فرش به عنوان یکی از نمادهای اصالت فرهنگ ایرانی در جهان شناخته می‌شود. رشته های نخ گره به گره کنار هم می نشینند تا این دست بافت به همه جای جهان فرستاده شود. پای فرش های ایرانی به کاخ سفید و سازمان ملل هم باز شد و در بسیاری از اتاق های این ساختمان ها از فرش ایرانی استفاده شده است.

این دست بافته‌های ایرانی به قدری ارزشمند هستند که می‌توانند بعد از صادرات نفت رتبه دوم را در کسب درآمد برای کشور داشته باشند. آمار‌های به دست آمده نشان می‌دهد که در ۶ سال گذشته یک میلیارد و ۷۶۳ میلیون دلار فرش ایرانی به سایر کشور‌ها صادر شده است.

ابریشم تولید داخل کیفیت کافی ندارد

رافع رئیس مرکز ملی فرش اظهار کرد: اگرچه کشورهای زیادی مثل نپال، هند، افعانستان و پاکستان و فرش ابریشم دستبافت تولید می‌کنند اما در کیفیت، طرح و نقشه بدون شک ایران جایگاه نخست را دارد. در کشوری مثل هند ابریشم درجه یک تولید می‌شود اما در بافت فاصله زیادی تا ایران دارند.

او ادامه داد: در چند مدت اخیر افزایش تولید هم داشتیم اما در حوزه بازاریابی، فروش و صادرات مشکلات زیادی داریم. مشتری‌های زیادی خواهان فرش ایرانی هستند اما به دلایل متعدد در حوزه فروش و صادرات کاهش داشتیم. شناخت بازار هدف، اندازه‌ها و سایر موارد بر این موضوع تاثیر گذار بوده که در این سال‌ها کم‌تر به آن توجه شده است. در شرایط معمول فروش فرش مدت زیادی زمان نیاز دارد و با شیوع ویروس کرونا و اعمال تحریم‌ها این بازه طولانی‌تر هم شده است. در صنعت فرش نیاز به بازاریاب‌های مناسب و نیاز سنجی درست دارد تا میزان فروش را بالا ببریم.

رافع گفت: فرش ابریشم جزو فرش‌های درجه یک محسوب شده و مصرف داخلی کمی دارد؛ بیش از ۸۰ درصد از تولیدات ابریشم از کشور خارج می‌شود و روند صادرات در شرایط تحریم هم ادامه پیدا کرده است. از ارسال پستی و چمدانی گرفته تا سایر روش‌ها که برای صادرات به کار گرفته می‌شود. فرش تنها یک کفپوش نیست بلکه باید به عنوان هنر برای رو میزی، لباس و سایر موارد به کار گرفته شود که در برخی استان‌ها مثل کاشان مورد استقبال قرار گرفته است.

رئیس مرکز ملی فرش گفت: یکی از اقداماتی که در این مدت انجام دادیم این بود که نخ ابریشم به عنوان مواد اولیه فرش برای گمرک مورد قبول قرار گرفت. مکاتبات متعددی داشتیم تا این اتفاق بیفتد و در ترخیص مواد اولیه نخ ابریشم موفق شدیم ترخیص بدون ارز و با دریافت ارز را به راحتی انجام دهیم.

او درباره تامین نخ ابریشم از واحدهای تولیدی بیان کرد: در حال حاضر تنها یک کارخانه نیمه فعال تولید ابریشم در کشور وجود دارد که در لنگرود به تولید ابریشم می‌پردازد. عمده نخ ابریشم تولیدی داخل کشور به شیوه سنتی تولید شده و به استان‌ خراسان مربوط می‌شود. ما زمینه بسیار خوبی در زمینه نوغان داری داریم در حالی که تعداد فعالان این حوزه بسیار محدود است‌. بیش از ۱۸ هزار نفر نوغان‌دار در کشور داریم اما نخ تولیدی چه از نظر کمیت و چه از نظر کیفیت پاسخگوی نیاز کشور نیست.

رافع تصریح کرد: نمی‌توانیم برای فرشی که از نظر کیفیت حرف اول را در جهان می‌زند از نخ با کیفیت پایین استفاده کنیم. انجام این کار به معنای تحت تاثیر قرار گرفتن دو میلیون بافنده و اعتبار فرش در کشور است. خواهش ما این است که به ما در تامین مواد اولیه یاری کنند. ما نه تنها در نخ بلکه در چینش و شستن پشم، رنگریزی و بسیاری از بخش‌ها با مشکل مواجه هستیم.

رییس مرکز ملی فرش تصریح کرد: اگر به دنبال خرید نخ ابریشم باشیم قیمت تمام شده آن چندین برابر قیمت امروز بازار خواهد بود پس انتطار داریم تا زمانی که زیرساخت‌های لازم فراهم نشده و شرایط مناسب در تامین نخ ابریشم فراهم نیست اجازه داشته باشیم تا با تعرفه پایین تر ابریشم مورد نیازمان را تامین کنیم.

