پرونده ده ساله مناقشه تمام عیار بر سر پرونده هسته‌ای ایران به یکی از نقاط عطف عرصه دیپلماسی جهانی در چند سال اخیر تبدیل شده؛ پرونده‌ای که درطول مدت سپری شده فراز و فروهای بسیاری به خود دیده است.

در برهه‌ای شیخ دیپلمات سکان‌دار حل و فصل این پرونده شد و گفتمان تعاملی را پیشه خود ساخت. پس از آن دیگرانی که در دوره احمدی‌نژاد آمدند نیز نتوانستند روند مذاکرات را به سمت و سوی حل و فصل ماجرا سوق بدهند و در برهه‌هایی نیز که می‌رفت پرونده سر و شکلی بگیرد با اظهارنظر جنجالی و فاقد ملاحظات دیپلماتیک به‌جای پیشرفت روند مذاکرات شیب معکوس به خود می‌گرفت.

پرونده‌ای که روحانی و تیم همراهش تمام سعی و اهتمام خود را برای جلوگیری از رفتن آن به شورای امنیت سازمان ملل معطوف کرده بودند به طرفه‌العینی با نگرشی که قطعنامه‌ها را کاغذپاره می‌خواند راهی شورای امنیت شد و سیلی از تحریم‌های بین‌المللی و البته یکجانبه را متوجه ایران کرد. انرژی هسته‌ای، سانتریفیوژ،غنی ‌سازی، کیک زرد و... گزاره‌هایی که بیشتر شمایل علمی و فیزیکی داشتند به موضوعی ملی با دایره شمولی فراخناک تبدیل شدند که تاثیر و تبعات آن بر یکان‌یکان وجوه زندگی مردم تاثیرگذار شد.

شاید همین تاثیر بود که تحولی بس بزرگ را در عرصه سیاسی رقم زد و شیخ دیپلماتی را که می‌گفت «چرخش سانتریفیوژها خیلی خوب است اما وقتی که چرخ تولید هم بچرخد» را به سمت و سوی پاستور رهنمون کرد، او وعده داده بود احیای اقتصاد ایران را در راستای تعامل سازنده با جهان پی خواهد گرفت. حال او رئیس‌جمهور است و در آستانه سفر به نیویورک و پیش از خود محمد جواد ظریف دیپلمات کارکشته ایرانی و مسئول تازه پیگیری پرونده هسته‌ای را به نیویورک فرستاده تا اولین دور از مذاکرات هسته‌ای را در قلب ایالات متحده پی بگیرد.

دیپلماسی تازه با ابزارهای نوین

لحن و صوت مقامات تازه دستگاه دیپلماسی کشورمان متفاوت از ادوار قبلی است هر چند در اصول و حفظ منافع ملی تغییر و تفاوتی نیست و از حسن اتفاق همین تغییر تاکتیک‌ها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های مغفول مانده و نگرش حرفه‌ای به عرصه دیپلماسی است که بارقه‌های امید برای حل و فصل موضوع هسته‌ای را زنده کرده و روحی تازه به کالبد سیاست خارجی ایران دمیده است.

تیم جدید معتقد است که با لحاظ این نکات امکان پیشبرد برنامه هسته‌ای در عین تنش‌زدایی را دارد. ظریف نه تنها گفتمان ظریفانه‌تری را پیشه خود کرده بلکه از ابزارهای نوینی نیز برای تاثیرگذاری بر افکار عمومی استفاده می‌کند. او برای اولین بار از شبکه اجتماعی فیس‌بوک و ظرفیت‌های آن بهره می‌جوید تا آرامش و اطمینان را در عرصه داخلی و به مخاطبان وطنی متبادر کند و از سوی دیگر این پیام را غیرمستقیم برای جهانیان داشته باشد که دوران تازه‌ای در رویکردهای سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران آغاز شده است. دیپلماسی راهبردی را در تعاریف کلاسیک پیگیری فرآیندها و روندهای قاعده‌مندی می‌دانند که منجر به تفاهمی در راستای ارتقای منافع ملی کشورها شود و به نظر می‌رسد مدار دولت اخیر نیز بر همین قاعده می‌چرخد و بهره‌گیری از تمامی پتانسیل‌ها و ظرفیت‌ها در دستور کار کارگزاران عرصه سیاست خارجی قرار دارد.

