یکی از برنامه‌های وزارت نفت برای کنترل مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری در زمستان پیش‌ِ رو، اصلاح تعرفه گاز و جریمه مشترکان پرمصرفی است که اغلب جز دهک‌های بالای جامعه هستند.

بدین صورت طبق مصوبه هیئت دولت در تاریخ 1400/8/26 تعرفه گاز بخش خانگی با پیروی از دو قاعده کلی دست‌خوش تغییراتی شد: 1- تعرفه گاز برای سه پله مصرفی اول تغییری نمی‌کند. 2- از پله چهارم به بعد، تعرفه هر پله 40 درصد نسبت به تعرفه پله قبلی افزایش می‌یابد.

در این گزارش به بررسی این موضوع می‌پردازیم که تعرفه‌های جدید گاز خانگی چه تغییراتی در قبض مشترکین هر پله مصرفی و میزان یارانه پنهان پرداختی دولت به آنها ایجاد می‌کند.

*جزئیات جریمه مشترکان پرمصرف گاز خانگی در مصوبه جدید دولت

جدول شماره 1 تعرفه قدیم و جدید گاز خانگی به ازای هر پله مصرف را طبق مصوبه هیئت وزیران نشان می‌دهد.

طبق این جدول:

در سه پله اول تعرفه‌ها هیچ تغییری نسبت به گذشته نکرده‌اند.

در پله مصرفی 4 تا 6 شیب افزایش تعرفه‌ها ملایم بوده و به ترتیب 9، 20 و 25 درصد است.

در پله مصرفی 7 و 8 این شیب کمی افزایش می‌یابد به 42 و 71 درصد افزایش نسبت به گذشته می‌رسد.

در چهار پله آخر، میزان تعرفه‌ها بین 2 تا 4 برابر افزایش می‌یابد، البته تعرفه آخر مصرف بیش از 4 برابر شده است.

جدول 1- تعرفه گازبهای خانگی در ماه‌های سرد سال

طبق گزارش وزارت نفت، 4 پله پایانی در مصرف گاز خانگی تنها شامل 4 درصد از مشترکان گاز است که این 4 درصد قطعا جز دهک‌های بالای جامعه خواهند بود. مصرف بالای این مشترکان خانگی به دلیل داشتن خانه‌های لوکس متراژ بالا و استفاده از امکانات خاص است.

*تعرفه پرمصرف‌ترین مشترکان گاز خانگی 2 برابر می‌شود نه 4 برابر!

با توجه به تعرفه‌های قدیم و جدید گاز خانگی در جدول 2 به محاسبه دو شاخص: «متوسط قیمت هر پله طبق تعرفه قدیم» و «متوسط قیمت هر پله طبق تعرفه جدید» پرداخته شده است.

همانطور که می‌دانید قبض گاز مشترکان بدین صورت محاسبه می‌شود که مثلا اگر کل مصرف ماهانه مشترکی 360 متر مکعب باشد، میزان مصرف هر پله در تعرفه آن پله ضرب می‌شود و همه اعداد به دست آمده با یکدیگر جمع می‌شوند.

قبض گاز مصرفی 360 متر مکعب = 100Xتعرفه پله اول (41.4 تومان) + 100X تعرفه پله دوم (41.4 تومان) + 100X تعرفه پله سوم (69 تومان) + 60X تعرفه پله چهارم (96.6 تومان).

با این توضیح، در جدول 2 محاسبه شده است که میانگین تعرفه گاز برای مشترکان هر پله مصرفی چقدر است. مثلا مشترکی که در پله چهارم قرارداد دارد به طور میانگین به ازای هر متر مکعب مصرف گاز 57.2 تومان می‌پردازد.

جدول 2

جدول 2 نشان می‌دهد که هر چند طبق مصوبه هیئت دولت تعرفه گاز مشترکان در پله آخر بین 2 تا 4 برابر شده است اما به صورت میانگین مشترکان قبض آنها 2 تا 4 برابر نخواهد شد زیرا شیوه محاسبه قبض گاز به گونه‌ای نیست که کل میزان مصرف گاز در تعرفه آن پله ضرب شود.

در نتیجه به طور میانگین تعرفه گاز مشترکان پله مصرف آخر که قبلا 218 تومان بود الان 471.8 تومان شده و تقریبا 2.2 برابر شده است. یعنی قبض گاز مشترکان پرمصرف طبق تعرفه‌گذاری جدید، 2.2 برابر می‌شود نه 4 برابر.

* کاهش 9 درصدی یارانه پنهان گاز برای پرمصرف‌ها

با توجه به آنچه گفته شد، متوسط مبلغ گاز و یارانه پنهان دریافتی مشترکان هر پله مصرفی طبق تعرفه‌های قدیم و جدید در جدول 3 آورده شده است.

برای محاسبه یارانه پنهان، قیمت واقعی گاز معادل قیمت گاز تحویلی به پتروشیمی‌ها 12 سنت بر متر مکعب و نرخ ارز نیز 25000 تومان در نظر گرفته شده است.

طبق جدول 3، متوسط قبض مشترکان سبزرنگ بین 2 تا 20 هزار تومان خواهد بود. متوسط قبض مشترکان زردرنگ 30 تا 70 هزار تومان خواهد شد. متوسط قبض مشترکان نارنجی رنگ 100 تا 150 هزار تومان برآورد می‌شود و قبض مشترکان قرمز رنگ و پرمصرف نیز بین 200 تا 600 هزار تومان خواهد بود.

