در هفته گذشته موضوع صادرات نفت ایران بازهم نقل محافل خبری بود. از یک‌سو خبر آمد که گمرک چین اعلام کرده واردات نفت ایران از سوی چین در شش‌ماهه ابتدایی سال جاری میلادی صفر بوده است. از سوی دیگر برخی مقامات آمریکایی از برنامه‌ریزی برای انجام اقدامات تحریمی شدیدتر در قبال شرکت‌هایی سخن گفتند که مبادرت به صادرات نفت ایران می‌کنند، البته با این شرط که مذاکرات برجامی به نتیجه‌ای نرسد. در این میانه نیز یکی از خبرگزاری‌های بین‌المللی از نقش‌آفرینی یک شرکت چینی در صادرات نفت ایران و ونزوئلا به چین سخن به میان آورد. این‌همه در حالی مطرح می‌شود که در طول سال‌های تحریم، ایران هرچه نفت صادر کرده نتوانسته معادل ارز آن را به داخل کشور بیاورد، موضوعی که مشخص نیست تا به چه زمان می‌تواند ادامه یابد.

در رابطه با ابعاد گوناگون این خبرها با محمود خاقانی کارشناس حوزه نفت و انرژی و از مدیران کل پیشین وزارت نفت به گفتگو نشستیم.

این تحلیلگر حوزه نفت و انرژی در رابطه با اعلام اخیر گمرک چین مبنی بر عدم واردات نفت ایران، گفت: آمار واردات نفت ایران از سوی چین که از سوی گمرک این کشور برای شش‌ماهه ابتدایی سال جاری میلادی صفر اعلام‌شده از یک‌سو درست و از سوی دیگر نادرست است. رصد نفت‌کش‌ها چیز دیگری می‌گوید و ما کماکان در حال صادر کردن نفت به چین هستیم. ایران به این سبب که غیرمستقیم و باواسطه نفت خود را به چین می‌رساند، میزان آن در گمرک چین به نام نفت ایران ثبت نمی‌شود و گمرک این کشور به‌درستی گفته اما واقعیت جاری این است که ایران با جدیت در حال صادرات نفت خام به چین است.

خاقانی در ادامه افزود: موضوع تحریم‌ها و ابعاد آن را همه می‌دانیم. اما جدای از ظالمانه بودن این تحریم‌ها، فارغ از آنچه طرف تحریم کننده انجام می‌دهد، از سوی ما چه اتفاقی افتاده است؟ ما نه‌تنها تلاشی برای رفع تحریم‌ها نکرده‌ایم بلکه برای بی‌اثر کردن آن‌ها هم کاری نکرده‌ایم و تنها در این مدت به شعار دادن اکتفا نموده‌ایم. در چنین شرایطی است که وقتی از کاسبان تحریم سخن می‌گوییم می‌توانیم رد پای آن‌ها را در تمامی وقایع دید؛ هرچند که معتقدم کاسبان تحریم منحصر به ایران نیستند و امروز دیگر یک باند مافیای بین‌المللی شده‌اند.

او خاطرنشان کرد: امروز ما به دو کشور چین و روسیه نفت خام صادر می‌کنیم. موضوع صادرات نفت ایران به روسیه هم داستان‌ها دارد اما اگر آن را به کناری نهیم، به‌طور نمونه در همین موضوع صادرات نفت ایران به چین، شما ببینید آیا به‌واقع دولت و مردم منتفع اصلی این صادرات در شرایط فعلی هستند. قطعاً پاسخ خیر است، زیرا کشورمان اف ای تی اف را نپذیرفته است حتی اگر چین هم بخواهد به تحریم‌های آمریکا بی‌توجهی کند و پول نفت ایران را بدهد، نمی‌تواند چنین کند زیرا مبادلات مالی چین هم به خطر می‌افتد.

