تحریم صنعت پتروشیمی یکی از تازه‌ترین تحریم‌های اقتصاد ایران است که این بار درآمدهای غیرنفتی ایران را هدف قرار داده است. اگرچه صنعت نفت ایران پیش از این درگیر تحریم تجهیزات و منابع مالی بوده است اما این نخستین بار است که فروش محصولات پتروشیمی ایران در بازارهای خارجی به بهانه سهم دولت از بعضی واحدهای پتروشیمی مستقیما مورد تحریم قرار گرفته است.

عبدالحسن بیات مدیر عامل شرکت ملی پتروشیمی تغییرات راهبردی برنامه اداره صنعت پتروشیمی ایران را در مقابله با تحریم‌ها تشریح کرده است. وی معتقد است آنچه امروز به عنوان راهبردهای مقابله با تحریم مطرح می‌شود در واقع نیازهای اساسی صنعت پتروشیمی است که تحریم امکان تصحیح مسیر سیاست‌گذاری در این حوزه‌ها را فراهم‌تر کرده است.

راهکاری برای مقابله با تحریم‌های پتروشیمی اندیشیده‌اید؟ رفتار کلی ایران در قبال این نوع تحریم‌ها چه خواهد بود؟ به دنبال راهکارهای ویژه مانند شیوه‌های جدید دور زدن تحریم‌ها هستید یا عملکرد ایران در این حوزه متناسب با تحریم‌ها تغییر خواهد کرد؟

بیات: علیرغم آنکه پیش از 34 سال است در تحریم آمریکا هستیم اما از زمانی که موج جدید تحریم‌ها که از شدت بیشتری برخوردار بود توسط آمریکا مطرح شد ما را هشیارتر کرد و خوشبختانه توفیق حاصل شد به اقدامات اساسی و راهبردی روی بیاوریم تا تحریم‌ها را دور زده و پشت سر بگذاریم.

قطعا هدف ما اتخاذ راهبردهای مقطعی و کوتاه مدت نیست. چون چنین راهکارهایی ممکن است هزینه‌هایی روی دست ما بگذارد که بعدها به عنوان هزینه‌های از دست رفته غیرقابل بازیافت ارزیابی شود.

*راهبرد اول: ایران صاحب یک ناوگان عظیم دریایی می‌شود

مثل چه مواردی؟

بیات: به عنوان مثال به این نتیجه رسیده‌ایم که جمهوری اسلامی ایران هم نیازمند آن است و هم می‌تواند یک کاروان حمل و نقل دریایی به صورت گسترده، اصولی و ماندگار و پایدار داشته باشد. اصلا این جزء ضرورت‌ها است. از زمان تحریم این رویکرد ایجاد شده است. چرا زمانی که خودمان می‌توانیم ناوگان داشته باشیم به دنبال کشتی دیگران برویم؟

با تغییر رویکرد باید به این سمت برویم که می‌خواهیم به عنوان پیشگام حضور در ناوگان دریایی منطقه باشیم.

اگر این کار را بکنیم دانشگاه به پشتیبانی آن می‌آید، اشتغال ایجاد می‌شود، دانش فنی ایجاد می‌شود و سازندگان کشتی تعمیرکاران کشتی و خدمه کشتی فعال و به کار گرفته می‌شوند. ما می‌توانیم حتی در مباحث انتقال مسافران و گردشگری و تفریح به این وسیله علاوه بر حمل و نقل کالا و محصولات پتروشیمی ورود پیدا کنیم.

کشوری مثل ما که برنامه دارد در افق برنامه پنجم به فضل الهی توسعه صنعت پتروشیمی را به 100 میلیون تن در سال برساند و در برنامه‌های توسعه ششم و هفتم به همین ترتیب افزایش ظرفیت ادامه یابد، این حجم از محصولات تولید شده یک بازار قابل توجه برای ناوگان حمل و نقل است و بازار خود ما می‌تواند تضمین‌کننده بازار حمل و نقل باشد.

بعضی کشورهای همسایه ما نیز برنامه توسعه صنعت پتروشیمی دارند اما به بازارهای بین‌المللی و آب‌های آزاد دسترسی ندارند. ما در قالب انجمن تولید‌کنندگان پتروشیمی یکی از مواردی که دنبال می‌کنیم مباحثی چون تهاتر، کمک به همدیگر و دسترسی به آب‌های بین‌المللی را برای همسایگان خود فراهم کنیم. ما می‌توانیم به این کشورها اجازه استفاده از مرزهای آبی خودمان را بدهیم به شرط آنکه آنها هم بتوانند از ناوگان حمل و نقل ما بهره‌ ببرند.

اگر به صورت استراتژیک و راهبردی و اصولی و ماندگار حرکت کنیم موفق خواهیم بود. اقدامات در این زمینه شروع شده اما طبیعتا زیرساخت‌ها و منابع و بودجه نیاز دارد که باید به مرور مانند خود صنعت پتروشیمی که به تدریج رشد کرده و به جایگاه مطلوبی رسیده است ، باید با حفظ استمرار حرکت، رشد کند.

