اقتصاد ایران به عنوان بزرگترین دارنده منابع هیدروکربوری دنیا به صادرات نفت خام وابسته است. این موضوع موجب شده است آمریکا با اعمال تحریم‌های نفتی بر فروش نفت ایران به دنبال محدودیت در صادرات و آسیب رساندن به اقتصاد و معیشت مردم باشد.

به اعتقاد کارشناسان بازارسازی نفت یکی از راهکارهای ایمن‌سازی فروش نفت ایران در شرایط تحریم و التهابات بازار است. بازارسازی برای فروش نفت ایران بدین معناست که موضوع تحریم از موضوع دوجانبه آمریکا و ایران، به موضوع مورد دغدغه کشور طرف ثالث در تعاملات نفتی ایران تبدیل شود، بدین صورت بازار فروش نفت ایران اثر‌پذیری حداقلی از بازگشت تحریم‌ها داشته و تداوم می‌یابد.

در گزارش اول از پرونده «بازارسازی نفت» با عنوان «برنامه دولت برای سهامدار شدن در 4 پالایشگاه‌ فراسرزمینی» به بررسی سیاست Buy Demand یا خرید تقاضا و نقش آن در صادرات نفت ایران به ونزوئلا در دولت سیزدهم پرداخته شد.

*تاثیر سیاست «شریک استراتژیک» بر ایمن‌سازی صادرات نفت ایران

یکی دیگر از سیاست‌های بازارسازی نفت، strategic partnership یا شریک استراتژیک است. در این سیاست دو کشور وارد همکاری و شراکت بلندمدت می‌شوند که فروش نفت و تبادلات انرژی بخشی از آن خواهد بود.

محمدصادق جوکار رئیس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در توضیح سیاست شریک استراتژیک می‌گوید: استراتژی ایران در تعامل با کشور چین می‌تواند ذیل همین strategic partnership تعریف شود. بنده فقط ناظر به حوزه نفت و انرژی توضیح می‌دهم که در الگوی «شریک استراتژیک» ذیل توافق 25 ساله با چین می‌توان هم در بخش توسعه تقاضای داخلی از طریق ارتقای پالایشگاه‌ها، ایجاد پتروپالایشگاه‌های جدید و ساخت پالایشگاه‌های کوچک از طریق انتقال فناوری مثلاً مینی‌ریفاینری‌ها کار کرد.

وی اظهار داشت: در ذیل سیاست strategic partnership هم می‌توانیم از خام‌محوری نفت بکاهیم و هم برای ایمن‌سازی آن بخش خامی که مجبور هستیم صادر کنیم در تعامل با چین کار را پیش ببریم. یعنی الآن ایران تصمیم گرفته است که با کشور چین یک مشارکت راهبردی داشته باشد.

جوکار گفت: باز هنوز بین این مشارکت راهبردی (این واژه‌ها مهم هستند) با مثلاً ائتلاف یا اتحاد تفاوت‌هایی وجود دارد. ما قرار نیست الآن ائتلاف استراتژیک با چینی‌ها در این فضا داشته باشیم. نظام هم دنبال آن نیست. ما دنبال strategic partnership هستیم، یعنی همکاری و مشارکت راهبردی چه با چین و چه با هند. همانطوری که الآن چینی‌ها ممکن است مشارکت راهبردی با عربستان هم داشته باشند.

رئیس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی افزود: ضمنا توجه داشته باشید که در این بازی حاصل جمع جبری صفر نیست که من اگر به سمت چینی‌ها رفتم، دیگر سمت هند نروم. پس این توافق 25 ساله می‌تواند هم در بحث تقاضاسازی داخلی، هم ایمن‌سازی آن خامی که می‌خواهیم صادر کنیم و مجبور هستیم که صادر کنیم به ما کمک کند.

* با امضای سند همکاری 25 ساله، صادرات نفت ایران به چین حدود 8 برابر شد

سند همکاری 25 ساله ایران و چین در فروردین ماه 1400 (مارس 2021) بین دو کشور امضا شد. تصویر 1، میزان صادرات نفت ایران به چین را در سال‌های مختلف طبق آمار اوپک و موسسه کپلر نشان می‌دهد.

طبق تصویر 1، بعد از تخریب روابط ایران و چین در دولت روحانی، امضای سند همکاری ایران و چین با راهبری مسئولین ارشد نظام موجب شد که روند صادرات نفت ایران به چین در سال‌های 2021 و 2022 صعودی شود.

تصویر 1

طبق آمار، صادرات نفت ایران به چین در سال 2021، 193 درصد و در سال 2022، 168 درصد نسبت به سال قبل خود افزایش داشته است، موضوعی که یکی از دلایل اصلی آن امضای سند همکاری 25 ساله بین دو کشور و تقویت روابط ایران و چین بعد از روی کار آمدن دولت سیزدهم است. به بیان دیگر بعد از امضای سند همکاری 25 ساله ایران و چین، صادرات نفت ایران به این کشور حدود 8 برابر شده است.

اجرای سیاست شریک استراتژیک در دولت سیزدهم تنها به کشور چین محدود نشده است و ایران در حال همکاری پایدار با کشور ونزوئلا و روسیه نیز است.

سند همکاری‌های جامع راهبردی 20 ساله ایران و ونزوئلا در جریان سفر نیکولاس مادورو رئیس جمهور ونزوئلا به تهران در 21 خردادماه، در حضور دو رئیس‌جمهور و توسط وزرای خارجه به امضا رسید و این موضوع با کشور روسیه نیز در دست اقدام است.