صنعت پتروشیمی به عنوان بخش ارزش‌آفرین صنعت نفت در چند دهه گذشته پیشرفت چشمگیری داشته است؛ تا آنجا که ظرفیت تولید این صنعت از ۳ میلیون تن در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی اکنون به بالای ۹۰ میلیون تن رسیده و انتظار می‌رود و با اجرای طرح‌های پیشران، این ظرفیت تا ۱۰ سال آینده بیش از ۲ برابر شود.

با توجه به ظرفیت ۹۰ میلیون تنی پتروشیمی، صنعت پتروشیمی ایران در حال حاضر معادل یک میلیون بشکه نفت خام در روز از منابع هیدروکربوری را در ۶۸ مجتمع پتروشیمی به مواد ارزشمند پتروشیمی تبدیل می‌کند.

علاوه بر توسعه کمی، کیفیت تولید مواد پتروشیمی نیز رشد داشته و اکنون حدود ۵۰۰ گرید شیمیایی و پلیمری در کشور تولید می‌شود و انتظار می‌رود در سال‌های آینده ایران در تولید تمام محصولات پتروشیمی خودکفا شود.

در این میان، پلیمرها ارزشمندترین تولیدات صنعت پتروشیمی هستند و در حال حاضر حدود ۹ میلیون تن پلیمر در پتروشیمی تولید می‌شود که تا پایان برنامه هفتم توسعه ۲۰ میلیون تن خواهد رسید و ۵ محصول پلیمری به سبد محصولات اضافه خواهد شد.

با این حال، توجه به تکمیل زنجیره ارزش از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. اگرچه ایران در تولید خوراک بالادستی و میان‌دستی تا حد زیادی به خودکفایی رسیده اما باید این زنجیره در بخش پایین‌دستی نیز تکمیل شود.

در حال حاضر وجود تعداد قابل توجهی محصول نیمه خام و خصوصاً متانول بهترین فرصت جهت توسعه زنجیره‌ارزش هستند و لازم است همه شرکت‌ها و هلدینگ‌های پتروشیمی نسبت به استفاده از آن در زنجیره ارزش اقدام کنند و یا این خوراک را در اختیار متقاضیان قرار دهند و در این راستا شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نقش هماهنگ‌کننده و تسهیل‌گر را دارد.

توسعه عمودی زنجیره‌ارزش و تکمیل خلأهای موجود در آن مطابق نیازهای بازار و توانمندی‌های داخلی و گسترش صنایع تکمیلی از اهداف شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در راستای بازارسازی و اشتغال‌زایی است. برای توسعه زنجیره ارزش باید علاوه بر سرمایه‌گذاران و صنایع بزرگ از سرمایه‌گذاران و صنایع کوچک نیز حمایت کرد.

همچنین رویکرد توسعه کیفی هم‌زمان با توسعه کمی، می‌تواند ضمن ایجاد ارزش افزوده بالاتر برای صنعت، طیف متنوعی از محصولات مورد نیاز صنایع مختلف کشور را تولید کند.

شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران نیز با تأکید بر ماده (۱۰) «قانون جهش تولید دانش‌بنیان» سعی بر تشویق مجتمع‌ها و طرح‌های پتروشیمی در راستای استفاده از محصولات دانش بنیان ساخت بار اول را دارد تا ضمن اجرایی کردن سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی، پایداری توسعه را به همراه داشته باشد.

در راستای پوشش خلأهای زنجیره تأمین و افزایش تاب‌آوری صنایع تکمیلی و خرد، بسته‌های سرمایه‌گذاری کوچکی برای صنعت پتروشیمی طراحی و به عنوان فرصت‌های سرمایه‌گذاری به هلدینگ‌ها معرفی شده‌اند و اجرای این بسته‌ها منجر به خودکفایی در ۷۰ درصد مواد اولیه مورد نیاز صنایع تکمیلی خواهد شد.

سرمایه‌گذاری ۸۲ میلیارد دلاری در صنعت پتروشیمی ایران

مجموع تأمین مالی ارزی صنعت پتروشیمی ایران جهت احداث طرح‌ها و مجتمع‌های پتروشیمی تا پایان سال ۱۳۹۹ از منابع داخلی و خارجی معادل ۸۲ میلیارد دلار بوده است. تسریع در فرآیند تکمیل زنجیره ارزش صنعت پتروشیمی و توسعه پایین‌دست آن نیازمند سرمایه‌گذاران خرد و کلان و داخلی و خارجی است تا ارز و ریال طرح‌های کوچک و بزرگ را به فراخور تأمین کند.

به منظور حفظ پایداری اقتصادی و افزایش تاب‌آوری بنگاهی در تلاطم‌های قیمت‌های جهانی و بروز و ظهور فناوری‌های نوین، ضروری است تا هلدینگ‌ها و مجتمع‌ها رویکردی در پیش گیرند تا با تکمیل زنجیره ارزش محصولات خود به سمت تنوع محصولی و تقویت صنایع پایین‌دستی بپردازند.

از سوی دیگر، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در راستای اجرای سیاست‌های کلان و نقش‌آفرینیِ دانش و فنّاوری پیشرفته در همه‌ عرصه‌های تولید صنعت پتروشیمی به منظور توسعه دانش فنی، کاهش هزینه‌های تولید، افزایش بهره‌وری، ارتقای کیفیت محصولات، رقابت‌پذیر شدن تولیدات در بازارهای جهانی و کاهش قیمت تمام‌شده محصولات در داخل قراردادهایی را به امضاء رسانده است.

در این میان، کشور ایران از لحاظ دستیابی به ارائه خدمات فنی و ساخت کالا و تجهیزات به مرحله صادرات رسیده است که در تعاملات اخیر با کشور روسیه نیز بیش از پیش تجلی یافته است.

گسترش صنایع پشتیبان صنعت پتروشیمی نیاز به افزایش تعاملات فنی با سایر شرکت‌ها و کشورها دارد تا قدرت مانور شرکت‌های ایرانی را افزایش دهد و در این راستا، شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران قطعاً نقش تسهیلگری خود را ایفا خواهد کرد.

شرکت‌های خارجی نیز با توجه به توانمندی‌های داخلی و مزیت خوراک‌های بالادستی و میان‌دستی ایران می‌توانند از فرصت کسب سود از طریق سرمایه‌گذاری در صنعت پتروشیمی ایران بهره‌مند شوند. بازار تأمین کالا، خدمات و تجهیزات صنعت پتروشیمی سالانه بیش از ۵ میلیارد دلار است و این صنعت طی ۱۰ سال آینده به ۷۶ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز دارد.

یکی از شاخص‌های اصلی سنجش اثربخشی صنایع، اشتغال مستقیم و غیرمستقیم حاصل از توسعه آنها است. صنعت پتروشیمی در کنار ایجاد ۱۲۴ هزار اشتغال مستقیم در چشم‌انداز توسعه موجبات شکل‌گیری صدها بنگاه کوچک و متوسط شده است. مطابق بررسی‌ها، به ازای هریک میلیون تن محصول پتروشیمی عرضه شده به صنایع پایین دست صنعت پتروشیمی، پتانسیل ایجاد ۱۷۰ هزار شغل وجود دارد.