با مرور فراز و فرودهای طرح جامع برخورد با عرضه کنندگان پوشاک قاچاق از سال ۹۶ تا کنون، می‌توان گفت که کم‌کاری نهادهای ذی‌صلاح در پیگیری و مداومت اجرای این طرح، آسیب جبران‌ناپذیری را به اعتماد تولیدکنندگان داخلی وارد کرده است؛ از طرف دیگر عدم برخورد با متخلفان و عرضه عیان آن در بازار و پاساژهای بزرگ موجب شده ریسک قاچاق پوشاک به میزان قابل توجهی کاهش یابد و در نتیجه، عرضه کنندگان پوشاک قاچاق بدون هیچ ترس و نگرانی از برخورد نهادهای نظارتی، تیشه به ریشه تولید داخلی می‌زنند.

طرح مبارزه با عرضه برندهای محرز پوشاک قاچاق در سالی به دست فراموش سپرده شده است که رهبر انقلاب آن را سال «جهش تولید» نامگذاری کره‌اند. برای بررسی بیشتر پیامدهای عدم برخورد با عرضه پوشاک قاچاق با سعید قدیری، دبیر اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک گفت و گویی انجام داده‌ایم که از نظرتان می‌گذرد:

وضعیت فعلی اجرای طرح برخورد با برند ‎ های محرز قاچاق چگونه است؟ به نظر شما برخورد با قاچاق پوشاک در کدام سطح نتایج بهتری در پی دارد؟

در مورد مبارزه با قاچاق پوشاک، مهم‌ترین قسمت برخورد در جایی است که تأثیرگذاری خودش را داشته باشد. در مبادی ورودی، پوشاک قاچاق تنوع زیادی وجود دارد؛ اعم از مناطق آزاد، کالای مسافری، گذر مرزی، ته‌لنجی، ملوانی و کوله‌بری و دیگر طرق متعدد. متأسفانه از همۀ این رویه‌ها سوءاستفاده می‌شود. علاوه بر این، پوشاک کالایی نیست که قاچاق در آن خیلی قابل‌تشخیص باشد، اما به طور مثال برخی کالاهای دیگر مانند گوشی تلفن همراه قابلیت رهگیری دارد و می‌توان آن را کنترل کرد ولی در پوشاک اصلاً این‌گونه نیست.

بخش خصوصی از سال ۹۵ بحث مبارزه با قاچاق پوشاک را پیگیری کرد و در نهایت منجر به این شد که در سال ۹۷، ما بتوانیم نهادهای مسئول اعم از ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، نهادهای نظارتی و وزارت صمت را قانع کنیم که برخورد با کالای پوشاک حتماً باید در سطح عرضه صورت بگیرد. بالاخره این کالایی که دارد قاچاق می‌شود، باید یک جایی عرضه شود؛ بنابراین برخورد باید در سطح عرضه صورت بگیرد. برخوردها از اواخر دی‌ماه ۹۷ شروع شد و من ویژگی‌های این برخورد را در ادامه خدمتتان می‌گویم؛ اما متأسفانه برخورد با قاچاق پوشاک در سطح عرضه در اواخر شهریور ۹۸ به حالت تعلیق درآمد و دیگر برخوردی در سطح عرضه صورت نگرفت. ببینید یکی از مهمترین ویژگی‌های طرح برخورد با قاچاق پوشاک در سطح عرضه این بود که در طراحی برخورد شاید جز معدود دفعاتی بود که بالاخره بخش خصوصی با دولت و دیگر نهادهایی که در حوزه مبارزه با قاچاق تصمیم‌گیر بودند همراه شد و طراحی این مسئله اتفاقاً با همراهی و همکاری بخش خصوصی شکل گرفت.

ویژگی مهم همکاری بین متولیان برخورد با قاچاق و بخش خصوصی چه بود و چه مزایایی را در پی داشت؟

حسن قضیه این بود که بالاخره افرادی که در دولت یا نهادهای نظارتی تصمیم‌گیرنده هستند، تا آن زمان آشنایی کافی با بخش پوشاک کشور و زنجیره تأمین و زنجیره ارزش آن نداشتند و همکاری مستقیم بخش خصوصی با این مراکز تصمیم‌گیری باعث شد که یک طرح واقعی منطبق بر واقعیات و شرایط روز صنعت پوشاک کشور تدوین شود، این یکی از نقاط قوت این طرح بود. مسئله بعدی این بود که در سال‌های گذشته هر زمانی که قاچاق پوشاک افزایش یافت است کسی به اعتراض ما توجه نمی‌کرد.

