تولید انواع پلیمرها نه‌تنها در گسترش صنایع تکمیلی مانند توسعه ساخت داخل، ایجاد اشتغال، انتقال فناوری و... تاثیر فراوانی داشته، بلکه با صادرات و تجارت جایگاه ایران را در مناسبات بین‌المللی ارتقا داده و ارزآوری مناسبی برای کشور به همراه دارد. در حال حاضر پایه پلیمرهای جهان و پرمصرف‌ترین این محصولات شامل پلی‌اتیلن، پلی‌پروپیلن، پلی‌استایرن و... هستند و باید گفت کاربردهای مختلف این مواد در صنایع گوناگون به‌گونه‌ای است که تقریبا هیچ صنعتی را نمی‌توان یافت که در آن ردپایی از این مواد نباشد. کاربرد مواد پلیمری در برخی از صنایع مانند صنعت بسته‌بندی، کشاورزی، حمل‌ونقل، پزشکی، الکتریکی و الکترونیک، خودروسازی، ساختمان، نساجی، نظامی، اسباب‌بازی و لوازم‌خانگی، تحولات بسیار زیادی ایجاد کرده است.

محصولات پلیمری را باید به دو دسته مواد خام و محصول ساخته‌ شده از پلیمر تقسیم کرد. یکی از مسیرهای اصلی جلوگیری از خام‌‌فروشی و تحقق اقتصاد مقاومتی توسعه صنعت پلیمر و ساخت محصول نهایی است؛ اما به اعتقاد فعالان این بخش، تولید و صادرات محصول نهایی در کشور با مشکلاتی همراه است که رقابت را برای توسعه صادرات این محصولات باارزش به مخاطره انداخته است. مسعود جمالی از صادرکنندگان محصولات پلاستیکی به تشریح وضعیت فعلی کشور در زمینه تولید و مشکلات صادرکنندگان محصولات ساخته ‌شده از پلیمر پرداخت.

وی میزان کل تولید پلیمر در ایران را بین ۵ تا ۶ میلیون تن دانست که این میزان نسبت به عربستان و حتی کشورهای همسایه بسیار کم است و قابل‌رقابت با تولید دنیا نیست.

جمالی تصریح کرد: اگرچه در سال‌های اخیر برنامه‌های توسعه پتروشیمی و به‌ویژه صنایع بالادستی مورد توجه قرار گرفته و طرح‌های زیادی در راستای تعداد پتروشیمی‌ها و تنوع محصول در نظر گرفته ‌شده، اما این طرح‌ها به دلیل تحریم‌ها و مساله عدم فاینانس با مشکل در اجرا مواجه بوده‌اند. در این میان طرح‌های زیادی نیز در حال اجراست که با رسیدن به تولید و بهره‌برداری ظرفیت تولید مواد اولیه پلیمر در کشور را افزایش خواهند داد.

وی پتروشیمی جم و پلی‌پروپیلن جم، پلیمر آریاساسول، پتروشیمی تندگویان، مارون، امیرکبیر، بندرامام، تبریز و باختر را از تولیدکنندگان اصلی مواد پلیمری کشور ذکر کرد و گفت: محصولات پلیمری را باید دو قسمت در نظر گرفت؛ مواد خام و محصولات ساخته‌شده از پلیمر که بازارهای متفاوتی دارند. در صادرات مواد خام پلیمری چین بزرگ‌ترین بازار ایران برای صادرات است. چین از بزرگ‌ترین واردکنندگان مواد خام پلیمری و از بزرگ‌ترین صادرکنندگان محصولات ساخته‌شده از پلیمر است. ترکیه، عراق و جمهوری آذربایجان نیز ازجمله دیگر بازارهای صادراتی ما هستند.

جمالی در زمینه محصول ساخته ‌‌شده از پلیمر عراق را بازار اول ایران اعلام کرد و گفت: افغانستان، پاکستان، جمهوری آذربایجان، ترکیه، ترکمنستان و تاجیکستان بازارهای بعدی هستند که بیشترین صادرات را به آنها داریم.

وی با اشاره به اینکه حدود ۵۰درصد پلیمر تولیدی به مصرف داخلی می‌رسد و نیمی دیگر از آن صادر می‌شود، میزان صادرات این محصولات را ۶/ ۲میلیون تن ذکر کرد.

جمالی درحالی‌که ارزآوری پلیمرها را برای کشور به‌صورت خام حدود ۶/ ۲ میلیون دلار دانست افزود: این عدد فاصله معناداری با ۱۰ تا ۱۵میلیارد دلاری که برای صادرات پتروشیمی‌ها در نظر گرفته‌شده است دارد.