جدول 3- متوسط قبض و یارانه پرداختی به مشترکان هر پله مصرفی

در جدول 3 دو آیتم دیگر به نام‌های میزان کاهش یارانه برای هر پله و درصد کاهش یارانه پنهان گاز برای هر پله محاسبه شده است.

یارانه پنهان دریافتی مشترکان سبزرنگ تغییری نمی‌کند.

یارانه پنهان مشترکان زرد رنگ بین 500 تومان تا 7 هزار تومان در ماه کم می‌شود.

یارانه پنهان مشترکان نارنجی رنگ بین 14 تا 30 هزار تومان در ماه کم می‌شود.

یارانه پنهان مشترکان قرمز رنگ نیز بین 100 تا 300 هزار تومان کاهش می‌یابد.

در مجموع تعرفه‌گذاری جدید وزارت نفت نیز تنها 9 درصد از حجم عظیم یارانه پنهان دریافتی توسط مشترکان پله آخر می‌کاهد. یعنی مشترکان پرمصرف در پله آخر قبلا 3.47 میلیون تومان در ماه یارانه پنهان می‌گرفتند و حالا طبق تعرفه جدید 3.16 میلیون تومان دریافت می‌کنند.

به نظر می‌رسد تعرفه‌های جدید اعمال شده در بخش خانگی در مقایسه با حجم یارانه پنهان گاز دهک‌های بالای جامعه چندان معادله را به نفع عموم مردم تغییر نداده است و خبری از نقره داغ پرمصرف‌ها نیست.

طبق جدول 3، قبض ماهانه مشترکان آخرین پله مصرفی به طور میانگین بین 200 تا 600 هزار تومان می‌باشد که رقم قابل توجهی برای دهک‌های پردرآمد جامعه نیست، این رقم قبض قبل از اعمال تعرفه‌های جدید بین 150 تا 270 هزار تومان بود.

*گام کوچک و رو به جلوی دولت برای تغییر معادلات یارانه پنهان گاز

تصویر 1 میزان قبض پرداختی و یارانه پنهان دریافتی مشترکان هر پله مصرفی را قبل و بعد از اعمال تعرفه‌های جدید نشان می‌دهد. قبض پرداختی با رنگ آبی و یارانه دریافتی با رنگ قرمز نمایش داده شده است. همچنین مستطیل‌های کم‌رنگ مربوط به تعرفه‌های قدیم و مستطیل‌های پررنگ مربوط به تعرفه جدید است.

همانطور که تصویر نشان می‌دهد، تعرفه‌های جدید شرکت گاز معادلات را به طور قابل ملاحظه‌ای تغییر نداده است و تنها به میزان کمی قبض گاز مشترکین پرمصرف (آبی پررنگ) در پله آخر را افزایش و مبلغ بالای یارانه دریافتی آنها را کاهش داده است.

مدل مطلوب و ایده‌آل تعرفه‌گذاری گاز در بخش خانگی باید به گونه‌ای باشد که یارانه پرداختی به پلکان‌های پایانی مصرف (قرمز رنگ) صفر شود، موضوعی که در تعرفه‌گذاری جدید گاز با سرعت خیلی پایینی به سمت آن حرکت شده است.

تصویر 1- میزان قبض و یارانه پنهان مشترکان هر پله طبق تعرفه قدیم (کمرنگ) وجدید (پررنگ)

* بودجه 1401 و گام دوم وزارت نفت برای اصلاح تعرفه گاز به نفع مردم

جدول 4 نشان می‌دهد که با تعرفه‌گذاری جدید وزارت نفت برای گاز خانگی، همچنان چند درصد از ارزش واقعی گاز توسط مشترکان هر پله و چند درصد توسط دولت پرداخت می‌شود.

در پله‌های ابتدایی مصرف تقریبا 100 درصد هزینه مصرف گاز در بخش خانگی توسط دولت پرداخت می‌شود. در پله پایانی نیز مشترکان خانگی (که پردرآمد نیز هستند) حدود 16 درصد از ارزش واقعی گاز را از جیب پرداخت می‌کنند و مابقی توسط دولت پرداخت می‌شود.

جدول 4- سهم پرداختی مردم و دولت از ارزش واقعی گاز خانگی

تا قبل از مصوبه دولت سیزدهم در 26 آبان‌ماه برای تغییر تعرفه گاز خانگی، این حامل انرژی از سال 94 تا کنون تغییر نکرده بود. اقدام اخیر وزارت نفت در «دو برابر کردن قبض گاز مشترکان پرمصرف (قرمز رنگ)» و «کاهش 9 درصد میزان یارانه پنهان پرداختی به آنها» هر چند اقدامی رو به جلو محسوب می‌شود و حاکی از عزم این وزارتخانه برای عادلانه کردن بازتوزیع یارانه پنهان انرژی دارد اما در مقایسه با وضعیت نامطلوب فعلی همچنان فاصله زیادی تا رسیدن به حالت ایده‌آل دارد.

البته با توجه به اینکه کمتر از 4 ماه از شروع کار وزارت نفت دولت سیزدهم می‌گذرد، تغییر تعرفه گاز خانگی بعد از گذشت 6 سال و در گام اول طبق مصوبه هیئت دولت، اقدامی موردقبول است.

قطعا این وزارتخانه باید گام‌های بعدی را برای اصلاح و عادلانه کردن یارانه پنهان انرژی به نفع مردم و به ضرر پرمصرف‌های پردرآمد محکم‌تر بردارد، شاید بودجه 1401 فرصت خوبی را برداشتن گام دوم البته به صورت موثرتر باشد.