ارشناسان اقتصادی معتقدند که صدور کالا به کشورهای همسایه در تجارت خارجی هر کشوری از جایگاه ویژه ای برخوردار است، چرا که از یک سو با کاهش فاصله جغرافیایی و هزینه‌های تجاری کاهش می‌یابد و از سوی دیگر افزایش مبادلات تجاری و اقتصادی به معنای گره خوردن سایر تعاملات شامل تعاملات سیاسی و حتی امنیتی بوده و اهمیت بالایی دارد.

با توجه به اینکه کشور عراق به دلیل داشتن طولانی‌ترین مرز مشترک خشکی با جمهوری اسلامی ایران به عنوان بهترین فرصت اقتصادی کشورمان در میان کشورهای همسایه مطرح است و افزون بر این دارای قرابت نزدیک و مشترک فرهنگی، دینی و اجتماعی است و در شرایط تحریمی کشور و موقعیت راهبردی منطقه بهترین گزینه برای توسعه روابط تجارت خارجی دوجانبه است، در مطلب پیش رو در گفت و گویی با فرزاد پیلتن مشاور معاون وزیر و نماینده ویژه سازمان توسعه تجارت ایران در عراق به وضعیت روابط تجاری ایران و عراق و موانع و راهکارهای توسعه تجارت بین دو کشور پرداخته‌ایم.

جزئیات تجارت ایران و عراق در ۱۴۰۲

فرزاد پیلتن اظهار کرد: صادرات ایران به جهان در سال ۱۴۰۲ حدود ۴۹.۴ میلیارد دلار بوده که نسبت به سال ۱۴۰۱ حدود ۸.۹ درصد کاهش را نشان می‌دهد. عراق با ۹.۲ میلیارد دلار و ۱۸.۷ درصد از سهم صادرات کشور پس از چین (۱۳.۹ میلیارد دلار) دومین مقصد کالاهای صادراتی ایران بوده است. امارات (۶.۶ میلیارد دلار)، ترکیه (۴.۲ میلیارد دلار) و هند (۲.۲ میلیارد دلار) نیز در رتبه‌های بعد از عراق قرار داشته‌اند.

وی افزود: همچنین در سال ۱۴۰۲ عراق در رتبه اول مقاصد صادراتی ایران در میان کشورهای همسایه قرار داشته است. امارات، ترکیه و پاکستان نیز در رتبه‌های بعدی مقاصد صادراتی ایران در میان کشورهای همسایه بوده‌اند.

پیلتن اضافه کرد: بررسی دقیق‌تر نشان می‌دهد صادرات ایران به عراق در ۱۲ ماهه سال ۱۴۰۲ بدون احتساب گاز ۷ میلیارد و ۲۹۸ میلیون دلار و با احتساب گاز ۹ میلیارد و ۲۱۶ میلیون دلار بوده است.

وی ادامه داد: همچنین بررسی مقایسه‌ای آمارهای مذکور نشان می‌دهد صادرات ایران به عراق بدون احتساب گاز از نظر ارزش ۱۳ درصد و از نظر وزن ۱۶ درصد افزایش نشان می‌دهد. با این وجود؛ صادرات ایران به عراق با احتساب گاز طبیعی از نظر ارزشی ۱۰ درصد و از نظر وزنی ۳ درصد کاهش نشان می‌دهد.

مشاور معاون وزیر صنعت معدن و تجارت در امور عراق در مورد علت این موضوع گفت: همانطور که مشخص است دلیل اصلی کاهش صادرات کلی به عراق، افت صادرات گاز طبیعی به این کشور طی مدت مذکور و یا عدم بروزرسانی آمار صادرات این محصول بوده است.

وی درباره میزان صادرات گاز به این کشور افزود: بر اساس آمارهای منتشر شده صادرات گاز از ایران به عراق در سال ۱۴۰۲ حدود یک میلیارد و ۱۴۰ میلیون دلار بوده است که نسبت به میزان صادرشده در سال ۱۴۰۱ (یعنی حدود ۳ میلیارد دلار) حدود ۵۰ درصد کاهش داشته است.

