ایران به عنوان یکی از بزرگترین دارندگان منابع هیدروکربوری دنیا همواره با کشورهای منطقه از نظر میزان تولید نفت و گاز و درآمدهای حاصل از آن مقایسه می‌شود که از جمله این کشورها می‌توان به عربستان و قطر اشاره کرد.

طبق آخرین گزارش سالانه شرکت‌ نفت و گاز بریتیش پترولیوم (BP‌)‌ عربستان با تولید روزانه 9.39 میلیون بشکه نفت و میعانات گازی، سومین تولیدکننده بزرگ دنیا بوده و شرکت نفت عربستان (آرامکو) سال گذشته 161 میلیارد دلار سود داشت‌ که بالاترین رقم در بین غول‌های نفتی دنیاست.

همچنین قطر نیز با تولید سالانه 177 میلیارد متر مکعب، بزرگترین صادرکننده گاز مایع‌شده (LNG) دنیاست؛ شرکت قطر انرژی سود خالص خود در سال 2022 را 42.5 میلیارد دلار اعلام کرد و در بین غول‌های نفتی دنیا در جایگاه سومین شرکت سودآور قرار گرفت.

در این بین اما جایگاه ایران در حوزه تولید و صادرات نفت و گاز و تاثیرات رفاهی ناشی از درآمدهای نفتی در مقایسه با قطر و عربستان کجاست؟ هر چند تحریم یکی از عوامل موثر در ایجاد محدودیت و کند شدن سرعت توسعه صنعت نفت ایران بوده است، اما یک عامل جدی دیگر را نیز باید در محاسبات مدنظر قرار داد که به وضوح نشان می‌دهد ایران حتی در شرایط غیرتحریمی نیز نمی‌تواند با مدل خام‌فروشی و اتکای صرف به درآمدهای نفتی به توسعه دست یابد.

* مقایسه رفاه نفتی ایران با عربستان و قطر و یک نکته مغفول

طبق آخرین گزارش سالانه شرکت BP، تولید نفت و میعانات گازی ایران، عربستان و قطر در سال 2021 به ترتیب 3.17، 9.39 و 1.31 میلیون بشکه در روز بوده است؛ تولید گاز ایران، عربستان و قطر نیز به ترتیب 256.7، 117.3 و 177 میلیارد متر مکعب در سال بوده است.

اگر مجموع تولید نفت، میعانات و گاز این 3 کشور را معادل هر بشکه نفت خام درنظر بگیریم؛ تولید ایران، عربستان و قطر به ترتیب روزانه 7.59، 11.41 و 4.36 میلیون بشکه در روز است. به بیان دیگر مجموع تولید منابع هیدروکربوری عربستان حدود 50 درصد بیشتر از ایران بوده و این شاخص برای ایران 75 درصد بیشتر از قطر است.

اما چه عاملی باعث شده که فاصله ایران با دو کشور عربستان و قطر در درآمدهای حاصل از نفت و گاز و رفاه ایجاد شده با اتکا به خام‌فروشی تا این حد زیاد باشد؟ پاسخ، «جمعیت» است. در حال حاضر جمعیت ایران، عربستان و قطر به ترتیب 87.92، 35.95 و 2.69 میلیون نفر است که موجب شده است سرانه دو کشور عربستان و قطر از هر بشکه تولید معادل نفت خام از ایران بسیار بیشتر باشد.

طبق تصویر 1، سهم هر ایرانی، عربستانی و قطری از تولید معادل نفت خام کشور خود در طول سال به ترتیب برابر با 31.5، 115.8 و 591.6 بشکه است که نشان می‌دهد به دلیل جمعیت کمتر عربستان و قطر بهره‌مندی هر فرد از جمعیت این کشور از درآمدهای حاصل از نفت و گاز بیشتر است.

حتی در صورت رفع تحریم یا بی‌اثر شدن کامل تحریم‌های نفتی و تولید حداکثری نفت ایران، باز هم شاخص سهم هر ایرانی از تولید منابع هیدروکربوری معادل 37.3 بشکه نفت خواهد بود که تغییر چندانی نکرده و همچنان با اختلاف از عربستان و قطر کمتر است.

‌وقتی جمعیت کمتر است، در نتیجه مصرف انرژی در داخل کشور نیز کمتر بوده و میزان صادرات و درآمدهای ارزی حاصل از آن افزایش می‌یابد. به عنوان مثال، هم‌اکنون ایران با وجود اینکه سهمش از میدان گازی پارس جنوبی نصف قطر است، اما تولید گاز روزانه آن حدود 100 میلیون متر مکعب از قطری‌ها بیشتر بوده ولی با این وجود ایران تقریبا همه گاز تولیدی را در داخل کشور مصرف می‌کند اما قطر هم‌اکنون با تولید کمتر گاز، بزرگترین صادرکننده گاز مایع شده دنیاست.

در مجموع به نظر می‌رسد، «جمعیت» یک متغیر تعیین‌کننده در مقایسه بهره‌مندی 3 کشور ایران، عربستان و قطر از تولیدات منابع هیدروکربوری است و ایران با جمعیت فعلی نمی‌تواند با اتکای صرف به خام‌فروشی به رفاه سطح بالا و توسعه اقتصادی دست پیدا کند.