این صنعت به‌عنوان مهم‌ترین منبع انرژی در آن زمان برای تولید بخار و انرژی برق استفاده می‌‌‌شد. اکنون نیز صنعت‌‌‌زغال‌سنگ در جهان به دو صورت استخراج زغال‌سنگ سنتی و استخراج زغال‌سنگ از معادن تحت فشار در زیر زمین است. برخی از کشورها همچنان به صورت گسترده از زغال‌سنگ استفاده می‌کنند؛ ازجمله چین، هند، ایالات‌متحده، روسیه و آلمان. اما به دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی و تاثیرات منفی آن بر تغییرات اقلیمی، استفاده از صنعت‌‌‌زغال‌سنگ در بسیاری از کشورها در حال کاهش است. تلاش‌‌‌هایی برای جایگزینی زغال‌سنگ با منابع انرژی دیگر مانند گاز طبیعی، نیروگاه‌‌‌های بادی و خورشیدی در حال صورت گرفتن است.

صنعت زغال‌سنگ با چالش‌‌‌های زیادی روبه‌روست که به‌‌‌طور مستقیم بر وضعیت محیط‌زیست و سلامت انسان‌‌‌ها تاثیر می‌‌‌گذارد. یکی از این چالش‌‌‌ها، آلودگی هواست. انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای و ذرات ریز معلق منشأ زغال‌سنگ، بر کیفیت هوا و تغییرات اقلیمی تاثیر مستقیم دارد. علاوه بر آن، استخراج زغال‌سنگ از معادن به کاهش تنوع زیستی، از بین بردن مناظر طبیعی و تخریب زمین‌‌‌های کشاورزی منجر شده است. تخلیه پسماندهای زغال‌سنگ نیز مشکلات جدی برای آبخوان‌‌‌ها و رودخانه‌‌‌ها به وجود آورده و عوارض جدی بر سلامت انسان‌‌‌ها و موجودات زنده داشته است. بنابراین برای روبه‌رو شدن با این چالش‌‌‌ها لازم است تا روش‌ها و فناوری‌‌‌های جدیدی توسعه یابند تا صنعت زغال‌سنگ بهبود یابد و از تاثیرات منفی آن کاسته شود.

صنعت زغال‌سنگ به‌عنوان یک منبع انرژی قدیمی و مهم، ویژگی‌‌‌های خاص خود را دارد. اولین ویژگی آن، منابع فراوان است. این ماده در بسیاری از نقاط جهان یافت می‌شود، بنابراین منبع انرژی قابل اعتماد و پایداری به شمار می‌رود. همچنین، زغال‌سنگ یک‌منبع انرژی پرقدرت است و توانایی تولید انرژی زیادی را دارد. از طرفی، این منبع انرژی در مقایسه با سایر منابع انرژی مانند نفت و گاز، به ‌‌‌طور کلی هزینه تولید پایین‌‌‌تری دارد. همچنین، زغال‌سنگ یک منبع انرژی قابل حمل‌ونقل است و می‌‌‌توان آن را به مقاصد مورد نظر منتقل کرد. با این حال، برای استفاده از زغال‌سنگ به ‌‌‌صورت بهینه و کاهش تاثیرات زیست‌محیطی، فناوری‌‌‌ها و روش‌های به‌روز و پاک‌تری برای استخراج و سوزاندن زغال‌سنگ باید استفاده شود. تحولات در حوزه انرژی‌‌‌های محیط‌‌‌زیستی، به‌تدریج صنعت زغال‌سنگ را به سمت کاهش می‌‌‌برد. اما هنوز صنعت‌‌‌ زغال‌سنگ در بسیاری از کشورها نقش مهمی در تامین انرژی بازی می‌کند.

