ایران برای اولین بار یک رژیم حقوقی جدید را در قراردادهای نفتی خود به شرکت‌های خارجی پیشنهاد کرده است.

بر این اساس برای نخستین بار پس از پیروزی انقلاب اسلامی،‌ قراردادهای شبه مشارکت در تولید به شرکت‌های هندی برای توسعه بعضی میادین ایرانی خلیج‌فارس پیشنهاد شده است.

این گزارش حاکی است، قراردادهای مشارکت در تولید نفت و گاز با فرض مشارکت شرکت توسعه‌دهنده مخزن در قانون اساسی ممنوع است، اما در قانون جدید وزارت نفت  سال گذشته به تصویب مجلس شورای اسلامی و تایید شورای نگهبان رسید، به وزارت نفت  اجازه داده شد، طراحی الگوهای جدید قراردادی از جمله مشارکت با پیمانکاران داخلی و خارجی بدون انتقال مالکیت نفت موجود در مخازن و رعایت قواعد تولید صیانت شده را در دستور کار قرار دهد.

این قانون علیرغم ابهام، دست وزارت نفت را در بستن قراردادهای شبه مشارکت در تولید بازگذاشت.

پیش از این قراردادهای توسعه میادین نفتی ایران بر اساس قراردادهای بیع متقابل یا خدمات بسته می‌شد، اما سال‌ها است که قرارداد مهمی با شرکت‌های نفتی خارجی در قالب بیع متقابل منعقد نشده است. تنها استثنا در این مورد قرارداد توسعه میدان بزرگ آزادگان است که که به صورت بیع متقابل و با واگذاری امتیازات قابل توجهی به چینی‌ها رسیده است.

صنعت نفت ایران به خصوص در حوزه توسعه میادین مشترک با همسایگان نیاز قابل توجهی به جذب سرمایه‌گذاری‌ داخلی و خارجی دارد و مقامات وزارت نفت از جمله مسعود هاشمیان قائم‌مقام معاون بین‌الملل وزیر نفت معتقدند ظرفیت جذب سرمایه‌گذاری قراردادهای بیع متقابل برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی به پایان رسیده است.

از سوی دیگر با وجود اینکه تعداد قابل توجهی از میادین نفت و گاز ایران از جمله فازهای اولیه پارس جنوبی به وسیله همین قراردادهای بیع متقابل توسعه یافته‌اند، اما این قراردادها منتقدان جدی دارد که معتقدند قراردادهای بیع متقابل به اهداف خود از جمله انتقال تکنولوژی نفت نرسیده‌اند و از همه مهمتر به دلیل اینکه در  این نوع قراردادها به دلیل آنکه رقم مشخصی از عایدات تولید (و نه نفت تولید شده) به پیمانکار می‌رسد، ‌تلاش پیمانکار برای تولید هر چه بیشتر نفت از میادین در کوتاه‌‌ترین زمان ممکن، تولید صیانتی لحاظ نشده و بخش بزرگی از ذخایر در جای میادین از دست می‌رود.

از سوی دیگر شرکت‌های طرف قرارداد ایران در توسعه میادین به روش بیع متقابل نیز از این نوع قراردادها راضی نبوده‌اند و حتی پیش از تحریم‌ها نیز اغلب آنها ایران را ترک کرده و به همسایگان نفتی ایران که قراردادهای جذاب‌تری پیشنهاد می‌کنند، کوچ کرده‌اند.

بر این مبنا بود که چند سال پیش مدیرعامل شرکت فرانسوی توتال پس از پایان قراردادهای این شرکت در ایران تلویحا تحریم‌ها را در خروج این کشور از صنعت نفت ایران چندان مؤثر ندانست و اشاره کرد که توتال با تغییر در رژیم قراردادهای نفتی ایران انگیزه لازم را برای بازگشت به نفت ایران به دست خواهد آورد.