می‌دانید که در سال ۹۴ و ۹۵ حجم قاچاق پوشاک به ۵ میلیارد دلار رسیده بود که این رقم کمر تولیدکنندگان ایرانی را می‌شکست. تقریباً ۴۰ تا ۵۰ درصد ظرفیت بازار پوشاک به دست قاچاقچی‌ها بود. این در حالی است که همان‌موقع واردات رسمی پوشاک ۶۰ میلیون دلار بود که این رقم در مقابل واردات غیررسمی، باورکردنی نبود و بالای ۹۸ یا ۹۹ درصد پوشاک خارجی به صورت قاچاق وارد کشور می‌شد.

خاطرم هست که در طرح مقابله با عرضه پوشاک قاچاق در سطح عرضه، دستگاه‌های نظارتی سراغ مراکز خرید و پاساژهای بزرگ تهران رفته بودند؛ چرا پاساژهای بزرگ؟

نهادهای نظارتی در گذشته می‌رفتند یک مغازه کوچک مثلاً ۱۰، ۱۲ متری را انتهای خیابان فرعی یک جایی مثلاً کنار شهر می‌بستند و ادعا می‌کردند که ما با قاچاق مبارزه کردیم. ویژگی دوم این طرح این بود که اتفاقاً این طرح از پیشانی مراکز عرضه بزرگ و مجتمع‌های تجاری مهم تهران شروع شد. این یک ویژگی خیلی مهمی بود یعنی ما دیگر با عرضه‌کنندگان کوچک کاری نداشتیم. آن موقع به مسئولان هم گفتیم اگر می‌خواهید این کار مؤثر باشد، باید از بزرگان قاچاق پوشاک و گردن‌کلفت‌ها شروع کنید.

زمانی که برخوردها صورت گرفت، یک هجمه شدیدی علیه نهادهای نظارتی آغاز شد که نشان می‌داد افراد پشت پرده قاچاق پوشاک از گردن‌کلفت‌ها هستند. در آن زمان (سال ۹۷)، بحث ۳ میلیارد دلار قاچاق بود و این رقم درشتی بود یعنی کسانی که پشت این قضیه قرار داشتند، آدم‌های کمی نبودند. سروصدایی که علیه عرضه‌کنندگان پوشاک قاچاق ایجاد شد و موجی که خبر برخورد با برندهای محرز پوشاک قاچاق در بازار ایجاد کرد، تأثیرش از نفس آن برخوردها بیشتر شد. مثلاً شاید برخورد در روزهای اول با ۱۰، ۱۲ پاساژ شروع شد؛ ولی آن‌قدر خبرش مهم بود که یک فضای ناامنی را برای قاچاقچی‌ها ایجاد کرد.

چرا در مرحله اول برخورد به سراغ برندهای محرز قاچاق پوشاک رفتید؟

این طرح بر اساس استقرار تدریجی طراحی شده بود. یعنی اینکه نهادهای نظارتی در برخورد با قاچاق قدم‌به‌قدم جلو می‌رفتند. مثلاً ابتدا با برندهای محرز پوشاک قاچاقی که محصولات خود را در سامانه جامع تجارت ثبت نکرده بودند، برخورد شد چرا که آن‌ها ذیل هیچ قاعده و قانونی نمی‌آمدند. در مرحله بعد وزارت صمت به سراغ شناسه‌دار کردن محصولات وارداتی رفت و مراحل بعدی نیز شامل این بود که در سطح عمده‌فروشی برخورد صورت بگیرد. یک ویژگی مهمی که این طرح داشت و من هم اول اشاره کردم، از معدود دفعاتی بود که تمام حاکمیت اعم از مجلس، دولت، قوه قضائیه، نهادهای نظارتی، ستاد مبارزه با قاچاق و بخش خصوصی، یک اتاق فکر مشترک برای این موضوع داشتند. همه این موارد باعث شد که اجرای بخشی از طرح مقابله با برندهای متخلف و پوشاک قاچاق در مرحلۀ اول محسوس باشد.

