کاشی و سرامیک محبوب‌‌‌ترین مصالح مورد استفاده در صنعت ساختمان‌‌‌سازی است، به‌‌‌طوری که ساختن یک‌آپارتمان بدون استفاده از این مصالح پرکاربرد تقریبا غیرممکن است. در ایران با توجه به برخورداری کشورمان از منابع و ذخایر طبیعی کانی‌‌‌های موردنیاز صنعت کاشی، مزیت اقتصادی ارزشمندی نسبت به بقیه صنایع وجود دارد.

از انواع کاشی و سرامیک می‌‌‌توان به کاشی بدنه (دیوار)، کاشی کف که در اصطلاح عامیانه به آن سرامیک می‌‌‌گویند و کاشی پرسلانی که نسل سوم صنعت کاشی و سرامیک است، اشاره کرد. به گزارش وزارت صنعت، معدن و تجارت، کشور تا سال 1404 برای توسعه صنعتی بر هفت‌صنعت بزرگ و موثر تکیه خواهد کرد که یکی از آنها، صنعت کاشی و سرامیک است. مهم‌ترین عامل در این صنعت که می‌‌‌تواند موجب رونق بیشتر کاشی و سرامیک شود، افزایش تقاضا و اعظای مشوق‌‌‌های تولیدی در ساختمان‌سازی است.

چین؛ سردمدار تولید جهانی کاشی و سرامیک

طی سال‌های 2018 تا 2019 قرنطینه‌‌‌های سراسری و بسته‌‌‌شدن موقتی کارخانه‌ها بر اثر شیوع ویروس کرونا، موجب کاهش میزان تولید شد. در 20سال اخیر حدود 46درصد از کل کاشی‌‌‌های دنیا در آسیا تولید شده که در سال گذشته میلادی این میزان به حدود 70درصد رسیده است. بزرگ‌ترین کشور تولیدکننده کاشی در جهان، چین با 52درصد تولید جهانی و پس از آن هندوستان با 8درصد تولید جهانی است. در سال 2020 چین و هند به‌‌‌ترتیب 8هزار و 474میلیون مترمربع و یک‌هزار و 320میلیون مترمربع کاشی و سرامیک تولید کردند.

عراق؛ مقصد صادراتی کاشی‌‌‌سازان ایرانی

عمده کاشی کشور در شهرهای یزد، کرمان، مشهد، اصفهان، تهران و قزوین تولید می‌شود که باتوجه به رکود در اجرای پروژه‌‌‌های عمرانی و ساختمانی، صنعت کاشی‌‌‌وسرامیک نیز با محدودیت‌های فراوانی مواجه شده، به‌طوری که می‌‌‌توان گفت در ایران اشباع شده است؛ در نتیجه شرکت‌های صنعت کاشی‌‌‌وسرامیک برای هرگونه توسعه سرمایه‌گذاری باید به بازارهای صادراتی رجوع کنند. صنعت سرامیک ایران از نظر صادرات در دنیا جایگاه پنجم را دارد. وجود معادن غنی برای تامین مواداولیه باعث شده است تا ایران در بین بزرگ‌ترین صادرکنندگان کاشی‌‌‌وسرامیک جهان قرار گیرد و حتی برخی از کشورهای منطقه مواداولیه موردنیاز تولید کاشی‌وسرامیک خود را از ایران تامین کنند. حدود 73درصد کاشی‌‌‌وسرامیک ایران به عراق صادر می‌شود و انتظار می‌رود با توجه به ارزان بودن انرژی در ایران و وجود مواداولیه فراوان این صنعت در کشور، در آینده نیز این روند صادرات حفظ شود. صنعت کاشی‌‌‌وسرامیک با ارزش بازاری بالغ بر 15هزار میلیارد تومان سهم کمی از ارزش کل بازار سرمایه را تشکیل می‌دهد. صنعت مذکور شامل هفت‌شرکت است که مهم‌ترین شرکت به لحاظ ارزش بازار سهام، «کحافظ» با ارزشی بالغ بر 4هزار و 400میلیارد تومان است. بازدهی سالانه این صنعت در 1401، به‌‌‌میزان 74درصد بوده که در مقایسه با بازدهی 50درصدی کلیت بازار سرمایه عملکرد متعادلی محسوب می‌شود. در این میان بیشترین بازدهی برای شرکت «کلوند» با 120درصد و کمترین بازدهی نیز برای «کهرام» با بازدهی منفی 21درصد است. نسبت قیمت به سود صنعت کاشی‌وسرامیک در حال حاضر 9/ 11واحد است که در مقایسه با کلیت بازار که حدود 4/ 10است، 14درصد رشد بیشتری را تجربه کرده است. در میان شرکت‌های فعال این صنعت «کحافظ» با نسبت قیمت به سود 9/ 10واحد نسبت به هم‌‌‌گروهی‌‌‌های خود جاماندگی بیشتری دارد و «کسعدی» نیز با نسبت قیمت به سود 4/ 18واحد بیشترین رشد نسبت را در بین هم‌‌‌گروهی‌‌‌های خود دارد.