این کارشناس حوزه نفت و انرژی ادامه داد: البته خود چین هم تمایل دارد وضعیت به همین‌گونه باشد زیرا این کشور از وضعیت فعلی منتفع می‌شود. چینی‌ها در حال حاضر از یک‌سو نفت ایران را باقیمتی بسیار پایین‌تر از قیمت‌های جهانی می‌خرند و از سوی دیگر در قبال پول آن کالاها و خدمات خود را به ایران می‌دهند و ایران هم مجبور است این معامله غیر برابر را بپذیرد. این وضعیت چینی‌ها و مافیای کاسبان تحریم در چین را منتفع می‌کند، موضوعی که در وجوه دیگرهم می‌توان آن را دید. در داخل هم این فروش ارزان و غیر شفاف عمدتاً منافع کاسبان تحریم داخلی را تأمین می‌کند. حالا هم که برخی می‌گویند می‌توانیم با رمز ارزها مبادلات نفتی ایران را انجام دهیم، موضوعی که به نظر می‌رسد به سبب عدم شفافیت مبادلات رمز ارزها بازهم منافع کاسبان تحریم داخلی را تأمین کند.

خاقانی در برای این سؤال که «در چنین شرایطی گفته می‌شود آمریکایی‌ها تلاش دارند اگر مذاکرات احیای برجام به سرانجام نرسید تحریم‌های نفتی ایران را صفت و سخت‌تر کنند و نگذارند ایران حتی به‌صورت غیرمستقیم هم نفت خود را به فروش برساند؛ آیا این موضوع شدنی است؟» نیز این‌گونه پاسخ داد: ایران اگر بخواهد می‌تواند حتی با سخت‌تر شدن شرایط هرچند کمتر اما به‌هرحال بخشی از نفت خود را به فروش برساند. اما ای محدودیت‌های تحریمی بازهم به نفع کاسبان تحریم بیش از هر گروه دیگری تمام می‌شود. هیچ‌گاه فراموش نکنید همیشه راه‌های غیرمستقیم و غیر شفاف برای فروش نفت پابرجا هست.

او افزود: جدای از انتفاع کاسبان تحریم داخلی، کشورهایی چون چین و روسیه هم برخلاف ژست‌های دیپلماتیک درواقع تمایلی ندارند مذاکرات برجامی به ثمر بنشیند زیرا این دو کشور بیش از هر کشور دیگری از شرایط تحریمی ایران منتفع می‌شوند. چینی‌ها به‌هرحال با هزینه‌ای بسیار کمتر به نفت ایران دست پیدا می‌کنند و روس‌ها هم از عدم حضور گسترده و بین‌المللی ایران در بازار انرژی‌هایی چون نفت و گاز بهره‌مند می‌شوند. این البته تمام انتفاعی نیست که از شرایط تحریمی ایران نصیب این دو کشور می‌شود و در دیگر بخش‌ها هم تحریم‌ها علیه ایران به نفع این دو کشور تمام‌شده و می‌شود.

این تحلیلگر حوزه نفت خاطرنشان کرد: این‌یک واقعیت است که برخلاف شعار نه شرقی نه غربی ابتدای انقلاب، در راستای سیاست نگاه به شرق ایران در طول چند دهه اخیر رفته‌رفته میزان وابستگی ما نیز به کشورهای شرقی و مشخصاً روسیه و چین افزایش‌یافته است. موضوعی که انتفاع آن نه به جیب ما که بیشتر به جیب این دو کشور رفته است، انتفاعی که از بازار انرژی و مشخصاً نفت و گاز را شامل می‌شود تا بسیاری بخش‌های دیگر.

خاقانی گفت: من و بسیاری دیگر از کارشناسان حوزه نفت و گاز در سال‌های قبل هم بارها گفته‌ایم که روند استفاده و مصرف انرژی‌های فسیلی در کمتر از یک دهه آینده معکوس و منفی می‌شود. موضوعی که چین و روسیه به خوبی از آن آگاه هستند و تلاش دارند در این فرصت کوتاه هر یک به نحوی نهایت بهره را از وضعیت تحریمی ایران ببرند.

او در پایان نیز افزود: آمریکایی‌ها هم از این موضوعات آگاهی دارند و علی‌رغم شعارهایی که دولت فعلی مطرح می‌کند تمایل دارد برای ایجاد یک موازنه با این کشورها به مذاکره بپردازد و از شرایطی که در پیش است در قبال امتیازهای غیرمستقیم چون تحریم بیشتر ایران امتیازهای دیگری طلب کند.