او گفت: علی رغم آنکه ما مسئول این بخش نیستیم اما خودمان وارد حوزه شدیم تا زنجیره کاملی در تولید فرش تمام ابریشم داشته باشیم. در استان گلستان کارخانه‌ای راه اندازی می‌کنیم تا هم نخ ابریشم و هم نخ پشمی را تولید کنیم. به دنبال تامین تسهیلات هم اقداماتی را آغاز کرده‌ایم. در آستانه اشرفیه هم کار آفرینانی را ترقیب به سرمایه‌گذاری کرده ایم تا نخ ابریشم داخلی تولید کنیم. این اقدامات بستر‌سازی برای شروع تولید است. اگر قرار است نخی تولید شود باید با کیفیت و قیمت مناسب باشد.

رتبه یک تولید ابریشم از دست ایران ربوده شد!

امروز بافنده‌های فرش ایرانی با مشکل نبود ابریشم دست و پنجه نرم می کنند در حالی که ایران در روزهای نه چندان دور یکی از تولید کننده‌های اصلی در حوزه ابریشم محسوب می شد.

ابریشم‌های تولید داخل به کشور‌های دیگر صادرات داشت و مورد استقبال بافنده‌های داخلی هم قرار می‌گرفت. تا دهه ۸۰ ایران سالیانه ۸۵۰ تن نخ ابریشم تولید می‌کرد و دقیقا همین سال‌ها بود که بهترین روزهای صادرات فرش ایران در تاریخ ثبت شد.

اما این موفقیت چندان ادامه پیدا نکرد. در اواسط دهه ۸۰ تعرفه واردات نخ ابریشم کاهش پیدا کرد و بازار مملو از نخ‌های ارزان قیمت چینی شد. واردات ذره ذره جان تولید را گرفت و تا جایی بر این بازار چیره شد که دیگر کسی خریدار نخ‌های ایرانی نبود.

بزرگ‌ترین کارخانه‌های ابریشم کشی خاورمیانه در ایران تعطیل شدند و هیچ کس به ان‌ها توجهی نکرد. حالا از آن ۴ کارخانه بزرگ تنها یک کارخانه نیمه فعال باقی مانده است و در برخی بازه‌های زمانی تولید ابریشم در داخل کشور از ۳۰۰ تن هم پایین تر امد.

کارخانه ابریشم شرق گیلان که در لنگرود واقع شده آخرین باقی‌ مانده از کارخانجات ابریشم کشی و تولید نخ ابریشم است که هنوز سرپا مانده است.

تنها کارخانه ابریشم کشی ایران کجاست؟

مدیر این کارخانه ابریشم کشی گفت: کارخانه ابریشم شرق گیلان در دهه ۷۰ افتتاح شد و با توجه به رشد صنعت ابریشم در ان دوران هر سال ظرفیت آن ارتقا پیدا می‌کرد اما با لغو تعرفه واردات نخ ابریشم روزگار تلخ برای این صنعت آغاز شد. نخ‌های ارزان قیمت و بی کیفیت چینی وارد بازار شد و فرایند تولید را مختل کرد.

او ادامه داد: این کارخانه مدت‌ها قبل با بیش از ۲۰۰ کارگر در هر شیفت کاری فعالیت می‌کرد و امروز تعداد کارگران ان به کمتر از ۲۰ نفر رسیده است. در حقیقت اگر دنبال صرفه اقتصادی بودیم این کارخانه‌ هم باید مدت‌ها قبل تعطیل می‌شد اما عشق به تولید و اشتغال کارگران این کارخانه باعث شد تا ان را سرپا نگه داریم.

مدیر این کارخانه تولید نخ ابریشم تصریح کرد: دستگاه‌های مستقر در این کارخانه آخرین تکنولوژی بود که چند سال قبل برای تولید ابریشم پایه گزارش شد و این دستگاه‌ها همین امروز قابلیت آن را دارند که نخ ابریشم را با بهترین ظرافت و کیفیت در اختیار صنایع قرار بدهد.

او با اشاره به امار واردات نخ در سال گذشته گفت: تنها کارخانه ما می‌توانست ۶۰ تا ۷۰ درصد نخی که از طریق واردات تامین شد را تولید کنیم اما گویا قصد خرید نخ ایرانی را ندارند. اگر کسی نخ خارجی را با همین کیفیت خریداری کند بدون شک گران‌تر از نخ تولید کارخانجات ایرانی خواهد بود.

مدیر این کارخانه تولید نخ ابریشم بیان کرد: تولید نخ ابریشم به قدری تحت فشار قرار گرفته است که امروز کسی به دنبال تولید نوغان نمی‌رود. تمام کسانی که کرم ابریشم پرورش می‌دادند این کار را کنار گداشته اند چرا که از نظر آن‌ها انجام این کار صرفه اقتصادی ندارد.

علیرغم این که زنجیره کامل تولید این محصول از پیله تا فرش در داخل کشور وجود دارد اما امروز قالیباف های کشور ما وابسته به نخ های خارجی هستند. بزرگترین کارخانه های ابریشم کشی خاورمیانه زیر سایه بی توجهی مسئولان و واردات تعطیل شدند و حتی کسی روزگار اوج فعالیت ان‌ها را به یاد نمی‌آورند.