«کساوه» سهم پرسود صنعت

در بررسی هر شرکت تولیدی، اولین معیاری که به ذهن هر فرد می‌رسد میزان سودآوری آن است. میانگین حاشیه سود ناخالص صنعت کاشی و سرامیک در دهه 90 شمسی 24درصد بوده و حاشیه سود خالص نیز در حدود 13درصد به‌‌‌دست آمده است. بررسی روند حاشیه سود نشان می‌دهد که در سال‌های 1392 تا 1395 اوضاع سودآوری صنعت رو به وخامت بوده است. از سال 1396 به بعد شرکت‌ها توانستند با فروش صادراتی حاشیه سود خود را افزایش دهند، به‌‌‌طوری که در 9ماهه 1401 حاشیه سود ناخالص و خالص کلیت صنعت به 34درصد و 29درصد افزایش یافته است. در میان شرکت‌های صنعت بیشترین حاشیه سود ناخالص و خالص مربوط به شرکت «کساوه» است که توانسته است با کنترل هزینه‌‌‌ها و افزایش فروش صادراتی خود حاشیه سود ناخالص 46درصدی و حاشیه سود خالص 42درصدی را به ثبت برساند. کمترین میزان حاشیه سود ناخالص و خالص نیز برای «کصدف» است که به‌‌‌ترتیب منفی 42درصد و منفی 51درصد بوده است.

اوج تولید کاشی‌‌‌سازان در سال 1401

بررسی روند تولیدات صنعت کاشی‌‌‌وسرامیک نشان می‌دهد که در دهه اخیر شرکت‌های این صنعت اوضاع بسیار بدی را به لحاظ رشد میزان تولید تجربه کرده‌‌‌اند. از سال 1391 صنعت با افت تولید مواجه بوده که در سال 1394 به اوج افت خود رسیده و کاهش 24درصدی را به ثبت رسانده است. با این حال از سال 1396 رونق نسبی در تولیدات این صنعت رقم خورده که این رونق در سال 1401 جهش خیره‌‌‌کننده‌ای داشته و افزایش 41درصدی در تولیدات این صنعت رخ داده است. عمده دلیل آن را با توجه به وضعیت رکودی ساخت‌‌‌وساز در کشور می‌‌‌توان افزایش سهم صادرات شرکت‌های کاشی‌‌‌وسرامیک و در نتیجه رشد تقاضا برای آنها دانست. در میان شرکت‌های این صنعت برای دوره 12ماه 1401، بیشترین میزان تولید مربوط به شرکت «کساوه» است که با تولید 23میلیون و 935هزار مترمربع کاشی و سرامیک حدود 46درصد تولید کل صنعت را شامل می‌شود. کمترین میزان تولید نیز برای «کصدف» است که با تولید 2میلیون مترمربع کاشی و سرامیک 4درصد کل تولیدات صنعت را تشکیل می‌دهد.

سهم عمده «کساوه» از درآمد صنعت

ارزیابی درآمد صنعت کاشی و سرامیک نشان می‌دهد که به‌طور متوسط هر سال 31درصد به فروش این صنعت افزوده شده است. در سال 1394 افت 20درصدی در فروش کلی صنعت رخ داده که بیشترین افت در دهه اخیر بوده است. با این حال از سال 1395 فروش صنعت کاشی‌‌‌وسرامیک شیب صعودی به خود گرفته، به‌طوری که در سال 1401 درآمد آنها 49درصد افزایش را تجربه کرده است. کاشی‌‌‌سازان باتوجه به رکود عمیق ساخت‌‌‌وساز عمدتا به صادرات روی آوردند و به‌طور میانگین 36درصد از درآمد صنعت در سال 1401 مربوط به فروش صادراتی بوده است. در این بین بیشترین سهم صادرات مربوط به «کساوه» بوده که 61درصد از درآمد خود را در سال 1401 از محل صادرات کسب کرده است. حال با بررسی درآمد فروش شرکت‌های کاشی‌‌‌ساز درمی‌‌‌یابیم که بیشترین درآمد مربوط به «کساوه» است که توانسته است با فروش یک‌هزار و 227میلیارد تومانی 29درصد درآمد کل صنعت را در سال 1401تشکیل دهد. کمترین میزان درآمد سالانه نیز مربوط به «کصدف» است که با فروش 84میلیارد تومانی 2درصد از فروش کلیت صنعت را از آن خود کرده است.

