«چین، دوست دوران سختی‌ها است» این جمله را نه دولتمردان فعلی، بلکه محمدجواد ظریف وزیر سابق امور خارجه ایران بعد از خروج آمریکا از برجام و هر چند دیر؛ ولی بالاخره در مراسم امضای سند همکاری 25 ساله اذعان می‌کند.

تصویر 1- مراسم امضای سند همکاری 25 ساله

واشنگتن‌پست اخیرا در گزارشی عنوان کرده که در سال 2023، میزان 91 درصد از نفت ایران به مقصد چین صادر شده و چینی‌ها تنها خریدار جدی نفت ایران در شرایط تحریم هستند.

به بیان دیگر، از مجموع بیش از 10 خریدار نفت ایران در سال 2017 (قبل تحریم دوره دوم)، فقط چینی‌ها هستند که خرید نفت از ایران را نه تنها حفظ کرده بلکه سهم خود از سبد صادراتی ایران را 65 درصد افزایش داده‌اند.

تصویر 2- گزارش واشنگتن‌پست از سبد صادرات نفت ایران

طبق گزارش موسسه کپلر، بعد از امضای سند همکاری 25 ساله، رقم صادرات نفت ایران به چین به یک میلیون و 235 هزار بشکه افزایش یافته است؛ این میزان حتی 75 درصد بیشتر از خرید چینی‌ها از ایران در شرایط غیرتحریمی (برجام) است.

بدین ترتیب، میزان درآمد نفتی ایران از چین در سال 2023 حدود 33 میلیارد دلار برآورد می‌شود، 10 برابر سال 2020؛ عددی که با آن می‌توان خطوط راه‌آهن ایران را 200 درصد افزایش و توسعه داد و 24 هزار کیلومتر خط ریلی جدید ساخت.

تصویر 3- میزان و درآمد ایران از صادرات نفت به چین

اما چین بزرگترین شریک تجاری (غیرنفتی) ایران نیز است و طبق آمار گمرک، بیشترین میزان صادرات کشور در سال 1401 با رقم 14.6 میلیارد دلار و سهم 27.4 درصدی به مقصد چین بوده است. همچنین چین در جایگاه دومین کشور برای واردات کالای موردنیاز ایران نیز قرار دارد.

هر چند اخیرا خبرگزاری رویترز از کاهش 8.5 دلاری تخفیف هر بشکه نفت ایران در بازار چین خبر داده، اما این اعتقاد وجود دارد که حفظ تجارت نفت با ایران یک سیاست منفعت‌جویانه از طرف دولت چین است.

رضا کریمی اقتصاددان معتقد است در شرایط فعلی وابستگی یکطرفه به چین منجر به سواستفاده چینی‌ها در خرید نفت ایران شده است.

در مقابل مجید شاکری اقتصاددان می‌گوید که تداوم خرید نفت ایران برای چین اهمیت راهبردی دارد.

به گفته این اقتصاددان، طبق اسناد امنیت ملی آمریکا هم‌اکنون «مهار چین» بالاترین اولویت آمریکایی‌هاست و آنها در پروژه ‌مهار چین‌ نیاز دارند که مانع صادرات نفت ایران به چین شده تا جلوی تنوع مبادی واردات انرژی چین را گرفته و به آنها ضربه بزنند که البته با این شرایط کارشان سخت است.

‌فقدان یک «شبکه رسمی پرداخت» بین دولت ایران و چین مانع توسعه تجارت دو کشور شده و هزینه دور زدن تحریم را در قالب ارائه تخفیف به شرکت‌های کوچک واسطه‌گر افزایش می‌دهد.

اخیرا دولت سیزدهم تلاش کرده با تقویت سازوکار تهاتر نفت با تامین مالی از چین مسیری برای تسویه مالی باز کند، ایده‌ای که در صورت تقویت می‌تواند روابط دو کشور را وارد فاز راهبردی کند.