در این راستا، تلاش‌‌‌هایی برای بهینه‌‌‌سازی فرآیند‌‌‌های استخراج و سوزاندن زغال‌سنگ به منظور کاهش اثرات مخرب زیست‌محیطی انجام شده است. همچنین، ایجاد فناوری‌‌‌های جدید در حوزه ذخیره انرژی و استفاده از منابع تجدیدپذیر به جای زغال‌سنگ می‌‌‌تواند در آینده به کاهش استفاده از زغال‌سنگ کمک کند. صنعت زغال‌سنگ تاریخچه طولانی و مهمی دارد و همچنان در بسیاری از کشورها نقش بزرگی در تامین انرژی ایفا می‌کند. با توجه به نگرانی‌های محیط‌‌‌زیستی و تلاش‌‌‌های جهانی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌ای، آینده صنعت‌‌‌زغال‌سنگ می‌‌‌تواند به سمت استفاده از منابع انرژی‌‌‌های دیگر و کاهش استفاده از زغال‌سنگ حرکت کند. این تحولات می‌‌‌تواند به بهبود محیط‌‌‌زیست و حفظ تعادل اکولوژیک کمک کند.

استقامت در تولید

تولید صنعت زغال‌‌‌سنگ در 6‌‌‌ماه منتهی به آخر شهریور سال 1402 بررسی شد. در اردیبهشت سال‌جاری نسبت به فروردین، تولید این صنعت با رشد زیادی مواجه شد. در این راستا، شاخص تولید به میزان 139.46‌درصد افزایش یافت. این رقم به مراتب بیشترین افزایش شاخص مذکور در بازه زمانی 6‌‌‌ماهه بوده است. رشد تولید این صنعت در ماه‌‌‌های بعد، بسیار کمتر از اردیبهشت‌ماه بود. به این ترتیب در خرداد سال جاری، نسبت به ماه قبل، رقم تولید به میزان 59.69‌درصد افزایش یافت.

از این جهت می‌‌‌توان گفت که اوضاع خوش تولید برای صنعت زغال‌سنگ در فصل بهار رقم خورده است؛ چرا که با ورود به فصل تابستان، آمار و ارقام مربوطه نیز نسبت به فصل بهار دچار افت قابل‌‌‌توجهی شد. میانگین رشد تولید در فصل تابستان 26.16‌درصد بوده است. به این منظور، از طریق مقایسه عدد مذکور با ارقام مربوط به رشد تولید زغال‌سنگ در خرداد و اردیبهشت، اختلاف عددی فاحشی آشکار شده است. در بازه زمانی سه‌ماه منتهی به آخر شهریور 1402، روند تولید تا حدی با ثبات همراه بود. اما این مطلب از آن جهت که میزان تولید پایین بود، نکته مثبتی تلقی نخواهد شد.

رشد تولید شرکت‌های فعال بورسی در صنعت زغال‌سنگ، در تیرماه سال‌جاری نسبت به خردادماه 26.18‌درصد محاسبه شد. به عبارت دیگر، رشد تولید در قیاس با عملکرد ماه گذشته، از نصف هم کمتر شده است. با کمی تغییر در میزان تولید، شاخص مذکور برای مرداد، به میزان 29.39‌درصد ثبت شد. رشد تولید ماهانه محصولات مرتبط با زغال‌سنگ در شهریورماه به میزان 22.90‌درصد گزارش شد.

علاوه بر اطلاعات مربوط به تولید صنعت مذکور، مقایسه عملکرد خود شرکت‌ها نیز از اهمیت ویژه‌‌‌ای برخوردار بوده است. این مساله که تولید هر یک از شرکت‎های بورسی فعال در صنعت زغال‌سنگ چه وضعیتی داشته است، دید بهتری به مخاطبان و سرمایه‌گذاران خواهد داد. از این جهت، در بازه زمانی 6‌‌‌ماهه، رصد داده‌‌‌ها نشان داد که در همه شرکت‌های حاضر در این حوزه، میانگین رشد تولید تا حدی به یکدیگر نزدیک بوده‌‌‌ است. بیشترین میزان رشد تولید مربوط به شرکت «کزغال» بوده است. این شرکت، در مدت‌زمان بررسی‌شده، به طور میانگین 24.31‌درصد رشد تولید داشته است. شرکت «کطبس» در رتبه بعدی قرار دارد و با اختلافی نه‌چندان زیاد نسبت به «کزغال» با رشد 23.73درصدی در رتبه دوم ایستاده است. اما دو سهم دیگر در این صنعت، به طور نسبی ارقام پایین‌‌‌تری را از منظر رشد تولید تجربه کرده‌‌‌اند. به این صورت که دو شرکت «کشرق» و «کپرور» به ترتیب به میزان 20.78‌درصد و 20‌درصد در بازه زمانی 6ماهه رشد تولید داشته‌‌‌اند.

