صنعت خودروسازی در ایران با داشتن سهم ۲۰ درصدی از ارزش افزوده کل بخش صنعت و سهم حدود ۴ درصدی در تولید ناخالص‌داخلی (GDP)، از جایگاه مهمی در اقتصاد ملی برخوردار است. با این حال به دلیل سیاست گذاری‌های غلط، این صنعت با مشکلات بنیادین و چالش‌های زیادی از جمله نرخ پایین بهره وری، کیفیت نازل، قیمت بالا، زیان انباشته، بدهی‌های سرسام آور، بی توجهی نسبت به سلیقه و نیاز مصرف کننده دست به گریبان شده است. طی این ۴ دهه همه دولت‌ها به فراخور شرایط وعده‌های متعددی برای حل مشکلات این حوزه و بهبود فرایند تولید و عرضه مطرح کردند اما با دادن این وعده‌ها و اجرای برنامه‌های متعدد و موقت نه تنها گره‌ای از مشکلات صنعت خودروسازی کشور باز نشد بلکه به دامنه مشکلات افزوده شد و هر روز هم چهره جدیدی از خود نشان می‌دهد؛ به گونه‌ای که امروز صنعت خودروسازی هیچ مدافعی ندارد و صدای انتقاد همه نسبت به عملکرد آن بلند شده است.

یکی از مشکلات حوزه خودرو مربوط به نحوه عرضه این محصول می‌شود؛ از حدود ۳ سال پیش که بازار خودرو بیش از پیش دچار آشفتگی و گرانی شده بود دولت تصمیم گرفت با شیوه‌ای تحت عنوان قرعه کشی، با ثبت نام از متقاضیان خرید خودرو و قرعه‌کشی میان آنها، هرج و مرج را در بازار خودرو کاهش دهد.

اما این شیوه خلاف آنچه که مسئولان تصور می‌کردند عمل کرد؛ یعنی با جولان دلالان علاوه بر مشکلات عدیده‌ای که در خصوص خرید و فروش کد ملی برای ثبت‌نام در قرعه‌کشی‌ها پیش آمد، فاصله قیمتی بین کارخانه و بازار روز به روز بیشتر شد و مصرف‌کنندگان واقعی از بازار خارج شدند، تا جایی که امروز خودرو کاملاً از یک محصول مصرفی تبدیل به یک محصول سرمایه‌ای شده است.

دولت برای بهبود این فرایند تصمیم گرفت با راه اندازی سامانه یکپارچه فروش خودرو اقدام به عرضه انبوه خودرو به صورت مرحله‌ای کرد. ۲ مرحله برگزار و بیش از ۲ میلیون تعهد برای خودروسازان ایجاد شد. این شیوه نیز انتقادات زیادی را به همراه داشت چراکه نوبت تحویل خودروی بسیاری از افراد به ماه‌ها بعد و حتی سال آینده موکول شد.

از سویی دیگر نیز خودروسازان با عدم اجرای کامل سیاست‌ها و این بهانه که توان عرضه انبوه خودرو را ندارند، شورای رقابت را ملزم کردند که فروش مرحله‌ای خودرو را حذف کند. پس از لغو فروش مرحله‌ای، مقرر شد که خودروسازان هر زمان که مازاد تولید داشتند، اقدام به عرضه خودرو در سامانه یکپارچه کنند.

اما خودروسازان به این هم قانع نبودند و در توافقی با قطعه سازان و وزارت صمت به منظور پرداخت بدهی‌های قطعه سازان که حالا به بالای ۷۰ همت رسیده است، اعلام کردند که قصد دارند ۱۲۰ هزار خودرو که بنا به ادعای خودشان مازاد است را با نرخ ۵ درصد زیر حاشیه بازار بفروشند. با توجه به ابهامات بسیاری که در این توافق وجود داشت، در نهایت اعلام شد که هنوز با این طرح موافقت نشده و مشخص نیست این طرح عملیاتی شود یا خیر.