برخورد با عرضه‌کنندگان برندهای محرز قاچاق تأثیر محسوسی بر روند تولید پوشاک گذاشته است؟

رهبری در یکی از سخنرانی‌هایشان گفتند کاری که می‌کنید یک‌طوری باشد که در سطح جامعه ملموس باشد. یعنی بیخودی عدد و رقم نیاورید بگویید ما عملکردمان این گونه بوده است؛ در حالی که همه ما می‌دانیم خیلی از ارقام اعلام شده توسط مسئولان ممکن است فقط عددسازی و آمارسازی باشد؛ اما تأثیر این مبارزه محسوس بود، یعنی در پاساژهای بزرگ، برندهای متخلف جمع‌آوری شدند، همه این‌ها باعث شد که یک اتفاقی خوبی در بخش خصوصی ما رخ دهد و تولید ما افزایش یابد و بتوانیم درصد بیشتری از نیاز بازار را تأمین کنیم ولی این‌ها تازه نتایج مرحله اول طرح بود. متأسفانه به دلایل نامعلوم و چیزی که ما متوجه نمی‌شویم به چه علت، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از این وظیفه ذاتی خودش شانه خالی کرده است و مبارزه با عرضه پوشاک قاچاق دیگر انجام نمی‌شود؛ به طوری که برخوردها از مهر ۹۸ متوقف شده است؛ در حال حاضر عزیزان ما در ستاد متأسفانه سعی می‌کنند با فرافکنی و فرار به جلو، یک‌طوری نافی این مسئولیت شوند. حال علت چیست؟ ما نمی‌دانیم.

تأثیر این مبارزه محسوس بود، یعنی در پاساژهای بزرگ، برندهای متخلف جمع‌آوری شدند، همه این‌ها باعث شد که یک اتفاقی خوبی در بخش خصوصی ما رخ دهد و تولید ما افزایش یابد و بتوانیم درصد بیشتری از نیاز بازار را تأمین کنیم ولی این‌ها تازه نتایج مرحله اول طرح بود. متأسفانه به دلایل نامعلوم و چیزی که ما متوجه نمی‌شویم به چه علت، ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز از این وظیفه ذاتی خودش شانه خالی کرده است و مبارزه با عرضه پوشاک قاچاق دیگر انجام نمی‌شود

یکی از دلایل مطرح شده برای عدم برخورد با عرضه کنندگان پوشاک قاچاق از سمت ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، عدم همکاری تولیدکنندگان در مورد اخذ و نصب شناسه پوشاک بوده است.

ببینید این اتهام جواب دارد؛ مسئولان ستاد مدام می‌گویند بخش خصوصی همکاری نکرده است، پس ما هم دیگر اقدامی نمی‌کنیم. همان طور که عرض کردم یکی از ویژگی‌های طرح این بود که بایستی مرحله به مرحله اجرا می‌شد. مرحله اول طرح این بود که برندهای محرز پوشاک قاچاق، یعنی آن‌هایی که در مدت اعلام شده توسط وزارت صمت در سامانه مرکز اصناف و امور بازرگانان ثبت‌نام نکردند، مورد برخورد قرار بگیرند و در مرحله دوم برندهای خارجی‌ها و وارداتی بر اساس کدهای شناسه‌ای که از مرکز اصناف و امور بازرگانان دریافت کردند و مدارک خود را دال بر فعالیت در ایران گرفته‌اند، پایش بشوند و این مسئله بررسی شود که آیا واقعاً وارداتی تا سال ۹۷ توسط آن‌ها انجام شده است یا خیر.