بی توجهی دولت‌ها به بازار عراق

پیلتن در ادامه در خصوص اصلی‌ترین موانع توسعه تجارت با عراق، اظهار کرد: موانع توسعه تجارت با عراق را می‌توان به طور کلی در دو سطح دولتی و خصوصی برشمرد.

مدیرکل سابق دفتر عربی آفریقایی سازمان توسعه تجارت ایران گفت: در سطح دولتی، با وجود راهبرد کلی و کلان دولت و نظام برای توسعه مناسبات اقتصادی با عراق و فراهم شدن شرایط بسیار مناسب سیاسی و امنیتی برای گسترش این مناسبات، بسیاری از دستگاه‌های دست‌اندرکار به اهمیت بازار عراق و یا برنامه ریزی و تلاش برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب توسعه روابط تجاری با این کشور و استفاده از فرصت‌های اقتصادی در این کشور اهتمام و توجه لازم را نشان نمی‌دهند.

به گفته وی، هرچند سازمان توسعه تجارت ایران، وزارت امورخارجه و وزارت امور اقتصادی و دارایی به عنوان نهادهای مستقیم و مرتبط با تجارت با عراق و مسؤول کمیسیون مشترک دو کشور پیگیری‌های زیادی در این خصوص می‌کنند، اما واقعیت این است که مشکلاتی در حوزه‌های گمرکی، پایانه‌های مرزی، حمل و نقل، استاندارد، بانکی، تضامین صادراتی، رسیدگی به اختلافات تجاری و… وجود دارد که مانع توسعه مبادلات تجاری دو کشور است.

نماینده ویژه تجاری ایران در امور عراق ادامه داد: همچنین برنامه‌ریزی مناسب و مطلوب و مورد انتظار در میان نهادهای ذیربط برای بهره برداری مناسب از فرصت‌های اقتصادی و تجاری عراق از جمله سرمایه گذاری در حوزه‌های پرمنفعتی مانند صنایع بانکی و بیمه‌ای، پروژه‌های زیرساختی و صنعتی و یا حتی تسهیل ورود سرمایه گذاران و گردشگران از عراق برای تولید مشترک در ایران و یا ارائه خدمات گردشگری و افزایش درآمدهای ارزی شکل نگرفته است.

عدم رعایت اصول حرفه‌ای بازاریابی

نماینده ویژه تجاری ایران در عراق اضافه کرد: در سطح بخش خصوصی نیز می‌توان به عدم برنامه‌ریزی تشکل‌های خصوصی مرتبط جهت بهره برداری از فرصت‌های توسعه روابط تجاری با عراق و همچنین عدم تلاش و برنامه‌ریزی در زمینه فرهنگ سازی و آموزش اعضای خود و یا انجام مطالعات تخصصی بازار و اطلاع رسانی و تبادل هیأت‌های تجاری و حضور فعال و حرفه‌ای در رویدادهای تجاری مانند نمایشگاه‌های عراق… از یک سو و همچنین عدم رعایت اصول حرفه‌ای بازاریابی و تجاری و اخلاق تجاری توسط بنگاه‌ها و تجار دو طرف از سوی دیگر؛ از دیگر مشکلات و موانع توسعه روابط تجاری ایران و عراق است‌.

فقدان حمل مستقیم کالا بین ایران و عراق

نماینده ویژه سازمان توسعه تجارت ایران در عراق در خصوص مشکلات سیستم حمل و نقل در تجارت با عراق اظهار کرد: یکی از مهمترین مشکلات حمل و نقل تجارت با عراق، فقدان حمل مستقیم کالا میان دو کشور است که موجب شده کالاهای صادراتی به عراق در پایانه‌های مرزی تخلیه و مجدداً بارگیری شود.

به گفته پیلتن، این موضوع باعث افزایش هزینه‌ها و همچنین اتلاف وقت و کاهش کیفیت کالاها و خسارت به بسته بندی محصولات صادراتی کشور به عراق می‌شود.