معمای ۱۲۰ هزار خودرو

در این بین نکته قابل توجه آنکه هر دو گروه خودروسازی ایران خودرو و سایپا در اطلاعیه‌هایی اعلام کرده‌اند که خودروهای مازاد دارند؛ سایپا حتی عدد هم ارائه کرد. طبق اعلام این شرکت «با کسر ۱۱۵ هزار دستگاه از کل ۱۸۹ هزار دستگاه تعهد گروه سایپا تا پایان سال، ۷۴ هزار دستگاه باقی می‌ماند که با پیش بینی ۱۲۰ هزار دستگاه تولید تا پایان سال، تعداد ۴۶ هزار دستگاه تولید مازاد بر تعهدات خواهد بود».

یعنی سایپا برآورد کرده که تا پایان سال ۱۲۰ هزار دستگاه تولید خواهد کرد در حالی که آمار تولید این شرکت نشان می‌دهد که طی ۹ ماه تنها ۲۱۸ هزار دستگاه تولید کرده است.

در واقع سایپا به طور میانگین ماهانه حدود ۲۵ هزار دستگاه خودرو تولید کرده حال تا پایان سال چگونه قرار است ماهانه ۴۰ هزار دستگاه خودرو تولید کند که هم تعهدات را پاسخ دهد و هم محصولات مازاد را با قیمت بازار بفروشد؟

بنابراین دو ابهام جدی مطرح می‌شود؛ نخست آنکه آیا خودروسازان خودرویی در پارکینگ‌ها نگه داشته‌اند که قرار است به اسم خودروی مازاد روانه بازار کنند؟ یا اینکه در ارائه آمار تولید و فروش شفافیت لازم را نداشته‌اند؟!

افت ۱۳ درصدی فروش خودرو

بر این اساس، بررسی عملکرد خودروسازان منتشر شده روی سامانه کدال (ایران خودرو، سایپا، پارس خودرو) طی ۹ ماهه امسال نشان می‌دهد که در مجموع ۷۲۸ هزار و ۹۱۵ دستگاه فروخته شده است.

این در حالیست که در مدت مشابه پارسال ۸۳۶ هزار و ۷۶۸ دستگاه فروخته شده بود. بنابراین فروش خودرو در ۹ ماهه امسال نسبت به ۹ ماهه پارسال با افت مواجه شده و خودروسازان ۱۰۵ هزار و ۸۵۳ دستگاه معادل ۱۲.۹ درصد کمتر فروخته‌اند.

کاهش ۱۰.۵ درصدی فروش ایران خودرو

بررسی عملکرد شرکت ایران خودرو نشان می‌دهد که این شرکت طی ۹ ماهه امسال ۳۹۴ هزار و ۴۳۹ دستگاه خودرو فروخته که نسبت به مدت مشابه پارسال که ۴۴۰ هزار و ۳۷۹ دستگاه بود افت ۱۰.۵ درصدی معادل ۴۵ هزار و ۹۴۰ دستگاه را نشان می‌دهد.

همچنین این شرکت صرفاً در ماه آذر ۵۲ هزار و ۷۹ دستگاه خودرو فروخته است.

جزئیات فروش شرکت ایران خودرو نیز بیانگر آن است که در ۹ ماهه امسال ۴۱ هزار ۴۷۴ دستگاه خودرو از گروه سمند تولید شده و در مقابل ۳۸ هزار و ۵۹۱ دستگاه به فروش رفته است؛ یعنی ۲ هزار و ۸۸۳ دستگاه از این خودرو فروخته نشده است.

۶۲ هزار و ۷۵۱ دستگاه دنا تولید شده و در مقابل ۶۲ هزار و ۱۸۹ دستگاه به فروش رفته است. بنابراین ایران خودرو ۵۶۲ دستگاه از این محصول را نفروخته است.

در ۹ ماهه امسال ۱۵ هزار و ۴۵۵ دستگاه هایما تولید شده که ۱۴ هزار و ۷۷۷ دستگاه به فروش رفته است؛ به این ترتیب ۶۷۸ دستگاه هایما نیز فروخته نشده است.

۱۴ هزار و ۴۴۵ دستگاه نیز در بخش سایر محصولات تولید شده که از این میزان ۱۴ هزار و ۴۰۴ دستگاه فروخته شده است؛ بنابراین ۴۱ دستگاه به فروش نرفته است.

۱۷ هزار و ۳۹۷ دستگاه رانا تولید شده که ۱۷ هزار و ۲۰۳ دستگاه فروخته شده است؛ بنابراین ۱۹۴ دستگاه به فروش نرفته است.

