳۵ میلیون و ۱۵۰ هزار دلار بوده، رشد ۶ درصدی داشته است.
همچنین میزان کل صادرات ایران به اتحادیه اوراسیا از ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد امسال، ۸۲۳ میلیون و ۹۰۰ هزار دلار بوده که نسبت به دوره مشابه سال قبل که ۶۷۹ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار بوده، رشد ۲۱ درصدی را نشان می‌دهد.
در بخش صادرات ۳۷ قلم کالای مشمول تثبیت تعرفه ایران به اتحادیه اوراسیا در دوره زمانی ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸، معادل ۵۹ هزار و ۲۳۰ تن به ارزش ۵۲ میلیون و ۳۰ هزار دلار بوده است. حال آنکه پس از اجرایی شدن این موافقت‌نامه ارزش کالاهای صادر شده به اتحادیه اروپا در بازه زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ به ۵۳ میلیون و ۶۶۰ هزار دلار و وزن آن به ۶۶ هزار و ۷۷۰ تن رسیده است. این امر بیانگر رشد ۳ درصدی ارزشی و افزایش ۱۵ درصدی وزنی است.
علاوه بر این، ارزش صادرات ۳۵۴ قلم کالا که مشمول تخفیف تعرفه‌ای بوده‌اند، از ۲۱۲ میلیون و ۳۶۰ هزار دلار در بازه زمانی ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ با رشد ۸۰ درصدی به ۳۸۱ میلیون و ۴۸۰ هزار دلار در دوره زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ رسیده است.
وزن این کالاها در دوره‌های مورد بررسی نیز از ۳۳۸ هزار و ۷۵۰ تن با رشد ۹۸ درصدی به ۵۴۷ هزار و ۶۸۰ تن افزایش یافته است.
در مجموع، صادرات ایران به اوراسیا در فهرست اقلام ترجیحی اوراسیا به ایران، از زمان اجرای موافقت‌نامه (۵ آبان ۹۸) تا ۳۱ مرداد ۹۹ به ۴۳۵ میلیون و ۱۴۰ هزار دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه قبل ۶۵ درصد رشد داشته است.

آمارهای صادراتی به اتحادیه اقتصادی اوراسیا
همچنین میزان صادرات ایران در اقلام ترجیحی به تفکیک کشورهای عضو اتحادیه اوراسیا نشان می‌دهد، ارزش صدور این گروه از کالاها به ارمنستان با رشد ۱۱ درصدی نسبت به بازه مشابه ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ به ۲۵‌میلیون و ۸۵۰ هزار دلار در بازه زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ رسیده است.
بلاروس در همین مدت زمان خریدار ۱۱ میلیون و ۴۷۰ هزار دلار کالای ایرانی بوده که نسبت به مدت مشابه قبلی، رشد ۲۱۰ درصدی را در صادرات به این کشور شاهد هستیم. بیشترین رشد صادراتی نیز مربوط به صدور کالا به بلاروس است.
ارزش صادرات به روسیه در دوره زمانی ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ معادل ۱۴۹ میلیون و ۲۵۰ هزار دلار بوده که در بازه زمانی جدید به ۲۶۳ میلیون و ۷۰۰ هزار دلار رسیده و نشان از رشد ۷۷ درصدی در ارزش صادرات به روسیه دارد.
ارزش صادرات اقلام ترجیحی به قرقیزستان از ۲۶ میلیون و ۶۳۰ هزار دلار در بازه زمانی ۵‌آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ با رشد ۴۲ درصدی به ۳۷ میلیون و ۷۱۰ هزار دلار در بازه زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ رسیده است. صادرات به قزاقستان نیز رشد ۵۷ درصدی داشته و به ۹۶ میلیون و ۴۱۰ هزار دلار رسیده است. در بازه مشابه ایران معادل ۶۱ میلیون و ۵۷۰ هزار دلار به این کشور صادرات داشته است.
مقایسه کل صادرات ایران به اوراسیا با میزان صادرات ایران به اوراسیا در اقلام ترجیحی نشان می‌دهد صادرات ایران در اقلام ترجیحی طی بازه زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ تقریبا ۵۳ درصد کل صادرات به این اتحادیه را به خود اختصاص داده است. نکته مهم این است که از ۱۵ قلم عمده صادراتی ایران به اوراسیا در فهرست مذکور طی دوره مورد بررسی ۱۴ ردیف تعرفه از جمله پسته، سیب، فلفل فرنگی، خیار و خیارترشی، خرما مضافتی، خرمای کبکاب، پرتقال، رب گوجه فرنگی، کاهوی کروی، سایر سبزیجات، سایر کلم و گل کلم بروکلی، انگور تازه و مغز پسته مشمول تخفیف تعرفه‌ای به کشورمان شده‌اند و تنها کیوی برای ایران تثبیت شده است.