تولیدکنندگان درگیر کمبود مواد اولیه

این تولیدکننده محصولات نهایی پلیمری با اشاره به کمبود عرضه مواد اولیه، تامین این مواد را از مشکلاتی نام برد که تولیدکنندگان با آن درگیر هستند و ادامه داد: نسبت عرضه و تقاضا در برخی گریدها سربه‌سر است و آنچه در کشور تولید می‌شود با مصرف نزدیک به هم است؛ اما تولیدکنندگان محصول نهایی در برخی از گریدها مثل «پی‌وی‌سی‌ها»، «پلی‌پروپیلن» و «پت» همیشه با کمبود مواجه هستند.

وی ادامه داد: حتی درگریدهایی که میزان تولید چند برابر مصرف داخلی است بازهم به دلیل نظام ارزی امکان تهیه مواد اولیه به میزان مناسب و وفور وجود ندارد، بنابراین محدودیت تامین مواد اولیه گریبان صنعت را گرفته است.

این تولیدکننده محصولات نهایی پلیمری تصریح کرد: طی چند سال گذشته سامانه‌هایی برای بخش تقاضا ایجاد شده است، ولی برنامه‌ای برای انجام عرضه مناسب وجود ندارد.

وی که از صادرکنندگان محصولات نهایی پلیمری است با توضیح درباره مشکلات صادرات این محصولات گفت: در تولید محصولات پایین‌دست با توجه به نوسانات نرخ ارز و تغییر شدید قیمت مواد اولیه، فرمول قیمت‌گذاری از بزرگ‌ترین معضلات و مشکلات تولیدکنندگان محسوب می‌شود.

ضرورت شفافیت قیمت‌گذاری

این تولیدکننده محصولات پلیمری به‌ضرورت شفافیت قیمت‌گذاری اشاره کرد و گفت: در قیمت‌گذاری وابسته به دلار هستیم و نوسانات دلار تاثیر زیادی بر قیمت‌ها می‌گذارد.

جمالی با اشاره به اینکه بندهایی در فرمول قیمت‌گذاری لحاظ شده که پتروشیمی‌ها براساس آن قیمت‌گذاری می‌کنند و برخی با استناد به این بخش‌ها و تعیین صادرات به بازار هدف مشکلاتی را ایجاد می‌کنند افزود: با اینکه عمده ‌فروش محصولات پتروشیمی به کشوری مثل چین است، اما در گریدی مثل پلی‌پروپیلن که صادرات آن کم است با ارسال یک پارت صادراتی کوچک به کشوری مثل افغانستان این کشور را مرجع قیمت قرار می‌دهد و این باعث می‌شود فاصله خیلی زیادی بین قیمت واقعی جهانی و قیمتی که ما در داخل خرید می‌کنیم به وجود آید. این عدم شفافیت و مشخص نبودن سیستم قیمت‌گذاری یکی از معضلاتی است که باعث شده بازارهای منطقه‌ای را به رقبایی مثل چین که از دوردست می‌آیند ببازیم و بازار کشوری مثل عراق را که اولین بازار صادراتی ایران است به خطر بیندازیم.

وی ورود کالای ساخته‌ شده چینی به بازار کشورهای همسایه مثل عراق را زنگ خطری برای مسوولان دانست و گفت: اگر به این نکات توجه نشود صنعت کالاهای ساخته‌‌شده از پلیمر که در بین صنایع صادراتی به‌عنوان صنعت پیشران محسوب می‌شود با مشکل همراه خواهد شد و ما از یک صنعت پیشرفته که می‌تواند ارزآوری زیادی برای کشور داشته باشد حتی در بازارهای قدیمی مثل عراق از رقبا جا می‌مانیم.

وی در پاسخ به سوالی درباره اثر تحریم‌ها بر این صنعت با بیان اینکه صنعت پلیمر در صنایع تکمیلی تحریم‌پذیر نیست، افزود: حجم صادرات کالای نهایی در این صنعت در مقایسه با محصول خام کم است و تراکنش‌های مالی آن خیلی موردتوجه قرار نمی‌گیرد.

وی اضافه کرد: همچنین نقل‌وانتقال پول در این حجم کم بسیار آسان‌تر است و هزینه نقل‌وانتقال مالی آن کار هم پایین‌تر است به‌طوری‌که به‌واسطه یک صرافی ساده می‌توان پول را وارد کشور کرد.

