صنعت نساجی که یکی از مهمترین صنایع کشور بوده و نقش مهمی در اشتغالزایی و رشد اقتصادی داشته است، طی سال‌های گذشته دچار رکود شدید شده و هر روز با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کند، گویا صنعتی که در زمانی سهم بالایی در درآمدزایی کشور داشته، به فراموشی سپرده شده و کمتر مسئولی به صورت جدی در صدد رفع مشکلات آن است.

بی‌مهری‌ها به این صنعت مهم در حالی است که صنعت پوشاک یکی از صنایع پیشرو و پرطرفدار در جهان است که توجه بسیاری از کشورها را به خود جلب کرده است. در ایران نیز اواخر دهه 70 صنعتگران متوجه صنعت پوشاک شدند و از همان ابتدا، کیفیت تولیدات ایرانی باعث شد پوشاک ایرانی جای خود را در بازارهای اروپایی باز کند، اما عمر این محبوبیت کوتاه بود و کم‌توجهی‌های بسیاری باعث شد که این صنعت در مسیر سراشیبی قرار گیرد به‌طوری که امروزه بخش بسیار اندکی از صنایع را به خود اختصاص داده است و کشورهایی که روزگاری قابلیت رقابت با پوشاک ایرانی را نداشتند، در حال حاضر جای تولیدات ایرانی را در بازارهای اروپایی تصاحب کرده‌اند.

به اعتقاد فعالان این حوزه سیاست­­گذاری­‌های غلط و کم­‌توجهی به این بخش، صنعت پوشاک کشور را در سراشیبی قرار داده و افول این صنعت را رقم زده است. امروز ایران می­‌توانست از مزیت خود در توسعه و رشد اقتصادی بهره بگیرد اما جای خود را به رقبایی همچون چین و بنگلادش داده است که یک‌چهارم پوشاک مصرفی جهان را تولید می­‌کنند. متأسفانه کشورمان امروز به یکی از عمده­‌ترین واردکنندگان پوشاک از این کشورها تبدیل شده و در قاچاق پوشاک نیز رتبه نخست را در اختیار دارد.

این در حالی­ست که همچنان، صنعت پوشاک ایران به‌لحاظ کیفیت قابلیت رقابت­‌پذیری با دیگر کشورهای تولیدکننده پوشاک را دارد، چراکه به‌لحاظ دوخت و طراحی هنوز جزو کشورهای برتر به‌شمار می­‌رویم، اما مشکلاتی از جمله هزینه­‌های بالای تأمین مواد اولیه، بالا بودن سود بانکی، قوانین و مقررات دست‌وپاگیر، واردات بی­‌رویه یا قاچاق، تأمین مواد اولیه و... باعث شده تا فرصت رقابت برابر را در بازار پوشاک جهانی از دست بدهیم و نیمی از بازار داخلی را نیز به تولیدکنندگان خارجی واگذار کنیم.

به اعتقاد صنعتگران حوزه نساجی امروز این صنعت لنگ پول است به نحوی که برای واردات الیاف و انواع ماشین آلات به حدود یک میلیارد دلار ارز نیازمند است که این میزان ارز فقط برای نیازهای ضروری و حل مشکلات آنهم به صورت مقطعی است اما دولت به جای تأمین این ارز تولیدکننده را معطل کرده و در نهایت به صورت قطره چکانی تخصیص ارز را انجام می‌دهد.

به گفته غدیری دبیر اتحادیه تولید و صادرات نساجی و پوشاک در صنعت نساجی بیش از یک میلیون نیروی کار مشغول فعالیت هستند و باید دولت برای حفظ این اشتغال و رفع مشکلات این بخش چاره اساسی به کار گیرد، در غیر این صورت روند بیکاری و تعطیلی واحدهای تولیدی در این صنعت تشدید خواهد شد.

البته در حال حاضر واردات کالای خارجی به کشور ممنوع است اما تولیدکنندگان معتقدند که قیمت مواد اولیه در کشور بالا است و از سوی دیگر با توجه به اینکه برخی از لوازم جانبی تولید پوشاک تحریم است و تولیدکنندگان هنگام تولید پوشاک با مشکلاتی مانند کمبود دکمه‌های فلزی و گرانی پارچه مواجه هستند، همین امر باعث شده که میزان تولیدات آنها روند نزولی به خود بگیرد. علاوه بر این یکی از مشکلات صنعت پوشاک در کشور وضعیت نامناسب تولید پارچه است چراکه تعداد محدودی در این حوزه فعال هستند و از این‌رو سرمایه‌گذاری و ارتقای کیفیت در این کالا ضروری است.