ارزان‌فروشی در «کحافظ»

قیمت کاشی‌‌‌وسرامیک در کشور یک قیمت تصویب‌شده و زیر نظر انجمن صنفی تولیدکنندگان کاشی‌وسرامیک کشور است. به‌‌‌طور کلی قیمت مصوب کاشی‌‌‌وسرامیک باتوجه به قیمت مواداولیه، نیروی کار و در نظر گرفتن سود و زیان شرکت‌های کاشی‌‌‌ساز توسط انجمن صنفی تولیدکنندگان کاشی کشور تصویب و به‌‌‌صورت بخش‌‌‌نامه به همه‌‌ آنها اعلام می‌شود. در این بین با توجه به اینکه صنعت کاشی‌‌‌وسرامیک صادرات‌محور بوده و عمده درآمد شرکت‌ها از محل صادرات است، برخی آنها که توانستند تعامل خوبی با کشورهای خارجی داشته باشند و فروش صادراتی خود را افزایش دهند، با نرخ فروش بیشتری محصولات خود را به‌‌‌فروش رساندند که این موجب شده است تا سود بیشتری کسب کنند. بر این اساس دو شرکت «کلوند» و «کساوه» در اسفندماه نسبت به میانگین کل سال 1401، مهم‌ترین محصولات خود را که محصول لعابدار و کاشی دیواری صادراتی است، 31درصد بیشتر به‌فروش رساندند. با این حال در این مقیاس شرکت «کحافظ» محصول اصلی خود را که کاشی پرسلانی است در اسفندماه 5درصد کمتر از میانگین سال به‌‌‌فروش رسانده است که نسبت به سایر هم‌‌‌گروهی‌‌‌ها عملکرد ضعیفی محسوب می‌شود.

فوران نقدینگی در «کترام»

بحث جریان نقد یکی از مسائل بااهمیت در شرکت‌های تولیدی محسوب می‌شود؛ چرا که نقدینگی می‌‌‌تواند شرکت‌ها را در تامین مواداولیه و افزایش ظرفیت عملی تولید یاری رساند. بررسی میزان نقدینگی صنعت نشان می‌دهد که در دوره 9ماهه 1401، به‌طور متوسط 8درصد فروش کل کاشی‌‌‌سازان تحت عنوان نقدینگی ذخیره شده که به‌نسبت عدد مطلوبی برای کلیت صنعت محسوب می‌شود. حال در این بین بیشترین نقدینگی حاصل از فروش را شرکت «کترام» به ارمغان آورده که در حدود 39درصد بوده و کمترین میزان برای شرکت «کسعدی» است که باتوجه به وضعیت نقدینگی بد در این شرکت منفی 2درصد از فروش خود را جذب نقدینگی کرده است.

متغیرهای اثرگذار بر سودآوری صنعت

یکی از عواملی که همواره عمده صنایع تولیدی را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد، نوسانات نرخ ارز است. افزایش نرخ ارز می‌‌‌تواند هزینه‌‌‌های تولیدی شرکت را افزایش دهد که این امر می‌‌‌تواند برای شرکت‌های صادرات‌محور امری مفید باشد؛ چراکه موجب رشد درآمدی آنها خواهد شد. در این میان یکی از مهم‌ترین و تاثیرگذارترین عوامل، کاهش نقدینگی و در نتیجه رکود و متوقف شدن پروژه‌‌‌های ساخت‌‌‌وساز است. از آنجا که این صنعت رابطه مستقیمی با ساخت‌‌‌وساز پروژه‌‌‌های عمرانی دارد، هرگونه رکود و کاهش فعالیت موجب افت تقاضا برای کاشی و سرامیک خواهد شد که در نتیجه سودآوری شرکت‌ها را کاهش می‌دهد. یکی از دلایلی که باعث شده عمده شرکت‌های این صنعت به فروش صادراتی روی آورند همین امر است که البته باید در نظر داشت بیش از 70درصد فروش به کشور عراق صورت می‌گیرد که این خود یک ریسک تلقی می‌شود؛ چرا که هرگونه مشکل سیاسی با این کشور می‌‌‌تواند فروش صنعت را با اخلال مواجه سازد.

نقاط ضعف و قوت صنعت کاشی‌‌‌ و سرامیک

نقاط ضعفی را که موجب عدم‌تمایل سرمایه‌گذار به این صنعت می‌شود می‌‌‌توان عدم‌تناسب حجم سرمایه‌گذاری با نیاز کشور دانست. همچنین عدم‌توانایی رقابت کاشی‌‌‌وسرامیک‌سازان ایران با تکنولوژی‌‌‌های موجود در کشورهای اروپایی یک عامل ضعف است. پایین بودن کیفیت محصولات تولیدی و تحریم‌‌‌ها و چالش‌‌‌های دولتی نیز دو مورد از نقطه‌ضعف‌‌‌های عمده صنعت محسوب می‌شود. در مقابل، کاهش هزینه تولید به‌‌‌دلیل تامین مواداولیه در داخل کشور، قیمت نسبتا پایین سوخت در داخل ایران، حمل‌‌‌ونقل ارزان در ایران و هزینه پایین نیروی انسانی نقاط قوت شرکت‌های کاشی و سرامیک محسوب می‌شوند که باعث شده‌اند این صنعت از نظر وزارت صمت جزو هفت‌صنعت آینده‌دار و موثر به شمار آید.