همچنان جهش تولید در اردیبهشت 1402، به بررسی بیشتری نیاز دارد. یکی از دلایل توجیه این جهش، ارسال کنسانتره زغال‌سنگ توسط برخی از شرکت‌های بورسی فعال به شرکت‌های داخلی در نخستین ماه سال بوده است. از این‌رو، افزایش میزان ارسال کنسانتره زغال‌سنگ به شرکت‌های داخلی، قطعا بر روند تولید صنعت بی‌‌‌تاثیر نبوده است. به‌خصوص «کطبس» به‌عنوان یکی از مهم‌ترین شرکت‌های حاضر در بخش زغال‌سنگ، بر افزایش ارسال کنسانتره اثرگذار بوده است. در ادامه به بررسی وضعیت این شرکت به‌طور مفصل‌‌‌تر پرداخته شده است.وضعیت مبلغ فروش‌‌‌ این صنعت قابل توجه بود؛ به این صورت که در بازه زمانی 6ماه منتهی به آخر شهریور 1402، میانگین رشد مبلغ فروش نماد «کطبس»، نسبت به سایر سهام حاضر در این صنعت تفاوت زیادی داشت و تقریبا دوبرابر یا بیش از دوبرابر سایر سهام موجود در صنعت زغال‌سنگ بود. میانگین رشد مبلغ فروش نماد «کشرق» نیز 58.05‌درصد ثبت شد. این شاخص برای نماد «کپرور» هم به رقم 54.25‌درصد رسید. در بازه زمانی بررسی‌شده، میانگین 6ماهه مبلغ فروش نماد «کزغال» نیز 50.28‌درصد محاسبه شد. اما همان‌طور که گفته شد در نماد «کطبس» شرایط کاملا متفاوت بود و از این‌رو میانگین مبلغ فروش‌‌‌ در مدت یادشده، 126.60‌درصد گزارش شد. با این اوصاف «کطبس» سهم بسزایی در روند شاخص‌‌‌های مهم این صنعت داشته و از طریق فروش کنسانتره به شرکت‌های داخلی، بر روند جهش تولید این صنعت در اردیبهشت سال‌جاری اثر زیادی داشته است.

نابسامانی در قیمت ادامه دارد

از جهت نرخ فروش، صنعت زغال‌سنگ با تغییر چندان قابل‌توجهی مواجه نشد. از این منظور، در 6ماه منتهی به آخر شهریور، نوسان قیمت پرفروش‌‌‌ترین محصولات از 23.48‌درصد بالاتر نبوده است.

با توجه به تورم شدید در ماه‌‌‌های اخیر، عدم‌افزایش قیمت فروش محصولات مربوط به صنعت زغال‌سنگ، مساله مهمی بوده است. همواره صنعت مذکور، به‌عنوان تولیدکننده کالای واسطه‌‌‌ای در کشور تحت‌تاثیر جریانات مختلف اقتصادی، سیاسی و محیط‌‌‌زیستی بوده است. در قرن جدید نیز، زغال‌سنگ یکی از منابع تامین انرژی به شمار می‌رود. با این تفاسیر، بیشترین افزایش نرخ فروش مربوط به پرفروش‌‌‌ترین محصول نماد «کطبس» بود. در 6ماهه یادشده، قیمت آجر منیزیت اسپینل به‌عنوان پرفروش‌‌‌ترین محصول این نماد، به میزان 23.48‌درصد رشد داشته است.