در این گزارش مقدماتی به بیان فهرستی از مهمترین مشکلات و موانع توسعه صنعت نساجی در کشور می پردازیم تا در گامهای بعدی امکان پیگیری رفع این موانع از دستگاه‌های مسئول فراهم شود.

با توجه به مطالعات انجام شده، مهمترین تهدیدهای شناسایی‌شده در صنعت نساجی و پوشاک شامل موارد زیر است؛

1- بالا بودن هزینه‌های تولید و قیمت تمام‌شده نسبت به کشورهای رقیب

2. عدم توسعه و نوسازی لایه‌های پایین‌دستی صنعت تکمیل منسوجات، تولید پوشاک، خدمات و توزیع

3. شبکه توزیع (عمده‌فروشی و خرده‌فروشی) به‌شدت سنتی، ناکارآمد، سازمان‌نیافته و متفرق و هزینه و سهم بالای آن از زنجیره‌های تأمین نساجی بدون ارائه خدمات ارزش افزوده لازم

4. عدم وجود حمایت‌های لازم از نام و نشان تجاری ملی منسوجات و پوشاک و در نتیجه کمبود تعداد نام و نشان تجاری قوی داخلی

5. محدودیت‌های فرهنگی و اجتماعی در طراحی محصولات و ایجاد محتوای فرهنگی و مـد در منسوجات و پوشاک مبتنی بر تقاضای بازار

6. خلأ هدف‌گذاری و چشم‌انداز در سطح بنگاه‌های صنعت

7. فرهنگ استفاده از پوشاک خارجی

8. ضعف در طراحی محصولات مبتنی بر تقاضای بازار

9. استفاده از ماشین‌آلات قدیمی و فرسوده در تولید

10. بروز نبودن فناوری تولید برخی محصولات

11. عدم نگاه زنجیره‌ای دولت و ذینفعان به کل صنایع نساجی و پوشاک

12. عدم اتصال مالیات بر ارزش افزوده و عدم اخذ مالیات از مصرف‌کننده نهایی

13.ایجاد محدودیت‌های زیاد برای برندهای داخلی

14.عدم برنامه‌ریزی صحیح در حوزه صادرات و عدم ساز و کار مناسب در تجارت بین‌المللی و حمل و نقل پول و کالا

15.عدم دسترسی سهل و با قیمت مناسب به مواد اولیه اعم از صنایع پایین دستی پتروشیمی و پنبه و ملحقات

علاوه بر موضوعات فوق، صنعت نساجی به صورت کلان نیازمند تصمیمات و مشوق‌هایی است که بتواند با بکارگیزی آنها روند توسعه خود را طی کند.

از جمله این تصمیمات و مشوق‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. اصلاح قوانین مرتبط با کار و تامین اجتماعی مبتنی بر بنگاه‌های کوچک و مشاغل زیر 10 نفر و تسهیل و تشویق قوانین مرتبط با تامین اجتماعی در جهت اشتغال بیشتر
2. اصلاح قوانین مربوط به بیمه تامین اجتماعی پیمانکاران تامین کننده پوشاک جهت توسعه برندهای پوشاک
3. تشویق برندهای تولیدکننده پوشاک که در سیستم خرده فروشی خود بصورت شفاف عمل نموده و کل فرایند خود را به سازمان امور مالیاتی ارائه می‌نمایند. تخفیف در مالیات عملکرد بصورت پلکانی تا 5 سال
4. توسعه آموزش‌های تخصصی تولید، بهره‌وری و کیفیت در صنعت پوشاک
5. جذب سرمایه گذاری‌ها و مشارکت کنندهای خارجی در تولید داخل کشور
6. رسمیت بخشی به تولید بدون کارخانه جهت توسعه برندهای پوشاک مطابق دستورالعمل‌های موجود در خصوص برون سپاری و اجازه فعالیت به برندهای پوشاک در قالب رسته‌های مختلف پوشاک، کیف چرم، کفش، عطر و ...
7. تسهیل در واگذاری پروانه بهره برداری به برندهای پوشاک
8. تسهیل در به رسمیت شناخته شدن صنعت پوشاک بعنوان صنعت سبز و صدور پروانه بهره‌برداری برای کارگاه‌های بیش از 50 نفر در شهرهای بزرگ بدون در نظر گرفتن شعاع 120 کیلومتری
9. ایجاد مشوق‌های لازم جهت شفافیت تولیدکنندگان و کاهش تولیدات موسوم به زیر پله‌ای
10. استقرار تدریجی اخذ شناسه کالا با توجه به آیین نامه‌های اجرایی ماده 13 قانون مبارزه با قاچاق کالا و ارز