معاملات قراردادهای آتی «متانول» و «نفتای‌سبک»، با انتشار اطلاعیه‌‌‌ آنها در تابلوی قراردادهای آتی بورس انرژی ایران رسما از روز چهارشنبه ۱۸ اسفندماه آغاز می‌شود. این مطلب به معنی آغاز یکی از مهم‌ترین شیوه‌‌‌های دادوستد در بازار فرآورده‌‌‌های نفتی و حامل‌‌‌های انرژی است که می‌‌‌تواند جایگاه ایران را در فاز قیمت‎‌‌‌سازی تغییر دهد. اینکه پس از سال‌ها انتظار، شاهد آغاز به کار قراردادهای آتی در حوزه حامل‌‌‌های انرژی باشیم، انتظار بحقی بوده که در دوره اخیر به دست خواهد آمد. استاندارد شدن قراردادها، کاهش ریسک نکول طرفین، جلوگیری از هزینه‌‌‌های اضافی در معاملات و تامین دادوستد، کشف قیمت ارز و قیمت‌سازی در بازار جهانی از مزایای این قرارداد است.

بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد که قراردادهای آتی روی محموله‌‌‌های صادراتی تعریف شده و اگرچه ریالی است؛ اما می‌‌‌تواند پتانسیل صادرات داشته باشد. این نکته در زمان سررسید و تحویل فیزیکی اهمیت پیدا کرده؛ اگرچه در ساختار کلی بازار آتی، تحویل فیزیکی محموله‌‌‌ها چندان هم معمول و مرسوم نیست؛ اما همین ساختار، یعنی آتی صادراتی متانول یا نفتای سبک می‌‌‌تواند محرکی برای تخمین بهای ارز در زمان سررسید باشد. سال‌هاست که قیمت‌گذاری معاملات در بورس انرژی با نرخ ارز سنا (رقمی نزدیک به بازار آزاد) انجام می‌شود؛ بنابراین با احتساب قیمت‌های جهانی در کنار هزینه‌‌‌های بارگیری و حتی انتقال ارز می‌‌‌توان نرخ انتظاری دلار را در زمان سررسید تعیین کرد. این در حالی است که قیمت‌گذاری در بازار آتی از ویژگی‌‌‌های فنی خاصی برخوردار است؛ ولی به کمک این داده می‌‌‌توان رقم مورد انتظار اهالی بازار را از مسیر قیمت‌های جهانی و نرخ ارز حدس زد. به عبارت ساده‌‌‌تر، وقتی بازار قیمت انتظاری خود در سررسید را در نرخ‌های آتی نشان می‌دهد، سیگنالی جذاب برای رهگیری انتظارات ارزی و دورنمای قیمت‌های جهانی خواهد بود. با توجه به عرف مرسوم در قیمت‌گذاری در بازار مشتقه، شاهد بوده‌‌‌ایم که در اغلب زمان‌‌‌ها قیمت انتظاری بهای ارز راهبر نرخ‌‌‌گذاری در بازارهای مشتقه و ابزارهای مالی بوده است. معاملات قراردادهای آتی «متانول» و «نفتای سبک» به‌زودی آغاز به کار خواهد کرد.

مدیرعامل بورس انرژی ایران با اعلام این خبر به پایگاه خبری بازار سرمایه (سنا)، گفت: در روز اول معاملات، ۶قرارداد آتی منتشر می‌شود که سه قرارداد با سررسیدهای ۱۷خردادماه، ۱۷تیرماه و ۱۷مردادماه ۱۴۰۱ برای کالای متانول و سه‌قرارداد نیز با سررسیدهای ۱۷خردادماه، ۱۷تیرماه و ۱۷مردادماه ۱۴۰۱ برای نفتای سبک منتشر خواهد شد. علی نقوی اضافه کرد: دوره معامله اولین قرارداد دوماه و دوره تحویل آن یک‌‌‌ماه است، دومین و سومین قرارداد نیز به‌‌‌ترتیب سه‌‌‌ماه و چهارماه دوره معامله و یک‌‌‌ماه دوره تحویل دارند.

مدیرعامل بورس انرژی ایران با بیان اینکه بند «۱۳» سیاست‌‌‌های اقتصاد مقاومتی بر متنوع‌‌‌سازی روش‌های فروش و تبدیل شدن جمهوری اسلامی ایران به مرجع قیمت‌گذاری حامل‌‌‌های انرژی در منطقه تاکید دارد، اظهار کرد: استفاده از این ابزار مالی ظرفیتی جدید برای فروش فرآورده‌‌‌های نفتی است، همچنین امکان مصون ماندن در مقابل نوسانات بالای قیمت یا به عبارتی پوشش ریسک قیمت را در این صنعت فراهم می‌‌‌آورد.

او ادامه داد: استاندارد شدن قراردادها در قالب مشخص، کاهش ریسک نکول طرفین با تضمین معاملات از سوی اتاق پایاپای، جلوگیری از هزینه‌‌‌های اضافی، استفاده از اهرم مالی و ورود طیف وسیع‌‌‌تر معامله‌‌‌گران، افزایش شفافیت قیمت و کشف عادلانه قیمت‌ها بخشی از مزایای این بازار جدید است.