از طرف دیگر، محصول زغال‌سنگ کک‌شو درجه‌یک با کاهش 6.79‌درصدی در نرخ فروش، بدترین وضعیت عملکرد قیمتی را در این صنعت تجربه کرد. همچنین قیمت مهم‌ترین محصولات مربوط به نمادهای «کپرور» و «کزغال»، افزایش چندان زیادی نداشته است. به این جهت، نرخ فروش محصول کنسانتره زغال‌سنگ مربوط به نماد «کزغال» رشد 11.25درصدی را ثبت کرد. قیمت زغال‌سنگ کنسانتره کک‌‌‌شو «کپرور» هم 8.64‌درصد افزایش داشت.

دو سهم اثرگذار و مهم صنعت زغال‌سنگ

شرکت‌های «کطبس» و «کزغال» دو شرکت اثرگذار و مهم صنعت زغال‌سنگ در 6ماه اخیر بوده‌اند و به‌طور کلی جزو شرکت‌های بزرگ صنعت مذکور به شمار می‌روند. نمادهای «کطبس» و «کزغال» از منظر تولید و نرخ فروش بهترین عملکرد را داشته‌‌‌اند. «کطبس» از نظر مبلغ فروش‌‌‌ بهترین کارنامه را در 6ماه یادشده به دست آورده است.

شرکت زغال‌سنگ پروده طبس به عنوان بزرگ‌ترین واحد معدنی در منطقه و بزرگ‌ترین تولیدکننده زغال‌سنگ در کشور و به‌صورت شرکت سهامی خاص تاسیس شد. این شرکت با ظرفیت اسمی سالانه 750‌هزار تن کنسانتره زغال‌سنگ و یک‌میلیون و 360‌هزار تن استخراج زغال‌سنگ خام از زمین‌‌‌های معدنی آغاز به بهره‌‌‌برداری کرده و پس از ثبت در اداره ثبت شرکت‌ها در تاریخ 22 آبان‌ماه سال 1386از سال 1387 به بهره‌‌‌برداری و تولید در این صنعت مهم پرداخته است.

بررسی تاریخی تولید و فروش شرکت «زغال‌سنگ نگین طبس» در سه سال گذشته نشان می‌دهد که این شرکت همواره از ظرفیت اسمی خود تولید بیشتری داشته و ظرفیت عملی آن به میزان 252‌هزار تن برآورد شده است. در عین حال، فروش مقداری شرکت با نرخ متوسط سالانه 5.5‌درصد رشد داشته و توانسته است با افزایش تدریجی مقدار تولید خود با رشد سالانه 6‌درصدی میزان زغال‌سنگ خام فروخته‌شده را افزایش دهد.

در سمت دیگر، «کزغال» به عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده بورسی با میزان فروش 7.2همت در سال 1401 در رتبه نخست این گروه قرار می‌گیرد و پس از آن «کپرور» با میزان فروش 1.1همت در رتبه دوم، «کطبس» به عنوان تولیدکننده زغال‌سنگ خام با فروش 400میلیارد تومانی در رتبه سوم و «کشرق» با فروش 200میلیارد تومانی در رتبه آخر قرار می‌گیرد.

کل فروش صنعت زغال‌سنگ در سال 1401، حدود5.4همت بوده است که 61‌درصد آن را «کزغال»، 26‌درصد را «کپرور»، 9‌درصد را «کطبس» و 4‌درصد را «کشرق» تشکیل می‌دهد. کل فروش این صنعت در سال 1401، به میزان 56‌درصد نسبت به سال قبل خود رشد داشته است. از منظر تولید، «کزغال» بزرگ‌ترین تولیدکننده است، «کپرور» و «کطبس» به صورت تقریبی در یک جایگاه قرار می‌گیرند و «کشرق» به عنوان کوچک‌ترین فعال این صنعت ایفای نقش می‌کند.