بر اساس جزء 2ـ1 بند ط تبصره 16 قانون بودجه سال 1402 بانک مرکزی موظف است با استفاده از سامانه اطلاعاتی خود و داده‌های دریافتی از بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی، اطلاعات مربوط به اموال غیرمنقول بانک‌ها را حداکثر سه هفته پس از اتمام هر فصل، در دسترس عموم قرار دهد. حال بانک مرکزی گزارش مربوط به بهار سال جاری را از طریق وبسایت رسمی خود منتشر کرده است.

با این وجود، گزارش منتشر شده تنها شامل داده‌های 16 بانک و موسسه اعتباری است و با وجود گذشت فرصت قانونی سه هفته‌ای برای انتشار این آمار، بسیاری از بانک‌ها که بخش عمده آنها را بانک‌های دولتی تشکیل می‌دهند، همچنان آمار اموال غیرمنقول خود را در اختیار بانک مرکزی قرار نداده‌اند. البته داده‌های همین 16 بانک نیز دارایی نواقص و اشکالاتی است.

بررسی‌ها نشان می‌دهند که ارزش دفتری اموال غیرمنقول این 16 بانک به بیش از 115 هزار میلیارد تومان می‌رسد. همچنین برآورد می‌شود که ارزش فعلی این دارایی‌ها بیشتر از 150 هزار میلیارد تومان باشد.

ارزش دفتری دارایی‌های غیرمنقول بانک‌ها در خرداد 1402

کدام بانک بیشترین اموال غیرمنقول را دارد؟

مطابق گزارشی که بانک مرکزی منتشر کرده است، بانک ملت در میان بانک‌هایی که اطلاعات خود را ارائه داده‌اند، دارای بیشترین دارایی‌های غیرمنقول در شبکه بانکی بوده و ارزش دفتری دارایی‌های این بانک به حدود 22 هزار و 530 میلیارد تومان می‌رسد. البته گزارش منتشر شده از سوی بانک ملت، ناقص و فاقد برآورد ارزش روز این دارایی‌ها است.

پس از بانک ملت، بانک تجارت قرار دارد که ارزش ثبت شده دارایی‌های غیرمنقول آن بیش از 18 هزار و 872 میلیارد تومان است. البته به نظر می‌رسد که گزارش این بانک نیز کامل نباشد؛ چراکه ارزش روز این دارایی‌ها، برابر با ارزش دفتری آنها برآورد شده است.

بانک ملل و 33 هزار میلیارد تومان دارایی غیرمنقول

گزارش بانک مرکزی حاکی از آن است که بانک صادرات با دارایی‌های غیرمنقولی که ارزش دفتری آنها به 16 هزار و 724 میلیارد تومان می‌رسد، در رتبه بعدی این رده‌بندی قرار دارد. همچنین برآورد می‌شود که ارزش فعلی این دارایی‌ها به بیش از 21 هزار میلیارد تومان برسد.

با این وجود، برآوردها نشان می‌دهند که بیشترین ارزش فعلی دارایی‌های غیرمنقول، متعلق به موسسه اعتباری ملل باشد؛ در حالی که ارزش دفتری دارایی‌های این موسسه اعتباری حدود 9 هزار و 440 میلیارد تومان است، برآوردهای حاکی از آن هستند که ارزش فعلی این دارایی‌ها بیش از 33 هزار و 631 میلیارد تومان باشد.

برآورد ارزش روز دارایی‌های غیرمنقول بانک‌ها در خرداد 1402

چرا بانک‌ها دارایی‌های مازاد خود را نمی‌فروشند؟

با وجود تاکید مکرر دولت و بانک مرکزی مبنی بر لزوم واگذاری دارایی‌های مازاد بانک‌ها، آمارها نشان می‌دهند که همچنان بخش بزرگی از دارایی‌های آنها به شکل اموال غیرمنقول منجمد شده است. این در حالی است که مشوق‌های متعددی در این زمینه برای بانک‌ها در نظر گرفته‌ شده و هشدار‌های جدی از سوی بانک مرکزی به مدیران بانکی داده شده است؛ با این حال بانک‌ها همچنان تمایلی به فروش اموال مازاد خود ندارند.

عوامل مهمی در به‌وجود آمدن این شرایط نقش داشته‌اند اما شاید مهم‌ترین آنها، نرخ بهره حقیقی منفی در اقتصاد ایران باشد که باعث شده عملیات بانکی به تنهایی نتواند درآمد بانک‌ها را از رشد تورم مصون نگه دارد. بنابراین بانک‌ها ترجیح می‌دهند که به‌جای کسب درآمد از عملیات بانکداری، دارایی‌های خود را به بازارهایی جز بازار پول منتقل کنند و در این میان، بازار مسکن که تقریبا بدون ریسک محسوب می‌شود، نقش سنگری امن را برای دارایی‌های بانک‌ها ایفا می‌کند.

تا زمانی که ریسک‌های اساسی اقتصاد از جمله سیاست‌های دستوری و تحریم‌های بانکی بر بانک‌های ایران سایه افکنده‌اند، بعید به نظر می‌رسد که این موش و گربه بازی‌های دولت و بانک‌ها بر سر واگذاری دارایی‌های مازاد، تمامی داشته باشد.