این تولیدکننده محصولات نهایی پلیمری ادامه داد: این در حالی است که در صنایع بالادستی به دلیل مشکلات FATF و سایر مباحث مالی هزینه انتقال بیشتر است.

وی در ادامه با توضیح درباره فصل‌های متفاوتی که کالای ساخته‌شده از پلیمر در آن دسته‌بندی می‌شود یکی از آنها را فصل شماره ۳۹ ذکر کرد و گفت: همه کالاها و محصولاتی که بخش‌هایی از آنها شامل پلیمر است در این فصل جا نمی‌گیرند. به‌طور مثال طناب یا کفش که زیره و کفی آن از پلاستیک و پلیمر است در این گروه قرار نمی‌گیرد. همچنین بسته‌بندی‌های صادراتی که شامل بیشتر کالاها می‌شود در کد ۳۹ قرار نمی‌گیرد.

وی اضافه کرد: اگر جمع کالای ساخته‌شده از پلیمر را که سال گذشته معادل ۳۶/ ۱دلار بوده در نظر بگیریم کل این کالاها حدود ۷/ ۲میلیارد دلار صادرات داشته‌اند. در واقع این کالاها در داخل تولید شده و زنجیره ارزش هم برابر با مواد اولیه ایجاد کرده‌اند به‌طوری‌که به‌واسطه آنها صادرات و ارزآوری داشته‌ایم.

این تولیدکننده محصولات نهایی پلیمری در ادامه با تاکید بر اشتغال‌زایی بالای تولید محصولات ساخته‌ شده از پلیمر این میزان اشتغال‌زایی را ۸۵۰ هزار نفر عنوان کرد.

جمالی با تاکید بر تحکیم و تقویت این صنعت پیشران کشور گفت: ظرفیت بسیار بالایی در کشورهای منطقه برای صادرات محصولات پلیمری وجود دارد که به‌راحتی می‌توان هدف‌گذاری کوتاه‌مدت ۲ میلیارد دلاری و یک برنامه ۵ میلیارد دلاری به‌عنوان زنجیره ارزش برای این کالاها در نظر گرفت و با یک برنامه‌ریزی مناسب و حل مشکلات مزبور به ارقام بالای صادرات دست خواهیم یافت.

وی در ادامه با اشاره به اینکه در این بخش سرمایه‌گذاری‌های خوبی صورت گرفته و مشکل ماشین‌آلات و تجهیزات وجود ندارد افزود: اکنون علاوه بر معاملات ۵/ ۲ میلیون دلاری در بورس و وجود حدود یک‌میلیون تن مواد بازیافتی در این چرخه، حدود ۵/ ۳میلیون تن تولید در کشور اتفاق می‌افتد. این در حالی است که ظرفیت پروانه‌های بهره‌برداری در داخل کشور معادل ۲۰ میلیون تن است، اما با ظرفیت کامل کار نمی‌کند.

این تولیدکننده محصولات نهایی پلیمری با تاکید بر لزوم توجه به این بخش گفت: این ظرفیت می‌تواند به تولید برسد و با استفاده از ۱۵ میلیون تن ظرفیت خالی در صنایع تکمیلی می‌توانیم به تولید چشمگیری برسیم.

وی میزان صادرات سال گذشته را یک‌میلیارد و ۳۱میلیون دلار مستقیم و یک میلیارد و ۶۸۲میلیون دلار غیرمستقیم از زنجیره ارزش اعلام کرد.

جمالی در پایان با تاکید بر بازبینی و شفافیت فرمول قیمت‌گذاری گفت: یک تولیدکننده ایرانی باید بتواند مواد اولیه را با همان قیمت تولیدکننده چینی یا حداقل با ناچیزترین اختلاف دریافت کند. در حال حاضر چینی‌ها مواد اولیه را از ایران با قیمت پایین‌تری تهیه می‌کنند و محصول ارزان‌تری را به کشورهای همسایه و کشورهای حوزه نفوذ ایران می‌فرستند درحالی‌که در چین هزینه تامین انرژی و هزینه تولید بالاتر است اما به دلیل قیمت‌گذاری مواد اولیه در کشور قیمت محصولات چینی تفاوت معنی‌داری با تولیدات ما دارد.

وی اضافه کرد: صنعت ساخت محصول نهایی از پلیمر همانند دیگر صنایع کشور با مشکلات زیادی همراه است، اما اگر قیمت‌گذاری برطرف شود با افزایش صادرات و افزایش تولید مواجه خواهیم بود.