همانطور که می‌دانید واردات قانونی پوشاک به کشور از اردیبهشت سال ۹۷ تاکنون ممنوع بوده است. البته ما فرض می‌کنیم که بعضی از شرکت‌ها بر اساس ثبت سفارش‌های پیشین، ۶ ماه فرصت داشته‌اند و عده‌ای رفته‌اند یک تعداد سفارش ثبت کرده‌اند و گفتند طبق قانون این ثبت سفارش‌ها انجام شده است. حتی اگر این فرض را هم بپذیریم، قاعدتاً این پوشاک که توسط کسانی که جواز فعالیت گرفته‌اند، وارد کشور شده است؛ آن‌هایی که مجوز نگرفته‌اند که تکلیفشان مشخص است. اما این سوال جدی وجود دارد که آیا آن محصولات وارداتی تاکنون به فروش نرسیده است؟ و تا چه زمانی قرار است کالاهای قاچاق به اسم «واردات قانونی سال ۹۷»، به بازار عرضه شود؟

تکالیف مرحله اول طرح برخورد با توزیع کنندگان پوشاک قاچاق برای تولیدکنندگان چه بود؟ آیا این موضوع صحت دارد و شما از این طرح استقبال نکرده‌اید؟

برندهایی که به صورت قانونی واردات پوشاک داشته‌اند و می‌بایست بر اساس قانون بخشی از محصولات خود را توسط تولیدکنندگان ایرانی در داخل کشور تولید می‌کردند، نیاز به ساماندهی داشتند و در این مرحله لازم بود که این دسته از تولیدکنندگان که با برندهای رسمی قرارداد بسته‌اند، اقدام به اخذ شناسه کالا کنند و بعد از آن نیز گروه‌های دیگری از تولیدکنندگان که مانند برندهای خارجی در مجتمع‌های بزرگ تولیدی فروشگاه دارند، قرار بود اقدام به ثبت شناسه کالا کنند که فرآیند آن در دست اقدام است.

البته تکلیف تولیدکنندگان در مرحله دوم با مرحله سوم برخورد با پوشاک قاچاق در سطح عمده‌فروشی‌ها مقارن بود که در این مرحله نیز تأکید بر فرآیند اخذ شناسه برای تولیدکنندگان اشتباه بود، چرا که در مورد برندهای وارداتی ملزم به اخذ شناسه ما تنها با ۱۰۰ برند روبه‌رو بودیم اما در مورد شرکت‌های تولیدی داخل کشور با بیش از ۱۳۰۰ تولیدکننده کارخانه‌ای و ۸۵ هزار واحد صنفی روبه‌رو هستیم که قطعاً نمی‌توانند در مدت کوتاهی تمام محصولات خود را شناسه‌دار کنند. چرا که به علت تنوع زیاد محصولات و همچنین عدم آموزش لازم برای تمامی تولیدکنندگان و فعالان صنفی، امکان شناسه‌دار کردن گروه کالایی پوشاک در کوتاه‌مدت امکان‌پذیر نیست. همچنین نباید این موضوع دستمایه‌ای برای فرار از تکالیف قانونی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز باشد.

به باور شما طرح بحث شناسه کالا برای تولیدکنندگان پوشاک یک بهانه برای عدم اجرای طرح برخورد با قاچاق است؟

ببینید اگر ما می‌خواهیم این طرح را اجرا نکنیم و تکالیف خود را به دیگران ارجاع دهیم تا سال‌های سال نیز اتفاقی برای مبارزه با قاچاق نمی‌افتد. من از ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز خواهش می‌کنم که با فرار از واقعیت و عدم انجام مسئولیت‌های قانونی خود باعث از بین رفتن طرح عملیاتی مبارزه با عرضه پوشاک قاچاق نشوند؛ چرا که در نتیجه دیگر توان رقابتی تولیدکنندگان به کالای قاچاق نمی‌رسد و صنعت ملی پوشاک به مرور از بین می‌رود.