آمارهای وارداتی به اتحادیه اقتصادی اوراسیا
بررسی میزان واردات ایران از اوراسیا در فهرست اقلام ترجیحی ایران به اوراسیا نشان می‌دهد از زمان اجرای موافقت‌نامه (۵ آبان ۹۸) تا ۳۱ مرداد۹۹، به یک میلیارد و ۳۱۹ میلیون دلار رسیده که نسبت به مدت مشابه قبل ۲۰ درصد کاهش یافته است.
همچنین درخصوص کالاهای مشمول تثبیت تعرفه کاهش ۱۲ درصدی در میزان واردات ایران از اوراسیا و کالاهای مشمول تخفیف تعرفه ۴۰ درصد کاهش را نشان می‌دهند.
از مجموع یک میلیارد و ۳۱۹ میلیون دلار کل واردات ایران از اوراسیا در اقلام ترجیحی از ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹، فقط میزان ۲۹۹ میلیون و ۶۸۰ هزار دلار معادل ۲۳ درصد واردات ایران از این اتحادیه، در اقلام ترجیحی مشمول تخفیف تعرفه‌ای (۲۴۰ قلم) به آن اتحادیه شده‌اند و یک میلیارد و ۱۹ میلیون و ۳۷۰ هزار دلار یعنی معادل ۷۷ درصد واردات در اقلامی بوده که هیچ تخفیف تعرفه‌ای به اتحادیه اوراسیا تعلق نگرفته است.

یکی از دلایل کاهش واردات از آن اتحادیه نیز مربوط به محدودیت‌های صادراتی اوراسیا به دلیل شیوع ویروس کرونا بوده است.
واردات از اوراسیا در ۲۴۰ قلم کالای مشمول تخفیف تعرفه در ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ معادل ۶۲۱ هزار و ۲۲۰ تن به ارزش ۴۹۶ میلیون و ۶۵۰ هزار بوده که با کاهش ۴۰ درصدی هم در وزن و هم در ارزش به ۳۷۵ هزار و ۲۳۰ تن به ارزش ۲۹۹ میلیون و ۶۸۰ هزار دلار در بازه زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ رسیده است.
واردات از این اتحادیه در ۱۵۰ قلم کالای مشمول تثبیت تعرفه نیز از ۳ میلیون و ۹۹۳ هزار و ۳۲۰ تن به ارزش یک میلیارد و ۱۵۳ میلیون و ۷۱۰ هزار دلار در بازه زمانی ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ به ۳ میلیون و ۶۶۰ هزار و ۱۶۰ تن به ارزش یک میلیارد و ۱۹ میلیون و ۳۷۰ هزار دلار در بازه زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ رسید که بیانگر افت ارزشی ۱۲ درصد و کاهش وزنی ۸ درصد است.
در مجموع نیز با افت ارزشی ۲۰ درصدی و افت وزنی ۱۳ درصدی واردات ایران از اتحادیه اوراسیا در اقلام ترجیحی در دوره‌های مورد بررسی روبه‌رو بوده‌ایم.
بیشترین واردات ایران از پنج کشور عضو اتحادیه اوراسیا مربوط به واردات از روسیه با ارزش یک میلیارد و ۱۷ میلیون و ۱۶۰ هزار دلار بوده که ۷۷ درصد واردات از این اتحادیه را در بر می‌گیرد. کمترین میزان واردات نیز مربوط به قرقیزستان به میزان یک میلیون و ۳۲۰ هزار دلار انجام شده است.
ارمنستان از ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸، ۵ میلیون و ۸۳۰ هزار دلار کالا به ایران صادر کرده است. این رقم در بازه زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ به یک میلیارد و ۹۲۰ میلیون دلار رسیده که حکایت از افت ۶۷ درصدی واردات از این کشور دارد.
بلاروس از ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ صادراتی معادل ۲۹ میلیون و ۹۴۰ هزار دلار داشته است. صادرات این کشور به ایران از ۵‌آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ ارزشی معادل ۲۱ میلیون و ۲۱۰ هزار دلار داشته که نشان‌دهنده افت ارزشی ۲۹ درصدی است.
صادرات روسیه به ایران از ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ ارزشی معادل یک میلیارد و ۱۷۳ میلیون و ۱۸۰ هزار دلار داشته است. اما با افت ۱۳ درصدی این ارزش در بازه زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱مرداد ۹۹، صادرات روسیه به ایران به رقم یک میلیارد و ۱۷ میلیون و ۱۶۰ هزار دلار رسیده است.
قرقیزستان صادراتی معادل ۸ میلیون و ۳۰۰ هزار دلار را در بازه زمانی ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ به ایران به ثبت رسانده است. اما این رقم در بازه ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ به یک میلیون و ۳۲۰ هزار دلار کاهش یافته که حکایت از افت ۸۴ درصدی دارد.
ارزش صادرات قزاقستان به ایران نیز از ۵ آبان ۹۷ تا ۳۱ مرداد ۹۸ معادل ۴۳۳ میلیون و ۱۰۰ هزار دلار بود که در بازه زمانی ۵ آبان ۹۸ تا ۳۱ مرداد ۹۹ به ۲۷۷ میلیون و ۴۴۰ هزار دلار رسیده است. این آمار نشان می‌دهد ارزش صادرات قزاقستان به ایران افت ۳۶ درصدی را تجربه کرده است.
اقلام وارداتی ایران از اوراسیا نشان می‌دهد که از ۱۵ قلم عمده وارداتی، ۱۱ ردیف تعرفه از جمله بذر جو، ذرت دامی، چوب اره شده، لاشه یا شقه بره، عدس، نخ پلی آمید، سایر نخود رسمی، کاغذ روزنامه به شکل رول یا ورق، دانه سویا و دانه کلزا تراریخته مشمول هیچ تخفیف تعرفه‌ای به اوراسیا نشده‌اند و تنها چهار ردیف تعرفه (روغن دانه آفتابگردان، محصولات تخت نورد شده از آهن یا فولاد ممزوج، سایر دامپرهای طراحی شده و سایر تخته) مشمول کاهش تعرفه شده‌اند.