۲۰۹ هزار و ۸۵ دستگاه از گروه پژو تولید شده و در مقابل ۲۱۳ هزار و ۵۵۷ دستگاه به فروش رفته است.

۳۳ هزار و ۸۵۰ دستگاه تارا تولید شده و ۳۳ هزار و ۷۱۸ دستگاه از این محصول فروخته شده است؛ بنابراین ۱۳۲ دستگاه به فروش نرفته است.

به این ترتیب ایران خودرو ۴ هزار و ۴۹۰ دستگاه از محصولات تولید شده خود را نفروخته است.

افت ۱۲.۵ درصدی فروش سایپا

بررسی عملکرد شرکت سایپا نشان می‌دهد که این شرکت طی ۹ ماهه امسال ۲۵۵ هزار و ۷۱ دستگاه خودرو فروخته است در حالی که در ۹ ماهه پارسال ۲۹۱ هزار و ۴۸۳ دستگاه خودرو فروخته بود. بنابراین ۳۶ هزار و ۴۱۲ دستگاه معادل ۱۲.۵ درصد کمتر از پارسال خودرو فروخته شده است.

همچنین این شرکت صرفاً در ماه آذر ۳۲ هزار و ۶۱۰ دستگاه خودرو فروخته است.

جزئیات فروش شرکت سایپا نیز بیانگر آن است که در ۹ ماهه امسال ۳۶ هزار و ۶۱۶ دستگاه شاهین فروخته شده در حالی که ۳۷ هزار و ۶۵۸ دستگاه از این محصول تولید شده است بنابراین یک هزار و ۴۲ دستگاه از خودروی شاهین به فروش نرفته است.

۱۷۸ هزار و ۶۱۶ دستگاه نیز از خانواده X۲۰۰ (تیبا، کوئیک، ساینا) تولید شده که از این میزان ۱۷۴ هزار و ۲۱۴ دستگاه به فروش رفته است بنابراین از این خانواده نیز ۴ هزار و ۴۰۲ دستگاه به فروش نرفته است.

۴۲ هزار و ۷۴۱ دستگاه وانت ۱۵۱ تولید شده که در مقابل ۴۳ هزار و ۲۸۴ دستگاه فروخته شده که یا خودروهای ناقص تکمیل شده و یا خودروهای تولید شده از قبل فروخته شده‌اند.

در بخش سایر محصولات نیز شاهد تولید یک هزار و ۲۳۱ دستگاه هستیم که از این میزان ۹۵۷ دستگاه فروخته شده است بنابراین ۲۷۴ دستگاه از این بخش فروخته نشده است. همچنین ۱۹ دستگاه هم از خودروی جدید آریا اتومات تولید شده است.

به این ترتیب شرکت سایپا طی ۹ ماهه امسال ۵ هزار و ۷۱۸ دستگاه از تولیدات خود را نفروخته است.

کاهش ۲۴.۵ درصدی فروش پارس خودرو

بررسی عملکرد شرکت پارس خودرو نشان می‌دهد که این شرکت طی ۹ ماهه امسال ۷۹ هزار و ۴۰۵ دستگاه خودرو فروخته است در حالی که در ۹ ماهه پارسال ۱۰۴ هزار و ۹۰۶ دستگاه فروخته بود. بنابراین ۲۵ هزار و ۵۰۱ دستگاه معادل ۲۴.۵ درصد کمتر از پارسال خودرو فروخته است.

همچنین این شرکت صرفاً در ماه آذر ۸ هزار و ۱۷ دستگاه خودرو فروخته است.

در این مدت ۲۱ هزار و ۸۱۹ دستگاه کوییک معمولی دنده‌ای تولید شده که ۲۱ هزار و ۸۱۸ دستگاه به فروش رفته است.

از گروه Q۲۰۰ (خانواده کوییک) ۵۷ هزار و ۸۴ دستگاه تولید شده که از این میزان ۵۶ هزار و ۵۹۷ دستگاه فروخته شده است. بنابراین ۴۸۷ دستگاه از این خودرو به فروش نرفته است. همچنین ۳۲ دستگاه هم از خودروی جدید آریا اتومات تولید شده است.

این گروه خودروسازی واردات خودرو هم انجام می‌دهد که بر این اساس ۲۷۰ دستگاه ZOTYE T۳۰۰ DL۵ فروخته است.