صبح روز گذشته ظریف در صفحه فیس‌بوکش خبر از سفر خود به نیویورک داد و در پیامی که در این شبکه مجازی انتشار داد، تصریح داشت: در سفر به نیویورک با برخی وزرای خارجه و کاترین اشتون دیدار خواهد داشت و البته به نکته‌ای اشاره کرد که تا پیش از این خبری در رسانه‌ها پیرامون آن انعکاس نیافته و موضوع این استاتوس فیس‌بوکی را حائز اهمیت کرده است. او گفته است: احتمالا با 1+5 دیدار خواهد داشت؛ دیداری که اولین دور از ملاقات رسمی مسئول ویژه پرونده هسته‌ای در دوره جدید با مقامات گروه موسوم به 1+5 است و برای اولین بار یک مقام رسمی بدان اشاره می‌کند؛ گردهمایی‌ای که توجه همگان بدان معطوف است و ناظران داخلی و بین‌المللی چشم بدان دوخته‌اند تا ببینند آیا در این اولین دیدار پایه و شاکله طی مسیر در روند پایان بخشی به مناقشه هسته‌ای رقم خواهد خورد؟ نکته‌ای که به نظر می‌رسد ظرافت ظریف دیپلمات تاثیر بسزایی در ثبت برون داد آن خواهد داشت.

به پایان خوشبین هستیم

غیر از وزیر خارجه فعلی، وزیر خارجه سابق که اکنون به پست پیشین خود به عنوان رئیس سازمان انرژی اتمی ایران بازگشته است نیز با حضور در وین و مقر آژانس بین‌المللی انرژی هسته‌ای سخنانی بر زبان راند که نشان از تغییر نگرش ملموس ایران در گفتمان خود با جهان در راستای اعتمادسازی خبر می‌دهد. علی‌اکبر صالحی در سخنرانی بلند بالای خود به نکات مهمی اشاره کرده و گفته است: ما در مورد نتیجه دیدار آتی 1+5 خوشبین هستیم در صورتی‌که دو طرف با حسن نیت و با عزم به حل مساله یاد شده براساس رویکرد برد - برد در این دیدار شرکت کنند. وی با اشاره به سیاست تنش‌زدایی روحانی و مشکلات عرصه بین‌المللی گفته است: باید تا آن جا که ممکن است بسیاری از بحران‌ها را تخفیف و کاهش دهیم. رئیس‌جمهور ما به نوبه خود قبلا متعهد شده است که بیشترین تلاش خود را برای تحقق این تمایل مصروف دارد.

در نهایت...

همه شواهد و قرائن نشان می‌دهد که ایران و غرب درست در یک پیچ تاریخی و نقطه عطف قرار گرفته و هر دو طرف به این نتیجه رسیده‌اند که می‌توان با تغییر رویکردها و بهره‌گیری از ظرفیت‌های تعامل سازنده و دوری جویی از حواشی آسیب زنده و پیگیری تخاصم‌های بیهوده به نقطه مشترکی برای برون‌رفت از شرایط موجود به سمت و سوی وضعیت مطلوب که شامل بر تامین‌کنندگی منافع هر دو طیف ماجرا شود، دست یافت.

این تغییر رویکرد در نامه تبریک اوباما به روحانی برای انتخاب مجددش و همچنین در کلام مقام معظم رهبری که در آخرین سخنان خود گفته‌اند: معتقد به نرمش قهرمانانه در دیپلماسی هستم هویدا شده است و تنها باید دید مذاکره‌کنندگان دو طرف می‌توانند با ظرافت و حسن نیت مذاکرات را به پیش ببرند و به نقطه معلوم رهنمون کنند؛ ظرفیتی که اگر درست و بهینه از آن استفاده نشود امکان تاثیرگذاری معکوس و بردن پرونده به قهقرای بی‌سر و ته را دارد.

رضا رئیسی