بر این اساس با تایید قانون جدید وزارت نفت در شورای نگهبان چندی پیش اخباری درباره ابراز تمایل غیر رسمی شرکت‌های اروپایی توتال و انی که تجربه توسعه میادین پارس جنوبی و دارخوین را در کارنامه دارند، برای بازگشت به صنعت نفت ایران منتشر شد.

با این وجود و با توجه به رفتار خصمانه دولت‌های اروپایی مقامات نفتی ایران ترجیح داده‌اند، اولین قراردادهای شبه مشارکت در تولید را به شرکت‌های هندی پیشنهاد دهند.

محمود زیرکچیان‌زاده مدیرعامل شرکت نفت فلات قاره درباره مذاکره طولانی‌مدت با هندی‌ها درباره توسعه یک میدان بزرگ گاز ایران در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس گفت: میدانی که برای توسعه آن با هندی‌ها مذاکره می‌کنیم، میدان مشترک و بزرگی است، توسعه آن مانند فرزاد A بسیار پیچیده است و لااقل به 5 میلیارد و 400 میلیون دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد و به همین دلیل هندی‌ها نگران مباحث مربوط به سرمایه‌گذاری توسعه و تولید از این میدان بودند.

وی افزود: بحث‌های مربوط به تولید برق از گاز این میدان و انتقال آن مطرح بود، اما در شرایط فعلی ریسک این اقدامات بالا است.

مدیر عامل نفت فلات قاره اضافه کرد: ما همه موارد را جمع‌بندی کرده‌ایم، شرکت هندی نیز بسیار علاقمند است و قصد ما این است که تولید برای تزریق به خطوط لوله‌سراسری ما انجام شود، تا از توسعه این میدان مشترک عقب نیفتیم.

وی اظهار داشت: ما برای تولید گاز مایع طبیعی LNG، ایجاد واحدهای پتروشیمی و دیگر امکانات ناشی از گاز این میدان برای هندی‌ها طرح موضوع شده ‌است.

زیرکچیان‌زاده تاکید کرد: قرارداد این میدان به صورت بیع متقابل امضا خواهد شد، اما علیرغم تاکید زیرکچیان‌زاده با توجه به اعلام منابع خبری داخلی و خارجی از جمله واحد مرکزی خبر به نظر می‌رسد توسعه میدان مشترک فرزاد B در قالب یک قرارداد شبه مشارکت در تولید به شرکت دولتی نفت هند پیشنهاد شده است.

زیرکچیان زاده پیش از این در خصوص گفته بود: قراردادهای مشارکت در تولید ابتدا در دریای خزر مطرح شد، چرا که هزینه توسعه و تولید در آب‌های عمیق بسیار بالا است و کشورهای خارجی حاضر به پذیرفتن ریسک آن با قراردادهای موجود نبوده‌اند.

اخیراً زمینه پذیرش قراردادهای مشارکت در تولید هم در دریای خزر و هم در فلات قاره بیشتر شده است و شرکت‌های خارجی از قراردادهای مشارکت در تولید استقبال کردند و مذاکراتی در این باره در جریان است.

قراردادهای مشارکت در تولید در کشورهای منطقه رواج زیادی دارد، چنانکه شیخ‌نشین کوچک قطر 60 درصد از سهم خود در میدان فوق عظیم پارس جنوبی را در اغلب قراردادهای مشارکت در تولید به شرکت‌های اروپایی و آمریکایی واگذار کرده است، به همین دلیل بسیاری از صاحب‌نظران معتقدند ایران نیز برای توسعه میادین مشترک خود باید از این ترم قراردادی بهره ببرد.

با این حال قراردادهای مشارکت در تولید نیز به شدت مورد انتقاد بخشی از جامعه کارشناسی نفت ایران است و این کارشناسان معتقدند در شرایط فعلی شیوه‌های قابل اتکای دیگری برای توسعه میادین اصلی نفت و گاز ایران حتی در حوزه‌های مشترک وجود دارد.