صادرات گاز طبیعی به کشورهای همسایه و توسعه روابط تجاری همواره از سیاست‌های راهبردی ایران بوده و دولت‌های یازدهم و دوازدهم نیز با توجه به شرایط و با وجود تحریم، این سیاست را دنبال کرده‌اند. صادرات گاز به عراق هم از این قاعده مستثنا نیست و طبق اعلام وزارت نفت طرح انتقال گاز به این کشور با توجه به نیاز مبرم آن به تولید برق، طرحی راهبردی است و امکان صادرات روزانه ۵۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در قالب دو خط لوله عملیاتی شده است، البته به‌دلیل تحریم‌های آمریکا، انتقال پول آن به‌سختی انجام می‌شود و موضوع پرداخت مطالبات گازی عراق به ایران در ماه‌های اخیر جدی‌تر دنبال می‌شود.

حسن منتظرتربتی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران در این باره با بیان اینکه اکنون روزانه ۲۰ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر می‌شود (طبق مقدار نیاز اعلام‌شده از سوی این کشور)، اعلام کرد که رایزنی‌ها درباره پرداخت مطالبات گازی عراق به ایران به‌زودی  به نتیجه می‌رسد و درباره نحوه مبادله مبالغ مالی توافق‌نامه‌ای امضا می‌شود.

ماجرا چه بود؟

هشتم دی‌ماه پارسال بود که وزارت برق عراق اعلام کرد ایران صادرات گاز به این کشور را کاهش داده و شهرهای بزرگ عراق در معرض خاموشی قرار گرفته‌اند. سخنگوی وزارت برق عراق در این باره گفت: «در حالی که تا دو هفته پیش ایران روزانه ۵۰ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر می‌کرد، اما حالا به دلیل پرداخت نشدن پول گاز خریداری‌شده از سوی عراق، این مقدار به یک‌دهم کاهش یافته است.»

همان روز شرکت ملی گاز ایران هم بر این موضوع صحه گذاشت و در اطلاعیه‌ای اعلام کرد: «کاهش صادرات گاز به عراق پس از اخطارهای چندباره قراردادی انجام شده است.» طبق گفته منتظرتربتی، معاون وزیر نفت در امور گاز این مقدار به روزانه حدود ۴ میلیون مترمکعب رسیده بود.

در توضیحات شرکت ملی گاز ایران اعلام شد که «وزارت برق عراق بابت واردات گاز بیش از معادل ۵ میلیارد دلار به شرکت ملی گاز ایران بدهکار است که مبلغ ۳ میلیارد دلار آن در بانک عراقی TBI مسدود و غیرقابل استفاده مانده و بیش از ۲ میلیارد دلار از بدهی سررسیدشده وزارت برق نیز هنوز از اساس از طرف وزارت برق عراق پرداخت نشده است. افزون بر اینها، طرف عراقی، طبق قرارداد فی مابین، بیش از یک میلیارد دلار نیز به شرکت ملی گاز ایران بابت جرائم قراردادی بدهکاری دارد.»

بر این اساس «طرف ایرانی با بستانکاری بیش از ۶ میلیارد دلاری از طرف عراقی، از هیچ منفعتی برخوردار نشده، در حالی که هدف از صادرات درآمد است و این پول برای غذا و دارو مصرف می‌شود، از این رو این شرکت پس از اخطارهای مکرر قراردادی که با بی‌توجهی طرف عراقی روبه‌رو شده، طبق مفاد قرارداد، نسبت به کاهش مقدار گاز صادراتی اقدام کرده است. در هر حال، شرکت ملی گاز ایران خود را متعهد به اجرای دقیق قرارداد امضاشده می‌داند.»

آغاز رایزنی‌های دو کشور برای حصول توافق مشترک

از آن زمان بود که دیدارهای متعددی میان مسئولان جمهوری اسلامی ایران و عراق برای پیگیری و حل و رفع مسئله برگزار شد؛ اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری ۲۳ دی‌ماه پارسال در دیداری با وزیر تجارت عراق تأکید کرد که توافق‌های انجام‌شده برای بازپرداخت مطالبات و استفاده از دارایی‌های ایران در کشور عراق هرچه سریع‌تر نهایی شود.

سرانجام چهارم بهمن‌ماه، منتظرتربتی در نشستی خبری اعلام کرد که بخشی از مطالبات ایران از عراق پرداخت شده و بخشی از آن باید در ادامه گفت‌وگوها منتقل شود.

او همچنین تصریح کرد که با توجه به توافق‌هایی که بانک مرکزی در نشست‌هایی با طرف عراقی انجام داده، مقدار انتقال گاز به این کشور کمی افزایش یافته، زیرا امیدواری‌هایی برای پرداخت مطالبات ایران ایجاد شده و اکنون روزانه حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیون مترمکعب صادرات گاز به عراق برقرار است.

گفت‌وگوهای ایران و عراق در سال جدید هم ادامه یافت و ۱۱ اردیبهشت‌ماه امسال ماجد مهدی حنتوش، وزیر برق عراق در رأس هیئتی تجاری به ایران آمد تا درباره راه‌حل‌های دریافت مطالبات گازی تهران از بغداد با بیژن زنگنه گفت‌وگو کند.

زنگنه در این دیدار با اشاره به اینکه دو قرارداد مهم در زمینه صادرات گاز ایران به عراق در سال‌های گذشته با وزارت برق این کشور امضا شده است، گفت که تاکنون ۲۷ میلیارد مترمکعب گاز ایران به عراق صادر شده است.

موضوع اما آنقدر اهمیت یافت که روز گذشته (هشتم خردادماه) در حالی که کمتر از یک ماه از دیدار قبل می‌گذشت، علی عبدالامیر علاوی، وزیر دارایی عراق به ایران آمد و در نشستی با زنگنه، چگونگی پرداخت بدهی‌ها بررسی و سرانجام قرار شد مذاکرات تخصصی برای حصول توافقی نهایی هفته‌ جاری برگزار شود.