نقوی ضمن تاکید بر اینکه یکی از برنامه‌‌‌های مهم در چشم‌‌‌انداز سال آینده بورس انرژی ایران، گسترش این معاملات است، گفت: قرارداد آتی قراردادی است که فروشنده بر اساس آن متعهد می‌شود در سررسید معین، مقدار معینی از کالای مشخص را به قیمتی که هم‌اکنون تعیین می‌کند بفروشد و در مقابل، طرف دیگر قرارداد متعهد می‌شود آن کالا را با آن مشخصات خریداری کند. مدیرعامل بورس انرژی ایران درباره معامله‌‌‌گران این بازار بیان کرد: تمام کسانی که دارای کد سهام‌‌‌داری از شرکت سپرده‌‌‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه هستند، می‌‌‌توانند از طریق مراجعه به کارگزاران مجاز به‌‌‌صورت برخط در این معاملات مشارکت کنند.

ورود به فرآیندهای قیمت‌گذاری در جهان

«اکوایران» در گفت‌‌‌وگویی عنوان کرد: مهم‌ترین ویژگی قرارداد جدید این است که در کنار گزینه آتی بودن، در سررسید امکان تحویل فیزیکی دارد. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد، ویژگی تحویل فیزیکی و پتانسیل صادرات وجود داشته است. اگرچه این معاملات ریالی است؛ ولی این امکان را می‌‌‌توان بررسی کرد که کالاها مستقیما در صادرات به کار گرفته شوند و شاید یکی از جذاب‌ترین ویژگی‌‌‌های این معامله همین نکته باشد.

از طرف دیگر نفتا و متانول دو کالای پیچیده اما مرسوم به شمار می‌روند و در بازارهای جهانی معاملات جذابی دارند. این ویژگی باعث می‌شود که حضور ایران در بازارهای صادراتی با محوریت قیمت‌سازی و قراردادهای مستمر اتفاق بیفتد؛ بنابراین اتفاقی شبیه به فرآیند قیمت‌سازی در بازار نفت‌خام براساس این معاملات شکل می‌گیرد که نکته بسیار مهمی است. به عبارت ساده‌‌‌تر، آغاز قراردادهای آتی را باید فرش قرمزی برای ورود به فرآیندهای قیمت‌گذاری در جهان به شمار آورد.

با توجه به اینکه نفتا و متانول دو کالای صادراتی برجسته ایران هستند و هر دو ارزآوری حائز اهمیتی دارند، به کمک این قراردادها رهگیری بهای نرخ ارز در آینده هم ممکن می‌شود. به عبارت ساده‌تر، وقتی قیمتی در این بازار ثبت می‌شود و قیمت جهانی آن کالا نیز در دسترس باشد، توان کشف نرخ انتظاری در زمان سررسید برای قیمت دلار به وجود می‌آید؛ زیرا در زمان سررسید معامله‌گر قیمت دلار خود را هم در پوشش ریسک وارد می‌کند و یک سیگنال انتظاری در اختیار معامله‌گران و سیاستگذاران قرار می‌دهد تا بر اساس آن انتظارات از قیمت‌گذاری دلار در آینده را نیز رصد کنند. این در حالی است که عملکرد معامله‌‌‌گران نشان داده است نوسان قیمت دلار برای آنها بیشتر از بهای جهانی اهمیت دارد؛ اگرچه این رویکرد در بازه‌‌‌های زمانی مختلف متفاوت خواهد بود.

نکته مهم دیگر اینکه پتانسیل تحویل فیزیکی این کالا موجب می‌شود پتانسیل موفقیت‌های این قرارداد به‌وضوح در زمان تحویل فیزیکی نیز رهگیری شود. همچنین با توجه به قوانین و مقررات کنونی ممانعتی پیش‌روی ورود سرمایه‌گذار خارجی ترسیم نمی‌شود؛ بنابراین مزایای قرارداد به اندازه‌ای هست که از آن استقبال شود.

برخورداری از امکان تحویل دریایی از ویژگی‌‌‌های انتظاری این شیوه قرارداد است. با توجه به ساختارهای معاملاتی، در این نوع قرارداد انتظار بر این است که در زمان سررسید بتوان کالا را به صورت دریایی تحویل گرفت و صادر کرد و از این به بعد اگر تقارن بیشتری در معاملات ایجاد شود احتمال دارد فضایی برای تامین مالی تولیدکنندگان هم در اختیار قرار بگیرد؛ بنابراین عرضه‌کننده می‌تواند با ارائه موقعیت‌های تعهدی برای خودش یک تامین مالی نیز ثبت کند. این در حالی است که قراردادهای آتی الزاما به تحویل فیزیکی منتهی نشده؛ بنابراین عدم‌تحویل فیزیکی نیز خدشه‌‌‌ای به معاملات آتی وارد نمی‌‌‌کند.