ما بارها به عنوان بخش خصوصی برای ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نامه نوشته‌ایم و مطالبات خود را به جناب آقای مؤیدی و همکارانشان رسانده‌ایم که چرا طرح برخورد با عرضه پوشاک قاچاق متوقف شده است. اما اکنون مشاهده می‌کنیم که ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز مدعی شده که مرحله اول طرح برخورد با برندهای محرز قاچاق به صورت کامل انجام شده است؛ اگر این‌طور است پس چرا هنوز هم در فروشگاه‌ها و مجتمع‌های تجاری بزرگ تابلوهای برندهای قاچاق به راحتی نصب شده و در حال عرضه پوشاک قاچاق خود هستند؟

چرا اجرای مرحله اول مبارزه با عرضه پوشاک قاچاق کامل نشد؟ در طی این مدت چه میزان از قاچاق پوشاک کاهش پیدا کرد؟

بر اساس آمار جدید اعلام شده از سوی سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، میزان قاچاق پوشاک در سال ۱۳۹۷، ۱.۸ میلیارد دلار گزارش شده که در مقایسه با سال ۱۳۹۶، ۷۰۰ میلیون دلار کاهش یافته است. ببینید این آمار ۱.۸ میلیاردی قاچاق پوشاک که مطرح شده است دقیق نیست به طور کلی ما هیچ آمار درستی از میزان قاچاق نداریم و این معضل بخش‌های گوناگون کشور است. الان اگر دستگاهی ادعا کند که من با قاچاق پوشاک برخورد کردم و حدس می‌زنم که ۲۰ درصد از قاچاق پوشاک کاسته شده است، مدرکی برای اثبات یا رد آن وجود ندارد. اگر ارائه این آمارها خیال دوستان را راحت می‌کند اصلاً از قول من بگویید که قاچاق پوشاک صفر شده است و تولیدکنندگان هم دیگر از هیچ دستگاهی مطالبه‌ای ندارند و وضعیت تولید پوشاک در سال جهش تولید به بهترین شکل ممکن افزایش پیدا کرده است؛ اما ما می‌دانیم که این ادعاها در مورد کاهش چشمگیر قاچاق پوشاک صحیح نبوده و کاهش قاچاق نیز مقطعی است؛ بدون پیگیری طرح مبارزه با عرضه پوشاک قاچاق به راحتی قاچاق این کالا افزایش می‌یابد.

ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز باید تکالیف قانونی خود را انجام دهد و اگر نمی‌خواهد با عرضه پوشاک قاچاق برخورد کند بهتر است این مسئله را به طور شفاف اعلام کرده تا تولیدکنندگان وضعیت بازار خود را در آینده پیش‌بینی کنند. زمانی که اجرای طرح متوقف شده است و بسیاری از برندهای خارجی هنوز هم در حال فعالیت هستند؛ این برندها یا کالا قاچاق می‌کنند یا سفارشات خود را به تولیدکنندگان داخلی می‌دهد. خب مسئله اینجاست که واردات از سال ۹۷ ممنوع شده است و احتمال اینکه این برندهای خارجی هنوز هم از محصولات وارداتی خود بازار را تأمین کنند وجود ندارد؛ اما اگر این برندهای خارجی در داخل تولید می‌شوند باید مشخص شود که چه کسانی سفارش تولید آن‌ها را انجام می‌دهد و چرا این دسته از تولیدکنندگان برندهای خارجی، شناسه کالا دریافت نکرده‌اند. اگر طرح به طور کامل اجرا می‌شد در مراحل بعدی می‌بایست با تولیدکنندگان متخلف نیز برخورد صورت می‌گرفت؛ یعنی همان کسانی که از برندهای خارجی فیک استفاده کرده و به عبارت دیگر تقلب می‌کنند و کسانی که کالاهای مشکوک به قاچاق را عرضه می‌کنند. ما نیز معتقدیم باید با تولیدکنندگان متخلف و متقلب برخورد شود.

توقف مبارزه با عرضه کنندگان پوشاک محرز قاچاق چه پیامدهایی را در پی خواهد داشت؟

در نتیجه این تعلل‌ها تنها تولیدکنندگان مطرح کشور آسیب می‌بینند و به مرور میزان اشتغال صنایع پوشاک کاهش می‌یابد. به نظر بنده کسانی که امروز به مطالبه برخورد با پوشاک قاچاق پاسخی نمی‌دهند و دلیل قانع کننده‌ای برای عدم اجرای طرح مبارزه با پوشاک قاچاق ندارند خود متخلف هستند چرا که به قانون عمل نکرده‌اند و به جهش تولید ضربه اساسی وارد می‌کنند.