*سرمایه‌گذاری پتروشیمی در ایجاد ناوگان حمل‌ونقل دریایی

  آیا خود صنعت پتروشیمی هم در ایجاد ناوگان سرمایه‌گذاری خواهد کرد؟

بیات: بله، الان واحدهای پتروشیمی در این زمینه کمک زیادی کرده‌اند که ممکن است ارائه اطلاعات ریز آن با منافع ملی همخوانی نداشته باشد. اما راهبرد اساسی همین است.

پیش‌بینی دقیقی از تعداد و حجم ناوگان مورد نیاز و هدفگیری در این زمینه دارید؟

بیات: این ناوگان باید ظرفیت انتقال 100 میلیون تن ظرفیت نصب شده که تا افق 1404 ممکن است به مرز 150 تا 200 میلیون تن هم برسد را در اختیار داشته باشد.

این 200 میلیون تن یا کالاهای میانی است که باید صادر شود و یا تبدیل به کالاهای نهایی و ساخته شده مانند مصنوعات پلاستیکی می‌شود که آن هم به کشتی نیاز دارد تا صادر شود.

*راهبرد دوم: بومی‌سازی تکنولوژی/زمان بایگانی شدن نتایج تحقیقات گذشته است

  چه راهبردهای دیگری در این زمینه طراحی کرده‌اید؟

 بیات: مبحث بعدی بومی‌سازی تکنولوژی است. این بحث از گذشته نیز آغاز شده بود اما با شدت گرفتن تحریم‌ها در سیاست‌های کلان بازنگری کردیم و آن بازنگری آن است که اقدامات پتروشیمی و فن‌آوری ما با محوریت اثربخشی و نتیجه‌دهی سازماندهی شده‌اند. دیگر زمان این بحث که نتایج تحقیقات در بایگانی‌ها متوقف شوند گذشته است.

این هم تبدیل به منبعی می‌شود که هم تحریم دور زده می‌شود و هم یک استراتژی و توانمندی جدید در نظام جمهوری اسلامی ایران ایجاد می‌شود که می‌تواند هم نیاز خود و هم نیاز منطقه را تأمین کند.

الان کشورهایی داریم مانند عراق ، عربستان ، امارات، قطر، کویت، ترکمنستان، افغانستان و پاکستان که از نظر سطح دسترسی به تکنولوژی عقب‌تر از دسترسی ایران به تکنولوژی هستند.

با کمک مجلس و ایجاد مشوق توسط دولت ما می‌توانیم این تکنولوژی‌ها را تجاری سازی کنیم و پلنت‌های مرجع یا refrence plant ایجاد کنیم تا دیگران ببینند ما این تکنولوژی بومی شده را تجاری کرده‌ایم و دیگران از آن استفاده کنند.

ما تلاش می‌کنیم هم ارزان‌تر، هم با کیفیت‌تر و هم رقابتی‌تر محصولات تکنولوژیک خودمان را در اختیار کشورهای همسایه قرار دهیم. وقتی ما تولید‌ کاتالیست را آغاز کردیم دیگر هدف ما تنها به تأمین کاتالیست تحریم شده برای مجتمع‌های خودمان محدود نمی‌شود.

ما در بومی کردن و تجاری کردن دانش فنی کاتالیست سیاستگذاری می‌کنیم و با بازاریابی هدفمند با اولویت بازارهای داخلی، بازارهای همسایه و سازمان‌های همکاری اقتصادی مانند D8  و سپس همه دنیا صادرات این محصول را پیگیری می‌کنیم.

*کنسرسیوم‌های قوی سازنده با اختیارات بالا تشکیل می‌شوند

مرحله بعد از بومی‌سازی تکنولوژی توجه به ساخت داخل و تولید انبوه است. در این زمینه نیز برنامه مدونی طراحی کرده‌اید؟

 بیات: بله. مسئله بعدی ما ساخت داخل است. الان در سیاست‌های گذشته تجدید نظر شده است. یک سیاست حمایتی ماندگار، هدفمند با تشکیل کنسرسیوم قوی، با محورهای مشخص و استراتژیک در راستای توسعه واحدهای سازنده داخلی با تفویض اختیار و واگذاری بیشتر مسئولیت‌ها به خود سازندگان و خواستن کیفیت، قیمت و زمان معقول و منطقی برای تولید‌ کالا تا برای آنها به مشابه یک تمرین رقابت برای حضور در بازارهای خارجی نیز تلقی شود.

اینها نمونه‌ای از سیاست‌های کلان و مدرن اقتصادی است که درست است به بهانه تحریم‌ها شروع شده است اما کارهای ماندگاری است که می‌تواند نسل اندر نسل این کشور را بهره‌مند کند و نجات دهد.

*راهبرد سوم:تکمیل زنجیره ارزش/تحریم میلیون‌ها قلم کالا ممکن نیست

هدف اصلی این تحریم‌ها جلوگیری از فروش محصولات است. درباره بازارهای صادراتی چه می‌کنید؟

بیات: اگر نفت ما یک کالا است که به راحتی می‌توانند آن را رصد کنند و جلوی حضور آن در بازارها را بگیرند، ما می‌توانیم این یک کالا را به میلیون‌ها کالا تبدیل کنیم. اگر یک نفر خواسته‌ای داشته باشد و تنها باشد قابل نادیده گرفتن است اما اگر میلیون‌ها نفر شوند دیگر امکان مهار آن وجود ندارد.

