با اشغال پست دوم اوپک یعنی رئیس مرکز تحقیقات این سازمان مهم مؤثر بر بازار انرژی و اقتصاد جهانی، عملا ایران مهمترین شانس خود را برای گرفتن یک مسئولیت تاثیرگذار در اوپک از دست داد.

مقامات ایران به خوبی می‌دانستند که با توجه به نیاز به اجماع همه اعضا برای تصدی پست دبیرکلی و اختلاف نظر شدید ایران با اغلب کشورهای عربی تولید کننده نفت به رهبری عربستان برای اداره بازار نفت،‌ عملا نماینده ایران شانس چندانی برای نشستن بر کرسی دبیرکلی نخواهد داشت و معرفی یک نماینده قوی برای دبیرکلی تنها می‌تواند در صورت رخ دادن اتفاقاتی خاص و استثنایی به نتیجه منجر شود.

از سوی دیگر عربستان نیز از ابتدا می‌دانست که هیچ شانسی برای احراز دبیر کلی‌ ندارد چرا که هر پنج عضو مؤسس یعنی ایران، ونزوئلا، کویت، عراق و ایران باید در این باره نظر مثبت بدهند که در شرایط فعلی چنین توافقی برای عربستان دست یافتنی نیست.

به همین دلیل بر خلاف عراق و ایران که هر دو مهره‌های جدی یعنی دو وزیر اسبق نفت را به میدان آوردند، عربستان از یک مهره سوخته و ضعیف به عنوان کاندیدا استفاده کرد تا عدم موفقیتش در این میدان یک شکست محسوب نشود. تجربه نشان می‌دهد عربستانی‌ها در اوپک معمولا واقع گرا تر از بقیه عمل کرده‌اند.

رقابت ایران در سایه و آفتاب اوپک

طول دوره ریاست دپارتمان تحقیقات که فرد دوم دبیرخانه اوپک است هفت ساله و دبیر کلی‌ سه‌ ساله است. برای ایران، رفتار واقع‌گرایانه تاکید روی پرده بر تصدی دبیرکلی و رقابت با عراق و تلاش پشت پرده برای توافق با عراق و دیگر کشورها برای تصدی ریاست دپارتمان تحقیقات در رقابت با نامزد عربستان بود.

رستم قاسمی وزیر نفت چندی پیش در پاسخ به پرسش فارس درباره معرفی نامزد ایران برای مقام دوم اوپک یعنی پژوهشگاه این سازمان، تاکید کرده بود: «اولویت اول ایران، گرفتن دبیرکلی است و روی معرفی نماینده و مقام دوم اوپک بررسی می‌کنیم، اما نامزد ما برای این مقام یعنی تصدی پژوهشگاه اوپک هنوز قطعی نشده است».

وی به درستی گفته بود: «به دلیل اینکه بعضی کشورهای عضو اوپک در طول دوره بعد از انقلاب با ایران مشکل داشته‌اند، برای انتخاب شدن به عنوان دبیرکل مشکلاتی داریم، اما رایزنی‌های ما همچنان ادامه دارد.»

در واقع ایران در دو جبهه سایه و آفتاب برای تصدی یک پست تاثیرگذار در اوپک رقابت می‌کرد اما با توجه به اشغال پست ریاست دپارتمان تحقیقات به عنوان دومین پست مهم اوپک، به نظر می‌رسد رقابت اصلی را بسیار زود به حریف واگذار کرده است.

این واقعیت غیر قابل انکار است که ایران در 3 دهه گذشته سهم بالائی در مدیریت اصلی‌ دبیرخانه عهده دار نشده است که بخشی از آن به دلیل عملکرد بی‌ثبات و انفعالی ایران و بخشی نیز به دلیل جنگ تحمیلی 8 ساله، فشار آمریکا و تحریم‌های متنوع بوده است.

اگرچه ایران با توجه به شرایط دشواری که به آن اشاره شد همواره با اقتدار نسبی‌ از موقعیت دومین تولید کننده اوپک به سود خود استفاده کرده است.

ایران هنوز شانسی برای تصدی یک پست در اوپک دارد؟

علیرغم اینکه عربستان دومین پست اوپک را به دست آورده و عملا از رقابت برای دبیرکلی کنار رفته است اما هنوز هم احتمال وتوی کاندیدای عراق برای تصدی دبیرکلی از سوی عربستان وجود دارد. مگر آنکه از قبل توافقاتی پشت پرده بین عراق و عربستان صورت گرفته باشد.‌

فریدون برکشلی با سابقه‌ترین مسئول امور اوپک ایران و یکی از اساتید برجسته اقتصاد انرژی چندی پیش درباره چنین توافقاتی گفته بود:« اگر ایران بخواهد به مصالحه‌ای درباره انتخاب دبیر کلی تن دهد، ممکن است نتیجه این مصالحه پذیرفتن کاندیدای عراق باشد. اگر عربستان در جریان این مصالحه‌ها بخواهد به عراق رای ‌دهد، از عراق امتیازات زیادی خواهد گرفت. از جمله این امتیازات آن خواهد بود که عراق، نباید ایران را زیاد در اوپک به بازی بگیرد.»

وی درباره احتمال مصالحه ایران با عراق یا دیگر کشورها درباره دبیرکلی اوپک معتقد است:«ما باید حداقل نفر دوم دبیرخانه را باید در اختیار بگیریم این پست در حال حاضر در اختیار فردی کویتی است. یعنی اگر بخواهیم به مصالحه‌ای تن بدهیم خواسته حداقلی ما باید آن باشد که ما خواهان به دست آوردن پست نفر دوم دبیرخانه اوپک باشیم».

با این وجود به نظر نمی‌رسد ایران علیرغم از دست دادن ریاست دپارتمان تحقیقات و تشدید رقابت بر سر دبیر کلی شانس چندانی برای تصدی ریاست دبیرخانه اوپک داشته باشد چنانکه در مصاحبه‌ای که چندی پیش از سوی کارشناسان اوپک انجام شد نماینده ایران رتبه سوم را در بین 3 کاندیدا به دست آورد و کاندیداهای عراق و عربستان اول و دوم شدند.

واقعیت آن است که رقابت دبیر کلی اوپک به احتمال زیاد بین عراق و دبیر کل فعلی یعنی عبدالله سالم البدری شکل خواهد گرفت و ایران نیز در این رقابت احتمالا طرف عراق را خواهد گرفت. به هر شکل دوره ریاست ژنرال سابق سرهنگ قذافی بر دبیرخانه اوپک اصلا دوره مطلوبی برای کشورهای مستقل تولیدکننده نفت نبوده است.

در واقع اگر ایران یا عربستان بخواهند دبیر کلی نماینده عراق را وتو کنند احتمال اصلی ابقای دبیر کل فعلی برای یک سال بعد است و این احتمال همانگونه که اشاره شد برای ایران اصلا خوشایند نیست.

تنها شانس ایران برای باقی ماندن در بازی اوپک استفاده از کارت یک کشور دیگر است. کما اینکه دیگر کشورها هنوز زمان کافی برای معرفی کاندیدای تصدی دبیرکلی در اختیار دارند و اگر ایران بتواند کشور دیگری را برای معرفی کاندیدا متقاعد کند صحنه امروز اوپک تا حدودی عوض خواهد شد.