طی هفته جاری خبری مبنی بر چشم‌انتظاری ترکمنستان برای قرارداد گازی با عراق که گفته می‌شود ایران هم بخشی از آن است منتشر شد. برمبنای این خبر ترکمنستان قصد دارد سالانه حدود 10 میلیارد مترمکعب گاز طبیعی را از طریق ایران به عراق با قرارداد سوآپ ارزی سه جانبه صادر کند. ابعاد قرارداد گازی عراق و ترکمنستان هنوز مشخص نیست و مفاد آن منتشر نشده است و مشخص نیست سود ایران از این نقش سوآپ دقیقا چه میزان خواهد بود؟

قرارداد گازی عراق و ترکمنستان برای ایران سودمند است؟

مسعود دانشمند، عضو هیات رئیسه اتاق بازرگانی ایران و امارات،گفت: اگر عراق بخواهد از ترکمنستان گاز بگیرد حتما باید سوآپ شود و راه دیگری وجود ندارد. در واقع از ترکمنستان به مرز عراق خط لوله وجود ندارد و فقط می‌توانیم گازشان را بگیریم و در شمال مصرف کنیم و معادل این گاز از خط لوله‌ای که در ایران است به عراق داده شود.

وی درباره مزیت‌های نقش سوآپ بازی کردن برای ایران توضیح داد: قطعا اگر برای ایران سودی نداشته باشد این نقش را بازی نخواهد کرد. سود ایران در نرخی است که تعیین می‌کنند. در واقع یک هزینه سوآپ است که معمولا چیزی در حد 10 درصد قیمت است و بعد باید چیزی اضافه تر بگیرند؛ چراکه عملا ایران وقتی سوآپ می‌کند بازار صادرات کشور هم تحت تاثیر قرار می‌گیرد و ایران باید سود معقول داشته باشد که عایدی دریافت کند.

او تصریح کرد: باید گاز ترکمنستان را بگیریم و در حوزه شمال به استان خراسان، مازندران و گلستان داده شود تا آن‌ها مصرف کنند و به ازای آن از گاز جنوب در منطقه خوزستان با خط لوله به عراق صادر شود. در واقع وقتی ایران نقش تسهیل‌گر ایفا می‌کند باید کارمزد دریافت کند و رقم آن با وزارت نفت تعیین می‌شود.

الزام تنظیم قرارداد 10 ساله با ترکمنستان

دانشمند با بیان اینکه با ایفای نقش سوآپ صادرات گاز ایران با عراق به مشکل بر نمی‌خورد، توضیح داد: گاز ایران موجود است و مشتری دارد. از جنوب گاز به خراسان، مازندران و گلستان داده می‌شود و این وضعیت برای ایران سودآور است. به این شرط که با ترکمن‌ها و عراقی‌ها قرارداد پنج تا 10ساله بسته شود. باید سوئیچ انجام شود به شکلی که خط لوله جنوب به شمال بسته و حوزه مصرفی شمال شرق کشور به ترکمنستان وصل شود، اجرای چنین عملیاتی نمی‌تواند برای تامین گاز عراق در چند ماه انجام شود. این فرایند باید برای پروسه‌ای بلندمدت مورد توجه قرار بگیرد و با هر دو طرف قرارداد پنج تا 10 ساله بسته شود تا هزینه زیرساخت‌های لازم برای این کارها مهیا شود.

با این تفاسیر سودمندی این پروژه برای ایران نیاز به رعایت پیش‌شرط‌های لازم دارد. شاید بهتر باشد ایران از ترکمنستان گاز بخرد و سپس آن را به عراق برساند، به جای اینکه صرفا نقش سوآپ ایجاد شود. در واقع ایران باید بازیگر اصلی تجاری باشد و قانع‌کننده نیست با تکرار سناریوی سوآپ مثل ماجرای انتقال گاز از ترکمنستان برای آذربایجان، این امتیاز از دست داده شود.

البته موضوع از بخش‌های دیگر هم قابل بررسی است؛ چراکه ایران با وجود منابع عظیم گازی حتی از ترکمنستان هم گاز وارد می‌کند. چندی پیش مجید چگنی، مدیرعامل شرکت ملی گاز ایران، در یک نشست خبری از رویکرد جدید واردات گاز از ترکمنستان به ایران و عقد دو قرارداد کوتاه‌مدت و بلندمدت با این کشور خبر داد.

بر اساس اعلام این مقام مسئول، آزمایش واردات ۱۰ میلیون مترمکعب گاز ترکمنستان نیز با موفقیت انجام شده است. همچنین در گام بعدی و همزمان با بهره‌برداری از پروژه‌های توسعه میادین گازی ترکمنستان، ایران قصد دارد میزان واردات را افزایش دهد.

در مجموع باید مفاد قرارداد ایران با ترکمستان و عراق مشخص شود تا بتوان به ابعاد کامل آن پرداخت.