اگر کالای تک محصولی نفت به میلیون‌ها کالایی که در زنجیره پتروشیمی‌ یا پالایشگاهی و نیروگاهی تبدیل شود دیگر کاری علیه آن نمی‌توانند بکنند. این هم یکی از استراتژی‌های کلان نظام برای حرکت در کامل کردن زنجیره ارزش است.

البته خداوند توفیق داد که این ایده عمدتا از پتروشیمی شکل گرفته اما الان در همه جای کشور این مدل توسعه پیدا می‌کند.

در صنعت فولاد و معدن هم همین‌گونه است. دلیلی ندارد ما سنگ معدنی که فرآوری اولیه آن را انجام داده‌ایم صادر کنیم که واحدهای فولادسازی ژاپن آن را تبدیل به فولاد کرده و به ما صادر کنند. این سنگ معدن در زنجیره و حلقه‌های بعدی می‌تواند به محصولات نهایی تبدیل شود.

اگر به این موارد توجه کنیم بی‌کاری در کشور معنا نخواهد داشت و حتی باید نیروی کار به کشور وارد کنیم و این ثروت به همه مردم خواهد رسید. اسلام هم با رفاه و ثروتمند شدن جوامع مسلمان مخالف نیست. آنچه اسلام با آن مخالف است وابستگی به دنیا و معاوضه شرافت انسانی با مادیات است.

خیلی از زیرساخت‌های مورد نیاز نیز به وجود آمده است و باید با پیگیری و ابرام و پافشاری جلو برود. امروز ایده ما می‌توانیم در ذهن و فکر و دل بسیاری از کارشناسان صنعت نفت ما و دیگر صنایع ما جا افتاده است.

به خصوص در صنعت نفت که زمانی می‌گفتند همه چیز باید آمریکایی‌ و انگلیسی و با استاندارد آنها باشد اما امروز این تعصب به وجود آمده است که چرا باید کاری را با کمک خارجی انجام دهیم و به رگ غیرت کارشناسان ایرانی و حمیت آنها برمی‌خورد. غربی‌ها نیز باید بفهمند ایران سال 92 به بعد ایران سال 55 و 56 نیست و باید توانمندی‌ ما را باور کنند.

با زنجیره‌ای از این اقدامات هماهنگ هم هدف کوچکتر یعنی دور زدن تحریم‌ و هم هدف بزرگتر یعنی اهداف بلند مرتبه نظام حاصل می‌شود.

*برای فروش محصولات هلدینگ خلیج‌فارس در داخل و خارج از کشور نگرانی نداریم

تحریم‌ها روی فعالیت مجتمع‌های تحریم شده چه تأثیری خواهد داشت؟ به خصوص اینکه اغلب این 8 مجتمع اعضای هلدینگ خلیج فارس هستند.

بیات: خوشبختانه هیچ تأثیری از این تحریم‌ها بر فعالیت‌ این شرکت‌ها قابل تصور نیست. این شرکت‌ها از نظر تکنولوژی وابستگی به دیگران ندارند و سال‌ها است تولید می‌کنند.

در بازاریابی و فروش نیز محصولات آنها به قدری مشتری دارد که پاسخ این مشتری‌ها را نیز نمی‌توانیم بدهیم. در ثانی ما سال به سال میزان مصرف داخل محصولات پتروشیمی کشور را افزایش می‌دهیم.

قبلا هیچ گاه نسبت فروش داخل و صادرات 60 به 40 نبوده است اما شاید امسال حتی به رقم 65 درصد فروش داخل و  35 درصد صادرات برسیم. ما سال گذشته نزدیک به 12 میلیون تن داخل کشور از محصولات تولیدی ما در داخل مصرف و تبدیل به کالای نهایی شد و امسال برآورد ما 19 میلیون تن است.

الان هم می‌دانید که به جای توجه به تحریم‌ها کشور در صادرات محدودیت ایجاد کرده است. این نشان می‌دهد داخل کشور ما یک بازار و پتانسیل بسیار خوبی با توجه به جمعیت 75 میلیون نفری ما وجود دارد. ما این آمادگی را داریم که اولویت اول تأمین محصولات را به بازار داخلی بدهیم.

درباره بخشی هم که صادر می‌شود هیچ جای نگرانی وجود ندارد به خصوص توصیه می‌کنم مبادا سهامداران و سرمایه‌گذاران از روی نداشتن اطلاعات دقیق اشتباه محاسبه کنند و بیهوده به سمت فروش دارایی‌هایشان بروند و از این محل آسیب ببینند.

توصیه می‌کنم اطلاعات دقیق را ابتدا از ما بگیرند بعد محاسبات دقیق انجام داده و افق بین‌المللی را با دقت رصد کنند و سپس منطقی و درست تصمیم‌ بگیرند.