تأثیر ممنوعیت مبادله با ارزهای خارجی در عراق بر تجارت با ایران

وی در مورد تأثیر سیاست ممنوعیت مبادله با ارزهای خارجی در عراق بر تجارت این کشور با ایران گفت: سیاست‌های ارزی دولت عراق متناسب با شرایط داخلی اقتصادی این کشور اتخاذ می‌شود و با توجه به همین شرایط هم احتمال اصلاح و تعدیل دارد. سیاست جدید ارزی دولت عراق، اگرچه شرایط را برای توسعه روابط تجاری ایران با این کشور کمی سخت‌تر کرده، اما تجارت میان دو کشور از چنان منافع متقابلی برای دو طرف برخوردار است که می‌توان گفت این سیاست‌ها تأثیر منفی چندانی بر روابط تجاری دو کشور نخواهد داشت.

نماینده ویژه سازمان توسعه تجارت ایران در عراق تاکید کرد: شاهد این مدعا، افزایش ۱۳ درصدی صادرات غیرنفتی ایران به عراق در سال ۱۴۰۲ بوده است.

تشکیل کمیته مشترک ایران و عراق برای پیگیری مشکلات شرکت‌های ایرانی

پیلتن درباره وضعیت صادرات خدمات فنی و مهندسی به عراق نیز اظهار کرد: کشور عراق یکی از مهمترین بازارهای صادرات خدمات فنی و مهندسی ایران بوده است، به طوری که در سال‌های گذشته تا حدود ۵ میلیارد دلار پروژه توسط شرکت‌های ایرانی در عراق اجرا شد. در سال‌های اخیر و به دلیل مشکلات امنیتی و اقتصادی در عراق و همچنین شیوع ویروس کرونا و عدم پرداخت مطالبات و خسارات شرکت‌های ایرانی در عراق و همچنین مشکل پذیرش ضمانت نامه‌های این شرکت‌ها، روند صادرات خدمات فنی و مهندسی به عراق دچار مشکل شد ولی با تغییر شرایط و تلاش‌های صورت گرفته و شناسایی راهکارهای جدید، روند مجدد صادرات مذکور و تکمیل پروژه‌های قبلی و اجرای پروژه‌های جدید آغاز شده است‌.

وی افزود: در همین ارتباط هم کمیته مشترکی میان ایران و عراق برای پیگیری مسائل و مشکلات شرکت‌های ایرانی در عراق پیش بینی شده و کارگروهی نیز در سفارت ایران در بغداد با حضور نمایندگان شرکت‌های ایرانی در عراق جهت بررسی فرصت‌ها و پیگیری رفع موانع و مشکلات همکاری دو کشور در این حوزه تشکیل شده است.

پیش بینی افزایش ۱۵ درصدی صادرات به عراق تا پایان سال

نماینده ویژه سازمان توسعه تجارت ایران در عراق همچنین در مورد پیش بینی میزان تجارت با عراق در سال ۱۴۰، تصریح کرد: بررسی‌های به عمل آمده نشان می‌دهد ظرفیت افزایش روابط تجاری دو کشور تا دو برابر و به میزان ۲۰ میلیارد دلار طی ۵ سال و افزایش سالانه از جمله در سال ۱۴۰۳ حداقل ۱۵ درصد در حوزه صادرات و ۲۰ درصد در حوزه واردات از عراق وجود دارد.

تشکیل کارگروه سرمایه گذاری در سفارت ایران در عراق

پیلتن درباره اینکه آیا سرمایه گذاری مشترک با عراق تعریف شده یا خیر، گفت: زمینه‌ها و فرصت‌های سرمایه گذاری در عراق متنوع در دو بخش دولتی و خصوصی بوده و فرصت‌های دولتی معمولاً توسط نهادهای دولتی ذیربط یا هیأت‌های سرمایه گذاری ملی و استانی عراق منتشر می‌شود که عمدتاً شامل احیا کارخانجات دولتی و ایجاد زیرساخت‌های عمرانی، گردشگری، بهداشت و درمان، خدمات شهری و صنعتی بوده و زمینه‌های بسیار خوبی برای همکاری مشترک و بلند مدت دو کشور در حوزه‌های مختلف است.

وی تاکید کرد: علاوه بر این، فرصت‌هایی هم برای همکاری میان بخش‌های خصوصی دو کشور وجود دارد که بررسی این فرصت‌ها و قوانین و مقررات مربوط و اطلاع رسانی و پیگیری‌های مورد نیاز با تشکیل کارگروه سرمایه گذاری در سفارت ایران در عراق در دست بررسی و پیگیری قرار گرفته است.